برنامه ریزی فضایی

کارآفرینی بومی روستایی یکی از جوان ترین زمینه های پژوهشی است که نشان می دهد این نوع کارآفرینی با برخی مفروضات اصلی کارآفرینی از نوع کلاسیک (غربی) ناسازگار است. در ایران از جمله در جنوب استان لرستان که میراث فرهنگی غنی و مردمانی بومی دارد تاکنون به موضوع کارآفرینی بومی روستایی و مزیت های آن توجهی نشده است. محققان در پژوهش حاضر به عنوان یک پژوهش کاربردی سعی بر آن دارند تا ضمن معرفی کارآفرینی بومی، مزیت های کارآفرینی بومی روستایی را بررسی کنند. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. همچنین، جامعه آماری این پژوهش مدیران کسب و کارها و کارآفرینان بومی روستایی شهرستان پلدختر بوده که نمونه ها با استفاده از نمونه گیری غیراحتمالی و به صورت هدفمند (20 نمونه) انتخاب شده است. در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات و داده ها با توجه به مدل ها و هدف های پژوهش از مصاحبه با کارآفرینان بومیِ شناسایی شده و پرسشنامه (طیف لیکرت) استفاده و برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از تحلیل توصیفی و آزمون رتبه ای هم انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن) استفاده شده است. نتایج گویای آن بود که طبق مفاهیم ارائه شده از کارآفرینی بومی در منطقه مطالعه شده 20 کارآفرین بومی روستایی شناسایی شد که با کارآفرینی کلاسیک متفاوت بود. بر اساس مصاحبه ها و مطالعات میدانی این نوع کارآفرینی با فرهنگ بومی لرستان، منابع روستایی و محلی، دانش بومی و بدون آموزش خاصی ایجاد شد. همچنین، این نوع کارآفرینی با سرمایه شخصی ایجاد شده، مالکیت فردی و نیروی خانوادگی داشت. نتایج پژوهش در زمینه مزیت های کارآفرینی بومی روستایی منجر به شناسایی 5 دسته کلی و 38 مزیت خردتر شد. بر این اساس، مهم ترین مزیت ها شامل 1- مزیت های راه اندازی و اجرای کارآفرینی بومی روستایی (کوچک مقیاس بودن و راه اندازی آسان، کم هزینه بودن و بی نیازی به تخصص زیاد برای اجرا)؛ 2- مزیت های اقتصادی (نیاز به سرمایه کم و قابلیت استفاده از مواد اولیه محلی، کم خطر بودن و در عین حال سود آور بودن و فراهم کردن اقتصاد ترکیبی مانند کشاورزی، گردشگری، صنایع دستی برای روستاییان)؛ 3- مزیت های فرهنگی (استفاده از دانش سنتی و انتقال آن به نسل بعدی، ارزش های فرهنگی به عنوان محصول (هنر و صنایع دستی) و استفاده از فرهنگ بومی (مراسم و رقص، موسیقی و آهنگ ها) و روابط خویشاوندی در تولید محصولات)؛ 4- مزیت های اجتماعی (افزایش مشارکت اجتماعی به عنوان عنصر اساسی در ایجاد کارآفرینی، مد نظر قرار دادن منفعت جامعه و خانواده و تأکید بر روابط خویشاوندی به عنوان اصلی مهم در کارآفرینی بومی)؛ 5- مزیت های زیست محیطی (حفظ محیط با حفظ پایه های کسب و کار بومی مانند زمین، جنگل، مرتع و غیره، استفاده از زمین بومی و استفاده از شیوه های پایدار به عنوان یک کسب و کار مانند زراعت، پرورش آبزیان، صنایع دستی و گردشگری) بوده است. درنهایت، شناخت این مزیت ها می تواند به عنوان محرکی در راستای تشویق بومیان روستایی برای ایجاد کارآفرینی بومی روستایی باشد.

