مهرشاد طولابی نژاد

گردشگری نقش کلیدی در توسعه جوامع دارد. در عین حال توسعه گردشگری نیازمند توجه به عوامل و شاخص های موثر بر جذابیت مقاصد و مکان های گردشگری است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مطالعه به بررسی تفاوت های شهر و روستا از نظر عوامل و شاخص های افزایش جذابیت مکان ها و مقاصد گردشگری پرداخته شد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی(کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات پرسش نامه و مصاحبه می باشد. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان و متخصصان حوزه گردشگری می باشد که با روش نمونه گیری هدفمند 50 نمونه انتخاب شد. برای پاسخگویی به سوالات پژوهش از مدل لجستیک باینری(روش LM- نیوتن- مارکارد- رافسون)، و تحلیل کیفی استفاده شد. نتایج  پژوهش گویای آن است که از میان عوامل پنجگانه، سه عامل تنوع فرصت های شغلی مرتبط با محصولات گردشگری، اصالت فرهنگی/دارایی های طبیعی و زیرساخت های گردشگری مهم ترین عوامل افزایش جذابیت جاذبه های گردشگری در شهرستان پلدختر می باشند. نتایج بررسی شاخص ها بر اساس مقاصد گردشگری نیز نشان داد که تفاوت قابل توجهی بین شاخص های جذابیت در مقاصد گردشگری شهری و روستایی وجود دارد. جذابیت مقاصد روستایی در درجه اول تحت تأثیر محصولات  محلی/کشاورزی، سنت های محلی، صنایع دستی و دارایی های طبیعی می باشد. در حالی که مهارت های شغلی مرتبط با گردشگری، به کارگیری کارگران در شاخه های مختلف، خدمات اقامتی و جاذبه های فرهنگی/ تاریخی و باستانی، مهم ترین شاخص های جذابیت مقاصد گردشگری شهری هستند. از نتایج این پژوهش برای افزایش جذابیت جاذبه ها و مکان های گردشگری و توسعه گردشگری در مقاصد شهری و روستایی سایر مناطق ایران نیز می توان استفاده نمود.

کارآفرینی بومی روستایی یکی از جوان ترین زمینه های تحقیقاتی است که نشان می دهد در ایران که یکی از بزرگترین کشورهای آسیا است و دارای میراث فرهنگی غنی و جوامع بومی است، تاکنون به موضوع کارآفرینی بومی روستایی توجه ای نشده است. لذا مقاله حاضر به عنوان یک ارزیابی تحلیلی و با ارائه رویکردهای متنوع بر اساس غنا و تنوع مفهومی در حوزه های علوم اجتماعی، اقتصادی، برنامه ریزی و توسعه روستایی از رویکرد سیستمی بهره مند شده و سعی بر آن دارد، ضمن معرفی کارآفرینی بومی روستایی، به معرفی کارآفرینی بومی روستایی منبعث از آن برای بسترسازی پژوهش های آتی در کشور بپردازد. این مقاله با تجزیه و تحلیل ادبیات و خطوط تحقیقاتی مرتبط به درک جامعی از زمینه تحقیقاتی کارآفرینی بومی کمک می کند. در همین راستا، مقاله حاضر که به لحاظ هدف کاربردی و اطلاعات آن به روش اسنادی فراهم آمده در پی پاسخ به این سوالات بوده است که عناصر بروز تفاوت میان کارآفرینی بومی روستایی و کارآفرینی کلاسیک کدامند؟ اهداف و ویژگی های منحصربفرد کارآفرینی بومی روستایی کدامند؟ و الگوی (مدل) مناسب برای توسعه کارآفرینی بومی روستایی در ایران کدامند؟ نتایج پژوهش بیانگر آن است که کارآفرینی بومی متفاوت از کارآفرینی کلاسیک/ غربی است، و بر عناصری چون استفاده از منابع بومی، ارزش های فرهنگی بومی، منفعت جمعی، روابط و سرمایه خانوادگی و پیوندهای خویشاوندی/خانوادگی تاکید دارد. نتایج نشان داد که کارآفرینی بومی روستایی، لزوماً در پاسخ به نیازهای بازار ایجاد نمی شود و بیشتر با هدف تامین معیشت خانواده، حفظ محیط زیست، حفط ارزش های فرهنگی و معنوی انجام می گیرد. بر خلاف کارآفرینی به سبک غربی، کارآفرینی بومی روستایی عناصری از برابری طلبی، فعالیت جمعی/خویشاوندی و با تاکید بر ارزش های فرهنگی و منابع طبیعی در دسترس را نشان می دهند. کارآفرینی بومی روستایی اغلب با اهداف معیشتی داخل خانوار و بیشتر با اهداف غیراقتصادی مانند حفظ معیشت، حفظ فرهنگ بومی، حفظ محیط زیست و اهداف معنوی انجام می گیرد. #s3gt_translate_tooltip_mini { display: none !important; }

