آفاق امنیت

گذر از بی ثباتی و رسیدن به نقطه ای امن آرزوی دیرینه تمام جوامع بشری است. با کمی تحقیق و شناخت ابعاد انسانی که دارای خواسته ها و نیازهای بی انتهاست، اما از یک سو، با منابع محدود واقعی برای ارضای آن نیازها و از سوی دیگر، با تقابل و تعارض بین خواسته های هم نوعان روبه روست، تحقق این جامعه امنِ بسیار آرمانی محال به نظر می رسد. با این حال، تلاش مجدانه برای رسیدن به این آرمان از ویژگی های این انسان پیچیده است. این موضوع بین مدیران عالی جامعه که به نوعی بستر ساز حرکت انسانی در سایه امنیت اند، اهمیتی صدچندان خواهد داشت. کاستن از تعارضات با مدیریت صحیح داشته ها و خواسته های بین آحاد جامعه و عدالت در ارائه منابع هرچند محدود بین آنها راهی برای توسعه امنیت پایدار است. وجود سازمان ها و نهادهای متعددی که متولی توسعه امنیت پایدار در جامعه اند نشان دهنده اهمیت موضوع است. نکته اساسی دیگر توجه به ابعاد فرهنگیِ مدیریت و مهندسی صحیح نظام امنیتی کشور است. نگارندگان در این نوشتار با محور قرار دادن مدیریت بر تعارض در سایه مهندسی فرهنگی درصدد رسیدن به مدلی از امنیت پایدارند.

موقعیت ریاضی و ژئوپولیتیک منحصر به فرد ایران اسلامی در ادوار مختلف در معرض تحولات عمیق گفتمانی و جدی قرار داشته است. در این تحولات گفتمانی و جدی جا به جایی قدرت، ماهیت فرهنگی و بافت سرزمینی و انسانی این واحد سیاسی به شدت در معرض تحولات سیاسی، نظامی و امنیتی قرار گرفته است، به حدی که حافظه تاریخی آن را از منظراقوام مختلف به ویژه اقوامی که در معرض جدی این تحولات قرار داشتند، همواره در حالت انتظار قرار داده است. در این فضای گفتمانی و شرایط سیاس ی امنیتی، ایران پساانقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی نوپا وارد موقعیت آشوب و شورشگری در کردستان شد. اعزام نیروهای داوطلب سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرمان رو حبخش حضرت امام خمینی)رض( پس از غائله پاوه به کردستان انجام شد و اقدامات موثر در مدیریت ناامنی به سبک و سیاق مکتب نرم افزاری شهید محمد بروجردی با تاسی به مکتب انسان شناسی اهل البیت)ع( و مناسبات قدرت سیاست و امنیت مردم نهاد در دستورکار قرار گرفت. شهید محمد بروجردی از جمله فرماندهان روندگرا بود و سعی وافری داشت که از شبکه دانشی و هیجانی ناشی از تحولات خصلتِ نظامی گری روتین را از نظام سخت افزاری به نظام معرفتی معنا بنیان رهنمون سازد. او مفهوم جدید معناسالاری را جایگزین قدرت سالاری روتین کرد و از قبل این لوگوتراپی در مفهوم جدید قدرت سالاری مردم نهاد فازی نو در حوزه امنیت ژوهی در عرصه مدیریت مناطق بحرانی به میان آورد. این مقاله درصدد است ابعاد این مدعا را مطرح کند و از طرفی جایگاه روش و مکتب و فلسفه نظامی گری شهید محمد بروجردی را تا حدودی پس از گذشت سال ها غبار و مظلومیت آشکار سازد.

امنیت برای تمام نظام های سیاسی و همه شهروندان، صرف نظر از میزان توسعه اقتصادی اجتماعی و نوع ایدئولوژی، در اولویت قرار دارد و امنیت پایدار برایند مجموع های از تعاملات و نیز تعاون و سازگاری بین اجزای مختلف نظام اجتماعی است. امنیت به عنوان یک آرمان و واقعیت، از اساسی ترین حقوق مردم به حساب می آید. امروز با توجه به تحولات بنیادین در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات، مفهوم پایداری امنیت دائماً در حال تغییر و تحول است. اگرچه فناوری ارتباطی فرص تهایی فراوان برای جامعه بشری ایجاد کرده است، اما سلطه بی چون و چرای معدودی از کشورهای غربی، به ویژه آمریکا، با هدف همگن سازی فرهن گها و هویت ها و راهبرد انحصار و کنترل رسانه ای از سوی غرب، موجب بروز اشکالی جدید از تهدیدها برای کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما شده است. مقاله حاضر به روش توصیفی و تحلیلی سیاس تها و راهبردهای غرب را در حوزه رسانه ای در مقابل جمهوری اسلامی بیان می کند. همه این راهبردها و سیاستها برای به هم زدن امنیت پایدار در نظام اسلامی است. بنابراین، ایجاد سازوکار مناسب، هوشمند و دائم برای رصد و مقابله با این تهدیدها در نهادهای مسئول امنیتی به خصوص شورای عالی امنیت ملی کشور کاملاً ضروری است.

