کاوه بیات

در این بررسی با نگاهی به تحولات منطقه‌ای ایران در پی فروپاشی امپراتوری‌های روسیه تزاری، عثمانی وبریتانیا در فاصله دو جنگ جهانی اول و دوم، زمینه‌های شکلگیری هویت‌های ملی در میان پاره‌ای از مجامع قومی همسایه – از جمله ترک‌زبان‌های قفقاز، کردهای بین‌النهرین و بلوچ‌های پاکستان- مورد توجه قرار گرفته است و بازتاب آن در میان اقوام ایرانی.

در حالی که با فروپاشی نظام اداری و سیاسی کشور در خلال هجوم قوای متفقین به ایران در شهریور 1320 بسیاری از حوزه‌های عشایری کشور ـ از جمله آذربایجان غربی و به ویژه مناطق کردنشین آن دچار هرج و مرج شد، تنها در حوزه ارومیه است که با تشکیل گروهی موسوم به «کمیته نجات» یا «کمیته کرد و آسوری» با تلاش سازمان یافته عوامل امنیتی شوروی برای بهره‌برداری از این آشوب در جهت توسعه و تثبیت نفوذشان در آن حدود روبرو می‌شویم؛ اگر چه این تلاش و تحرک روسیه چند صباحی بیش به طول نیانجامید ـ زمستان 1320ـ ولی از آنجایی که پیش درآمدی شد بر تکرار همین رویکرد از سوی مقامات شوروی در مقیاسی به مراتب گسترده‌تر در سال‌های پایانی جنگ، بررسی آن اهمیت دارد.

موضوع اصلی کتاب همان ماموریت الکساندر گریبایدوف همراه هیئت اعزامی از سوی روسیه به دربار ایران است که در کنار آن لاورنس کلی، نویسنده کتاب، به توطئه انگلیس در این رابطه در کنار بحث رقابت روس و انگلیس در ایران می پردازد.