کارآفرینی بومی روستایی یکی از جوان ترین زمینه های پژوهشی است که نشان می دهد این نوع کارآفرینی با برخی مفروضات اصلی کارآفرینی از نوع کلاسیک (غربی) ناسازگار است. در ایران از جمله در جنوب استان لرستان که میراث فرهنگی غنی و مردمانی بومی دارد تاکنون به موضوع کارآفرینی بومی روستایی و مزیت های آن توجهی نشده است. محققان در پژوهش حاضر به عنوان یک پژوهش کاربردی سعی بر آن دارند تا ضمن معرفی کارآفرینی بومی، مزیت های کارآفرینی بومی روستایی را بررسی کنند. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. همچنین، جامعه آماری این پژوهش مدیران کسب و کارها و کارآفرینان بومی روستایی شهرستان پلدختر بوده که نمونه ها با استفاده از نمونه گیری غیراحتمالی و به صورت هدفمند (20 نمونه) انتخاب شده است. در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات و داده ها با توجه به مدل ها و هدف های پژوهش از مصاحبه با کارآفرینان بومیِ شناسایی شده و پرسشنامه (طیف لیکرت) استفاده و برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از تحلیل توصیفی و آزمون رتبه ای هم انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن) استفاده شده است. نتایج گویای آن بود که طبق مفاهیم ارائه شده از کارآفرینی بومی در منطقه مطالعه شده 20 کارآفرین بومی روستایی شناسایی شد که با کارآفرینی کلاسیک متفاوت بود. بر اساس مصاحبه ها و مطالعات میدانی این نوع کارآفرینی با فرهنگ بومی لرستان، منابع روستایی و محلی، دانش بومی و بدون آموزش خاصی ایجاد شد. همچنین، این نوع کارآفرینی با سرمایه شخصی ایجاد شده، مالکیت فردی و نیروی خانوادگی داشت. نتایج پژوهش در زمینه مزیت های کارآفرینی بومی روستایی منجر به شناسایی 5 دسته کلی و 38 مزیت خردتر شد. بر این اساس، مهم ترین مزیت ها شامل 1- مزیت های راه اندازی و اجرای کارآفرینی بومی روستایی (کوچک مقیاس بودن و راه اندازی آسان، کم هزینه بودن و بی نیازی به تخصص زیاد برای اجرا)؛ 2- مزیت های اقتصادی (نیاز به سرمایه کم و قابلیت استفاده از مواد اولیه محلی، کم خطر بودن و در عین حال سود آور بودن و فراهم کردن اقتصاد ترکیبی مانند کشاورزی، گردشگری، صنایع دستی برای روستاییان)؛ 3- مزیت های فرهنگی (استفاده از دانش سنتی و انتقال آن به نسل بعدی، ارزش های فرهنگی به عنوان محصول (هنر و صنایع دستی) و استفاده از فرهنگ بومی (مراسم و رقص، موسیقی و آهنگ ها) و روابط خویشاوندی در تولید محصولات)؛ 4- مزیت های اجتماعی (افزایش مشارکت اجتماعی به عنوان عنصر اساسی در ایجاد کارآفرینی، مد نظر قرار دادن منفعت جامعه و خانواده و تأکید بر روابط خویشاوندی به عنوان اصلی مهم در کارآفرینی بومی)؛ 5- مزیت های زیست محیطی (حفظ محیط با حفظ پایه های کسب و کار بومی مانند زمین، جنگل، مرتع و غیره، استفاده از زمین بومی و استفاده از شیوه های پایدار به عنوان یک کسب و کار مانند زراعت، پرورش آبزیان، صنایع دستی و گردشگری) بوده است. درنهایت، شناخت این مزیت ها می تواند به عنوان محرکی در راستای تشویق بومیان روستایی برای ایجاد کارآفرینی بومی روستایی باشد.