هدف نهایی مقاله توصیفی تحلیلی حاضر که با روش کتابخانه ای تهیه شده، کندوکاو نظری درباره راهبردهای اجتماعی و فرهنگی امنیت پایدار است. سوال اصلی این است که مهم ترین راهبرد اجتماعی و فرهنگی امنیت پایدار چیست؟ امنیت پایدار که امروز به مفهومی میان رشت های تبدیل شده است، بدون راهبردهای اجتماعی و فرهنگی به دست نمی آید. در این مقاله منظور از امنیت پایدار، امنیت اجتماع یشده فرهنگ محور است. بر اساس یافته های بررسی حاضر، دو راهبرد کلیدی برای جامعه فعلی ایران پیشنهاد می شود: یکی، مردم محوری و دیگری، ظرفیت سازی.

سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران مهم ترین و عالی ترین سند بالادستی و به منزله راهنما و سندی فرابخش برای تامین امنیت پایدار در کشور، تهیه برنامه های پنج ساله کشور و بودجه سالیانه دولت است. این سند تعیین کننده محورهای پیشرفت ایران و راهبرد امنیتی و سیاست خارجی کشور برای رسیدن به جایگاه اول منطقه ای در سال 1404 است. یکی از پیش شرط های تحقق چنین هدفی در اوضاع آشفته نظام بین المللی و نیز تحولات کشورهای خاورمیانه براثر بیداری اسلامی، نیل به وضعیت امنیت پایدار در جمهوری اسلامی ایران است. داشتن جامعه ای امن، باثبات، توسعه یافته و الهام بخش در افق 1404 از اهداف سند چشم انداز بیست ساله است. بدون تامین امنیت پایدار در برابر تهدیدهای متصور، امکان نیل به اهداف سند چشم انداز تقریباً غیر ممکن است. افزایش تهدیدهای بین المللی آمریکا و اسرائیل علیه ایران از ضرورت های تلاش برای رسیدن به امنیت پایدار در کشور است. ایفای نقش جایگاه اول منطقه ای بر اساس برنامه سند چشم انداز صرفاً در شرایطی امکان پذیر است که ایران اقدامات لازم را برای ایجاد تعادل، ثبات و همکاری های منطقه ای و بین المللی انجام دهد و امنیت پایدار را در کشور برقرار کند. در این مقاله ضمن بررسی و ارزیابی چیستی و مفهوم امنیت در سند چشم انداز 1404، موضوع امنیت پایدار ایران براساس الگوی سند چشم انداز بررسی می شود. اطلاعات مد نظر برای این پژوهش به شیوه کتابخانه ای جمع آوری شده است. با توجه به ماهیت موضوع و مولفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر پژوهش توصیفی تحلیلی است. به این منظور با روش تحلیل محتوای سند چشم انداز، شیوه های تحقق امنیت پایدار بررسی و احصا می شود. در این نوشتار، چشم انداز ایران به عنوان جامعه ای امن در سال 1404، مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که تعامل موثر و سازنده با ملت ها و دولت های جهان و نیز پیشرفت و توسعه اقتصادی مستمر پیش نیاز نیل به «امنیت پایدار» در افق 1404 است.

نوشتار حاضر متاثر از نقش امنیت در عرصه های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، پیچیدگی شرایط، فراوانی متغیرها، تنوع تهدیدها، وجود چالش های فرامنطقه ای، منطقه ای و داخلی و تعدد بازیگران بین المللی و منطقه ای است. با توجه به ناکارامدی راهبردهای امنیتی مکاتب موجود، نویسنده درصدد است ابعاد امنیت را بر مبنای راهبرد امنیتی و با الگوی علمی رایج در مکاتب امنیتی بررسی کند. این نوشتار که نتیجه طرحی پژوهشی است، به لحاظ هدف، تحقیقی کاربردی، به لحاظ سطح تحلیل برخوردار از ماهیتی توصیفی تحلیلی و از نظر رویکرد و طبقه بندی روش، متکی به روش کتابخانه-ای است. داده های مورد نیاز از راه مطالعات کتابخانه ای به روش فیش برداری گردآوری شده است. در فرایند تحقیق به دو سوال اصلی پاسخ داده می شود: راهبرد امنیت پایدار در نظام سیاسی اسلام از منظر نهج البلاغه چیست؟ مبانی، چارچوب و اصول امنیت در نظام سیاسی اسلام از منظر نهج البلاغه چیست؟ بر این اساس شاخص هایی چون ارزش ها و آرمان های بنیادین امنیت، مرجع امنیتی و نظریه های امنیتی (امنیت برای چه کسی یا چه چیزی، امنیت در مقابل چه کسی یا چه چیزی، امنیت در چه بستر یا جهتی، امنیت در چه سطح یا میزانی) ملاک و معیار محقق برای جمع آوری اطلاعات به منظور ارائه پاسخی منطقی و مستدل به سوال های تحقیق است. ابعاد امنیت از منظر نهج البلاغه ظرفیتی پنج گانه برای نظام سیاسی اسلام مهیا می کند که در مبحث نتیجه گیری به آن اشاره شده است.