گسترش روزافزون شهرنشینی موجب افزایش تراکم فعالیتی در شهرها شده و به دنبال آن مشکلات عدیده ای را در حوزه حمل ونقل شهری همچون آلودگی های ناشی از سوخت های فسیلی و ترافیک های سرسام آور ایجاد کرده است. توسعه گونه های پایدار سفر برای ترددهای درون شهری همچون دوچرخه سواری ازجهت مواجهه با عوامل مخل آسایش شهروندان اجتناب ناپذیر است. همچنین، نارسایی های موجود در شبکه مسیرهای دوچرخه سواری منجر به کاهش استفاده از این شیوه حمل ونقل شده است. در همین راستا، منطقه های 3 و 1 شهر اصفهان واقع در مرکز تاریخی و ارزشمند این استان به عنوان پیشتاز در احداث مسیر دوچرخه سواری است. هدف از پژوهش حاضر بررسی مسیرهای دوچرخه سواری منطقه های 3 و 1 شهر اصفهان به لحاظ شاخص های حرکت و دسترسی است. روش استفاده شده در این پژوهش از نوع پژوهش های آمیخته کمّی و کیفی است. در پژوهش حاضر معیارهای کمّی و کیفی مربوط ابتدا با بررسی مبانی نظری و تجربه های موفق داخلی و خارجی به دست آمده و سپس داده ها با مطالعات اسنادی و میدانی جمع آوری شده است. داده های کمّی پژوهش با استفاده از روش های تحلیل توپوگرافی و دسترسی به کمک نرم افزار GIS و سنجه های کیفی پژوهش نیز با استفاده از جدول های تحلیلیِ شناساییِ امکانات و محدودیت ها و درنهایت، یکپارچه سازی داده ها و تحلیل نهایی با روش تحلیلی MABAC پژوهش صورت گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که از مجموع 22 مسیر دوچرخه سواری در منطقه های 1 و 3 شهر اصفهان به ترتیب مسیرهای مطهری با امتیاز 183/0، چهارباغ عباسی با امتیاز 174/0 و صائب با امتیاز 132/0 مسیرهای مطلوب و مسیرهای پاسداران با امتیاز 127/0-، باغ گلدسته با امتیاز 086/0- و آیت الله خراسانی با امتیاز 084/0- مسیرهای نامطلوب است. سرانجام، با توجه به ارزیابی صورت گرفته، پیشنهاد هایی برای بهبود وضعیت این مسیرها ارائه شده است. از موارد نوآوری در این پژوهش می توان به تأکید برروی معیارها و شاخص های مرتبط با مسیرهای ویژه دوچرخه، تمرکز بر ارزیابی مسیرهای مخصوص دوچرخه به لحاظ بُعد حرکت و دسترسی و استفاده از روش های تلفیقی و تحلیلی همچون MABAC برای دستیابی به هدف اشاره کرد.

با ورود به عصر جهانی شدن لزوم توجه به مناطق مرزی و رقابت پذیری این مناطق با مناطق مرکزی بیش از پیش در هر کشوری مطرح شده است. رقابت پذیری مناطق مرزی تلاش برای از بین بردن وضع نامساعد اجتماعی، اقتصادی، محافظت، توجه به توانمندی ها و قابلیت های این مناطق و نیز ارتقای سرمایه های فیزیکی، طبیعی و مصنوعی است. هدف از پژوهش حاضر تبیین رقابت پذیری استان کردستان است؛ بنابراین محققان سعی کرده اند تا وضعیت های محتمل رقابت پذیری آینده استان را تحلیل کنند. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، براساس روش علم آینده پژوهی، اکتشافی است. همچنین، جمع آوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ها، بیان وضعیت شاخص ها و استخراج عوامل کلیدی و سناریوها از نرم افزارهای آینده نگاری میک مک و سناریو ویزارد و نیز برای شناسایی استراتژی رقابت پذیری از نرم افزار متاسوات استفاده شده است. در پژوهش حاضر داده های کیفی و کمّی به ترتیب با پرسشنامه باز و بررسی اسناد و به صورت عددی به دست آمد. بدین صورت که در وهله نخست از پرسشنامه باز برای استخراج کلی عوامل مؤثر بر رقابت پذیری و در وهله دوم نیز برای استخراج عوامل کلیدی از وزن دهی پرسشنامه های دلفی در نرم افزار میک مک استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر حاکی از ناپایدار و شکننده بودن الگوی رقابت پذیری استان کردستان است. همچنین، ضریب پژوهش بیانگر تحقق سناریوها با وضعیت های نامطلوب بوده است. بهترین راه حل برای برون رفت از سناریوهای نامطلوب به وضعیت مطلوب، تأکید بر شاخص هایی با بیشترین کامیابی، تقلید ناپذیری و تناسب با رقابت پذیری بوده است. 