انتقال آب مناطق کوهستانی استان لرستان به سایر استان ها، ورود کشاورزان غیربومی به منطقه، در کنار وقوع خشکسالی باعث کاهش سطح آب رودخانه های استان لرستان و همچنین رودخانه کشکان شده است. این موضوع کشاورزانی را که از منابع آب سطحی برای کشاورزی استفاده می کنند، با مشکلاتی روبرو ساخته است. برای سازگاری با این چالش، مدیریت آب از موضوعات مهم است که می تواند به بهره وری بهینه آب کشاورزی کمک کند. هدف این مطالعه ارزیابی مدیریت آب کشاورزی در حوضه رودخانه کشکان در شهرستان پلدختر است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات پرسش نامه و مصاحبه است. پژوهش حاضر دارای دو جامعه آماری است. جامعه آماری اول کشاورزان حوضه رودخانه کشکان است که از طریق فرمول کوکران 354 کشاورز برای تحلیل های کمی انتخاب شد. جامعه آماری دوم شامل کارشناسان کشاورزی و مدیریت آب است که با روش نمونه گیری هدفمند 30 کارشناس برای تحلیل های کیفی انتخاب شد. برای پاسخگویی به سؤالات پژوهش از آزمون رتبه ای هم انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن) و تحلیل کیفی استفاده شد. نتایج پژوهش گویای آن است که استفاده از لوله برای انتقال آب، کاهش دفعات آبیاری، آبیاری در زمان تبخیرکم، سیمان زدن جوی های آب، لایروبی کانال های آب و استفاده از مخازن کوچک آب مهم ترین شیوه های مدیریت منابع آب کشاورزی در منطقه می باشند. نتایج کیفی نشان داد که اقدامات مهندسی، تکنولوژی، نهادی/مدیریتی، اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی مهم ترین اقداماتی است که می تواند جهت مدیریت بهینه آب کشاورزی در حوضه رودخانه کشکان از سوی کشاورزان مورداستفاده قرار گیرد.

تعیین مسیرهای عملی توسعه روستایی و تدوین قوانین و سیاست های توسعه کل کشور و برای تامین رفاه، تامین امنیت غذایی، حفظ و نگهداری جمعیت در روستاها، حفاظت از منابع طبیعی کشور ضروری است. با این حال تاکنون در کشور مسیرهای عملی و قوانین و سیاست های توسعه مناطق روستایی با رویکرد آینده پژوهی مورد توجه قرار نگرفته است. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد که با استفاده از رویکرد آینده پژوهی، مسیرها، قوانین و سیاست های عملی توسعه مناطق روستایی در آینده را مورد واکاوری قرار دهد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش ترکیبی(کمی و کیفی) است. جامعه آماری کارشناسان/خبرگان و مدیران بوده است. به استفاده از روش نمونه گیری غیراحتمالی و به صوت هدفمند و با اشباع نظری، 15 کارشناس انتخاب شد. برای گردآوری داده ها و اطلاعات، با توجه به مدل ها و هدف تحقیق از پرسش نامه تاثیرات متقابل آینده پژوهی و مصاحبه استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات از مدل ساختاری و نرم افزار میک مک استفاده شد. نتایج پژوهش گویای آن بود که از بین 15 مسیر، قوانین و سیاست های عملی توسعه مناطق روستایی شناسایی شده، با توجه به مقدار اثرگذاری خالص (+)، سیاست مهارت های جوانان بومی و روستایی در راستایی عدم وابستگی به دولت(9+)، سیاست کاهش نابرابری های روستایی، منطقه ای و ملی(7+)، قوانین تجدید حیات روستایی از طریق پیاده سازی استراتژی ارتقاء و ایجاد ثروت روستایی(6+)، سیاست توسعه و گسترش کارآفرینی و تبدیل روستاها به جوامع کارآفرین(3+)، برنامه توسعه گردشگری در مناطق روستایی که دارای جاذبه های طبیعی و تاریخی هستند(3+)، قانون جوانسازی مناطق روستایی از طریق ایجاد یک سیستم اقتصادی مدرن با تاکید بر برنامه ریزی محلی(2+)، سیاست حفظ و توسعه فعالیت های کشاورزی(1+)، و نهایتا سیاست سرمایه گذاری در روستاها و کمک های مالی (1+) مهم ترین مسیرها، قوانین و سیاست های عملی توسعه روستایی ایران در قانون برنامه های آینده نگر توسعه کشور می باشد که در چشم انداز توسعه کشور لازم است به آنها توجه شود. شماره ی مقاله: 2

یکی از رهیافت های اصلی برای توسعه روستایی و افزایش رفاه خانوارهای روستایی توجه به توسعه گردشگری روستایی است. چرا که توسعه گردشگری می تواند نقش مهمی در رفاه خانوارها و همچنین پایداری معیشت روستایی داشته باشد. هدف این مطالعه بررسی اثرات گردشگری بر ارتقای سطح رفاه روستاهای ساحلی شهرستان چابهار می باشد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری خانوارهای روستایی شهرستان چابهار می باشد (3720N=). با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری سهمیه ای، 280 خانوار در 6 روستای ساحلی که دارای جاذبه های گردشگری هستند به عنوان نمونه انتخاب گردید. برای تحلیل داده ها و پاسخگویی به سوالات پژوهش از آزمون هم انباشتگی نامحدود اکتشافی، آزمون تحلیل واریانس و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. نتایج نشان داد که از نظر شاخص های رفاه اقتصادی، گردشگری به ترتیب بیشترین اثرات را بر ایجاد اشتغال فصلی، بهبود درآمد، توسعه مسکن، و تحرک اقتصاد محلی داشته است. از نظر شاخص های رفاه اجتماعی، به ترتیب بیشترین اثرات گردشگری مربوط به بهبود اوقات فراغت، تغییر سبک و شیوه زندگی، توسعه امکانات بهداشتی، و افزایش حس تعلق مکانی مردم محلی بوده است. همچنین نتایج نشان داد با اینکه گردشگری در روستاهای منطقه مورد مطالعه اثرات چشمگیری بر رفاه اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی داشته است؛ ولی در مقایسه با شاخص های اجتماعی، گردشگری بیشترین اثر را بر رفاه اقتصادی و شاخص های آن داشته است. در راستای یافته های تحقیق پیشنهاداتی در زمینه توسعه گرشگری و رفاه خانوارهای روستایی ارائه شد.

مدیریت مخاطرات شامل کلیه اقداماتی است که از طریق آن ها بتوان از بروز حوادث ناگوار، پیشگیری نمود یا در صورت بروز آن حادثه، بتوان اثرات آن را کاهش داده و آمادگی لازم را برای امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع فراهم نمود. از اقدامات مهم مدیریت مخاطرات، توجه به افزایش آمادگی فردی در مواجهه با مخاطرات است. با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر آمادگی فردی در برابر وقوع سیل پرداخته است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمّی) است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه و مصاحبه بوده است. جامعه آماری پژوهش 3861 خانوار ساکن در روستاهای کوهستانی در معرض طغیان سیل شهرستان پلدختر بوده است که با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی ساده 360 خانوار از 30 روستای سیل گیر به عنوان نمونه انتخاب شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و مدل رگرسیون لجستیک باینری و تحلیل کیفی صورت گرفت. یافته های پژوهش در زمینه عوامل مؤثر بر آمادگی فردی در برابر وقوع سیل حاکی است که از بین چهار عامل مدنظر در این پژوهش به ترتیب عوامل: جامعه شناختی فردی، وضعیت اقتصادی- اجتماعی خانواده، تأثیر جامعه و سازگاری با خطر بیشترین نقش را در آمادگی فردی برابر سیل داشته اند. بررسی الزامات و اقدامات آمادگی در مواجهه با سیل نیز نشان داد که به ترتیب: توسعه اقتصاد محلی، توسعه زیرساخت های محلی، اعطای اعتبار خرد برای افزایش آمادگی، کمک های دولتی و افزایش استراتژی های تنوع معیشت خانوارها برجسته ترین الزامات و اقدامات مهم برای افزایش آمادگی در مواجهه با رخداد سیل می باشند.