فضا همیشه در رشته های مختلف علمی از جمله جغرافیا محل اندیشه ورزی ها و نظریه پردازی ها بوده است و اندیشمندان و صاحب نظران هر یک از منظری به فضا نگریسته اند. در پژوهش حاضر سعی بر آن شده است تا خوانش مفهوم فضا از منظر نظریه کنشگر-شبکه برونولاتور نگریسته شود تا بتوان خوانشی نوین از مفهوم فضا را به دست آورد. هدف از این پژوهش شناسایی کاربست های نظریه کنشگر-شبکه در خوانش مفهوم فضا و نیز گسترش افق های نوین با استفاده از نظریه های فکری–فلسفی جدید در نگاه به فضاست. پژوهش حاضر جزء پژوهش های بنیادی است که براساس شیوه تحلیلی انجام شده است. مأخذ این پژوهش برای کشف کاربست ها، نظریه کنشگر–شبکه برونو لاتور است. در این مطالعه اطلاعات به صورت رجوع به متون دست اول (لاتور، لاو و کالن) و دست دوم (مقاله ها، پایان نامه ها و کتاب هایی که در سال های اخیر درباره نظریه کنشگر-شبکه نوشته شده است) و نیز با نمونه گیری از متن به صورت هدفمند گردآوری شد. نظریه کنشگر-شبکه با رد ذات گرایی و دوگانه طبیعت / جامعه از عاملیت کنشگران غیرانسانی به همراه انسان دفاع می کند و معقتد است که کنشگران انسانی بر کنشگران غیرانسانی برتری ندارند و تمامیت در دست هیچ کدام از آنها نیست. کاربست نظریه کنشگر-شبکه در خوانش مفهوم فضا منتج به نتایجی چون پذیرش اصل تعلیق در شناخت فضا، فضا به مثابه سینتگم، تولید جمعی بودن فضا، فازی شدن فضا، چند رگه بودن فضا، فضا به مثابه شبکه و فضا به مثابه جعبه سیاه را به دست داده است.

شهر به عنوان یکی از اصلی ترین منابع، نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای در توسعه دارد؛ بنابراین، مدیریت شهری جایگاه مهمی در راستای توسعه شهر دارد. در این زمینه حکمروایی خوب شهری با استفاده از ظرفیت نهادهای موجود و ایجاد بسترهای نهادی برای تسهیل در تصمیم گیری و تصمیم سازی پایدار در بازآفرینی بافت فرسوده شهری مؤثر است. هدف از پژوهش حاضر بررسی وضعیت شاخص های حکمروایی خوب شهری و تأثیر آنها در بازآفرینی بافت فرسوده شهر سمنان است. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی، مبتنی بر گردآوری داده های میدانی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه است. در پژوهش حاضر روایی ساختاری و محتوایی پرسشنامه تأیید و سپس پایایی آن با ضریب کرونباخ بیشتر از 70/0 تأیید شد. جامعه آماری پژوهش ساکنان بافت فرسوده شهر سمنان بالغ بر 92203 نفر است. حجم نمونه با فرمول کوکران 380 نفر تعیین شد. نتایج پژوهش با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای نشان داد که متغیرهای حکمروایی خوب شهری درسطح کمتر از 05/0 معنادار هستند؛ درنتیجه وضعیت متوسطی در بافت فرسوده شهر سمنان دارند. همچنین، نتیجه آزمون تأیید کرد که بهترین وضعیت مربوط به شاخص عدالت محوری با میانگین رتبه ای 24/4 بوده است. نتیجه آزمون تی تک نمونه ای نشان داد که وضعیت بازآفرینی بافت فرسوده در شهر سمنان ضعیف بوده است. علاوه بر این، نتیجه رگرسیون به تأثیرگذاری 2/63 درصد حکمروایی خوب در ارتقا بازآفرینی شهری اشاره دارد که دو شاخص شفافیت و عدالت به ترتیب با مقدار بتا 324/0 و 311/0 بیشترین تأثیرگذاری را بر بازآفرینی دارند. درمجموع، حکمروایی خوب شهری به عنوان یک الگوی مدیریت شهری می تواند در بازآفرینی بافت فرسوده مؤثر باشد.

تلاطم و وقوع رخدادهای شگفتی ساز موجب وارد شدن تکانه های عظیم به شهرها شده است؛ به گونه ای که رشد و توسعه فرم شهری روندی شتابان گرفته است. در چنین فضایی که شهرها همواره در معرض تغییر است، بهره گیری از ابزارهای سناریونویسی برای برنامه ریزان شهری امری ضروری است. حوزه شمال غرب مشهد یکی از حوزه های هفت گانه طرح جامع این شهر است. از ویژگی های این حوزه می توان به میزان زیاد و شتابان ساخت و ساز اشاره کرد. بررسی اجمالی سیمای کلی هر یک از منطقه های حوزه نشان می دهد که شرایط به نسبت متفاوتی در منطقه ها جاری است. به طور مشخص، سؤال پژوهش پاسخ به پرسش «سناریوهای آتی توسعه فرم شهری در حوزه شمال غرب مشهد چیست؟» است. روش پژوهش حاضر از حیث هدف، کاربردی و از حیث روش، توصیفی-تحلیلی است. همچنین، در این پژوهش برای جمع آوری داده ها از روش های اسنادی و میدانی و برای تحلیل اطلاعات از روش دلفی و سناریونویسی اسمیک پراب اکسپرت استفاده شده است. بر مبنای نتایج به دست آمده از سناریونویسی، سناریوی سوم با بیش از 17 درصد، بیشترین احتمال وقوع را دارد. بر اساس سناریو سوم، چهارگمانه به وقوع پیوسته و تنها یک گمانه رخ نداده است.