امروزه بحث کیفیت زندگی در نواحی روستایی پیراشهری از اهمیت زیادی برخوردار است و مطالعات مختلفی در زمینه کیفیت زندگی در این حوزه صورت گرفته است. هدف پژوهش حاضر سنجش سطح رضایت از کیفیت زندگی در نواحی روستایی پیراشهری شهرستان زاهدان است. جامعه آماری پژوهش؛ روستاهای دهستان چشمه زیارت بخش مرکزی شهرستان زاهدان می باشد. طبق سرشماری سال 1395 جمعیت این دهستان 34693 نفر (8821 خانوار) می باشد. تعداد روستاهای بالای 20 خانوار در دهستان چشمه زیارت 126 روستا است. به دلیل زیاد بودن تعداد روستاهای دهستان و عدم امکان بررسی تمام آنها، 10 درصد از روستاهای دهستان که شامل 12 روستا می باشند به عنوان روستاهای نمونه به صورت تصادفی ساده انتخاب شد. با استفاده از فرمول کوکران 283 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، و از حیث ماهیت و روش انجام کار توصیفی- تحلیلی است. برای تجزیه و تحلیل یافته ها از آزمون آزمون t تک نمونه ای و مدل تحلیل مسیر که جزئی از مدل های معادلات ساختاری است، استفاده شد. نتایج نشان داد که خانوارهای روستایی در منطقه مورد مطالعه از کیفیت زندگی خود رضایت نسبی دارند. همچنین نتایج بدست آمده از مدل سازی معادلات ساختاری نشان داد که مدل استاندارد عوامل تبیین کننده کیفیت زندگی خانوارهای روستایی به ترتیب ضرایب مسیر متاثر از عوامل اقتصادی، محیطی- کالبدی و اجتماعی قرار دارد. مقدار p کلیه پارامترهای لامدا در مدل فوق حکایت از تأیید کلیه روابط دارد. با این حال عامل اقتصادی مهم ترین عامل موثر بر کیفیت زندگی روستاییان دهستان چشمه زیارت شناسایی شد.

تجدید حیات روستاها به عنوان پیاده سازی استراتژی توسعه روستایی از طریق توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیباسازی روستاها معرفی شده است. در مناطق روستایی، احیای بخش کشاورزی به عنوان پایه ای اصلی و به عنوان مبنایی برای رسیدن به این هدف در نظر گرفته شده است. با توجه به اهمیت این موضوع، هدف از این مطالعه ارزیابی شاخص ها و راهبردهای احیای کشاورزی در راستای تجدید حیات مناطق روستایی می باشد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات پرسش نامه و مصاحبه می باشد. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان مختلف در زمینه های تحصیلی جغرافیای روستایی، اقتصاد کشاورزی، علوم اجتماعی و جامعه شناسی روستایی، کارشناسان جهاد کشاورزی، متخصصان/نخبگان/ مدیران و جوانان روستایی استان لرستان می باشد. با روش نمونه گیری هدفمند 70 کارشناس به عنوان نمونه انتخاب گردید. برای پاسخگویی به سوالات پژوهش از مدل تحلیل شبکه ای فازی (FANP)، مدل گسترش عملکرد کیفیت (QFD) و برای شناسایی راهبردهای اجرایی تجدید حیات مناطق روستایی از مصاحبه های اکتشافی و نتایج مدل تجربی QFDاستفاده شد. نتایج پژوهش گویای آن است که 1) سرمایه گذاری، 2) توسعه بازاریابی، 3) سیاست های حمایت از کشاورزان، 4) اصلاح و تغییر الگوی کشت مهم ترین راهبردهای احیای کشاورزی در لرستان بوده اند. نتایج مدل QFD و ماتریس ارتباط نشان داد که 1) عامل انسانی، 2)کمک مالی/مشاوره دولتی، 3)عامل اجتماعی، 4)منابع محلی و 5)برنامه ریزی محیطی/امکانات برای توسعه آتی روستاها و کشاورزی مهم ترین پیشران های مورد نیاز تجدید حیات مناطق روستایی لرستان می باشند. آموزش نیروی انسانی و رهبری محلی، کمک مالی/ سرمایه ای و مشاوره دولتی، عامل اجتماعی و تقویت مشارکت، استفاده بهینه از منابع محلی و برنامه ریزی بر اساس منابع محیطی و امکانات محلی برجسته ترین استراتژی های اجرایی تجدید حیات مناطق روستایی لرستان با تاکید بر بخش کشاورزی بودند. از نتایج این پژوهش برای احیای کشاورزی و تجدید حیات روستایی در سایر مناطق روستایی ایران می توان استفاده نمود.

توسعه اکوتوریسم و توسعه گردشگری یک عامل مهم در اشتغالزایی و توسعه روستایی بویژه در مناطقی می باشد که با محدودیت گزینه های معیشتی روبه رو می باشند. هدف این مطالعه بررسی اثرات توسعه اکوتوریسم بر پایداری سکونت گاههای روستایی شهرستان سرباز می باشد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن، توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری داده های پرسش نامه بوده است. جامعه آماری شامل خانوارهای روستاهای شهرستان سرباز می باشد. 200 خانوار با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های تحلیل واریانس (ANOVA) ، آماره فیشر و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که بین توسعه اکوتوریسم و پایداری سکونت گاههای روستایی ارتباط خطی معناداری وجود دارد و بین این دو متغیر انسجام کاملاً معنادار می باشد. بیش ترین تاثیر توسعه اکوتوریسم بر پایداری سکونت گاههای روستایی مربوط به بعد کالبدی (426/0) و کم ترن تاثیر مربوط به پایداری زیست محیطی (280/0) می باشد. لذا می توان گفت که توسعه اکوتوریسم در شهرستان سرباز و توجه به  گردشگری این منطقه می تواند باعث پایداری سکونت گاههای روستایی این منطقه که با کمبود گزینه های معیشتی روبه رو هستند، شود.

برای کاهش اثرهای جانی و مالی مخاطره سیل، قابلیت تخلیه سریع و با سرعت بالا قبل یا در طی وقوع سیل برای امنیت عمومی خانوارهای روستایی بسیار مهم است. بنابراین، در پژوهش حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر قابلیت تخلیه اضطراری روستاهای کوهستانی در مقابل خطر سیل پرداخته شد. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و روش اجرای آن توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات پرسش نامه و مصاحبه با مردم محلی است. جامعه آماری شامل خانوارهای روستایی در معرض خطر سیل در روستاهای شهرستان پل دختر است (5392N=). با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری سهمیه ای 360 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شد. انتخاب 60 روستای موردمطالعه نیز به صورت هدفمند بوده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها و رسیدن به پرسش های پژوهش، از آزمون های t تک نمونه ای، کای اسکوئر، و مدل لجستیک باینری استفاده شد. نتایج نشان داد از بین 35 متغیر موردنظر تحقیق، 14 متغیر به طور قابل توجهی ارتباط معنی داری با قابلیت تخلیه اضطراری در زمان وقوع سیل در بین خانوارهای روستایی شهرستان پل دختر داشته اند. عوامل شخصی، زیربنایی، و ساختاری- نهادی مهم ترین عوامل در این زمینه بوده اند. براساس نتایج، پیشنهادهایی برای بهبود قابلیت تخلیه اضطراری برای خانوارهای روستایی در معرض وقوع خطر سیل ارائه شد. از نتایج این مطالعه می توان برای بهبود قابلیت تخلیه اضطراری خانوارهای روستایی در معرض مخاطره سیل در کشور و کاهش خطرهای ناشی از سیل استفاده کرد.

اهداف: شناسایی عوامل معیشتی، به خصوص در مناطق مرزی شرق کشور که در شرایط ناپایداری قرار دارند، برای موفقیت سیاست های کاهش فقر و پایداری معیشت بسیار مهم است. هدف این مطالعه، بررسی عوامل محلی و خانوادگی ناپایداری معیشت روستاهای مرزی بوده است. روش: تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. جامعه آماری خانوارهای روستایی شهرستان سراوان بود (25986N=). با استفاده از فرمول کوکران 370 خانوار به عنوان نمونه در بخش کمی انتخاب شد. برای شناسایی عوامل محلی از روش ارزیابی مشارکتی روستایی (PRA) و مصاحبه با مطلعان محلی و برای شناسایی عوامل خانوادگی از مدل لجستیک باینری (روش LM- نیوتن- مارکارد- رافسون) و آمار توصیفی استفاده شد. یافته ها/ نتایج: یافته ها نشان داد که در بین عوامل محلی، ضعف منابع طبیعی و در بین عوامل خانوادگی عامل اقتصادی مهم ترین عوامل ناپایداری معیشت خانوارهای روستایی بوده اند. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که ضعف منابع طبیعی، نامناسب بودن زیرساخت های تولیدی و خدمات و امکانات عمومی، عوامل اقتصادی، بیشترین اثرات را با ناپایداری معیشت روستاییان داشته است. در واکنش به ناپایداری معیشتی، خانوارها پرداختن به مشاغل کاذب مانند قاچاق سوخت و کالا را انتخاب کردند.

توزیع بهینه و متعادل فضاهای اختصاص یافته به انواع مختلف کاربری ها از جمله کاربری بهداشتی- درمانی به منظور رعایت اصل عدالت برای دسترسی برای همه اقشار جامعه، تامین سلامت و رفاه عمومی و مکان یابی بهینه این مراکز از ضروریات ساماندهی مناطق روستایی می باشد. مکان یابی خدمات مراکز بهداشتی و درمانی، امری مهم در برنامه ریزی روستایی محسوب می شود. در واقع این موضوع به تصمیم گیری مناسب تر مدیران و مسئولان، در انتخاب مکان های بهتر جهت ایجاد خدمات بهداشتی کمک می کند. لذا هدف این مطالعه مکان یابی مرکز درمانی روستایی در سطح دهستان رشتخوار می باشد. 20 کارشناس به صورت نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه انتخاب گردید. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه خبرگان (به صورت مقایسه زوجی) می باشد. برای انتخاب مکان بهینه از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP)، و برای تحلیل فضایی شاخص ها، از سیستم اطلاعات جغرافیا (GIS) استفاده شد. نتایج یافته ها نشان می دهد که بیشترین اهمیت نسبی شاخص ها به ترتیب مربوط به شاخص های دسترسی به فضای سبز(283/0)، دسترسی به شبکه ارتباطی (255/0)، و جمعیت (238/0) می باشد. همچنین بهترین اولویت مکانی برای مکان یابی مراکز بهداشتی و درمانی روستایی در منطقه مورد مطالعه بر اساس وزن گزینه های مورد نظر، مربوط به روستای سعادت آباد (181/0) می باشد. به ترتیب مهدی آباد (155/0)، زرقری (109/0) و عشرت آباد (053/0) در اولویت های بعدی قرار دارند. بنابراین برای مکان یابی مراکز بهداشتی و درمانی در مناطق روستایی، باید توجه بیشتری به شاخص های موثر و چگونگی ارتباط آنها در منطقه انجام گیرد، تا بیشترین هماهنگی بین عوامل را ایجاد کرد.

توجه به شاخص ها و عوامل توسعه چشم انداز مستقل از رهیافت های نوین توسعه گردشگری روستایی است. توسعه چشم انداز مستقل روستایی گونه ای از توسعه آینده نگر روستایی است که در آن ساکنان محلی در فرایند توسعه نقش اساسی و فعال ایفا می کنند. بر این اساس این پژوهش با هدف بررسی ارتباط عوامل توسعه چشم انداز مستقل روستایی و مزایای توسعه گردشگری ساحلی انجام شده است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده می باشد. جامعه آماری خانوارهای روستاهای ساحلی شهرستان(3720 خانوار) چابهار می باشد. با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری سهمیه ای، 280 خانوار و شش روستای ساحلی به عنوان نمونه انتخاب شد.یافته هانشان داد که از میان عوامل هشتگانه فرهنگ و هنر محلی، توسعه خلاق، منابع محلی و عملکرد، عامل جغرافیایی، نیروی انسانی، تخصص و دانش، ویژگی یکپارچگی و مدیریت و نگهداری، چهارعامل: منابع محلی و عملکرد اقتصادی، فرهنگ و هنر، جغرافیایی و نیروی انسانی، مهم-ترین عوامل توسعه چشم اندار مستقل روستایی می باشند. نتایج مدل QFD و ماتریس ارتباط نشان داد که عوامل فوق بیشترین ارتباط را با حفظ کیفیت محیط، کاهش آسیب پذیری محیط، تحرک اقتصاد محلی و ایجاد اشتغال داشته اند. همچنین پنج استراتژی برای توسعه چشم انداز مستقل وگردشگری روستایی، با توجه به الزامات و شاخصهای مورد استفاده تدوین شدکه به ترتیب عبارت از: آموزش نیروی انسانی متخصص، تقویت مشارکت روستاییان در فعالیت-های گردشگری، ترویج بازاریابی و تولید محصولات گردشگری خلاق روستایی، استفاده بهینه از منابع محلی و استفاده از ظرفیت مدیریت و رهبری محلی می باشند.

توجه به توسعه پایدار روستاهای پیراشهری عاملی مهمی در راستای برنامه ریزی روستایی می باشد. چراکه توسعه پایدار این مناطق بهبود شرایط محیط فضاهای پیراشهری، بهبود زندگی ساکنان این مناطق و حفاظت از محیط زیست آن ها را به دنبال دارد. در این زمینه یکی از رهیافت های مهم توجه به نقش مدیران روستایی می باشد. هدف این پژوهش تحلیل عملکرد مدیران سکونتگاه های پیراشهری با رویکرد توسعه پایدار فضا می باشد. تحقیق حاضر ازنظر هدف، کاربردی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه و مصاحبه می باشد. جامعه آماری شامل خانوارهای روستاهای پیراشهری تا فاصله 8 کیلومتر از مرکز شهرستان (شهر پلدختر) می باشد (4078 N=). با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری سهمیه ای 351 خانوار به عنوان نمونه انتخاب گردید. همچنین از کل روستای هم جوار شهر پلدختر روستاهای تا 8 کیلومتر فاصله (33 روستا) که دارای دهیاری بوده به عنوان روستاهای هدف انتخاب شدند. از آزمون t تک نمونه ای برای بررسی رضایت مردم محلی از عملکرد دهیاران در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیطی- کالبدی، و برای بررسی تطبیقی عملکرد دهیاری ها در 33 روستای موردمطالعه از آزمون های تعقیبی (Post Hoc) و آزمون توکی (Tukey HSD) استفاده شد. نتایج نشان داد بیشترین رضایت مردم محلی از عملکرد دهیاران به ترتیب مربوط به بعد زیست محیطی با میانگین (69/3)، بعد اجتماعی (59/3)، و اقتصادی (46/3)  بوده است. مقایسه عملکرد دهیاران منطقه موردمطالعه نشان می دهد که بین عملکرد دهیاری ها در روستاهای هدف شهرستان پلدختر تفاوت معنی داری وجود دارد. در بین 33 روستای دارای دهیار، بهترین عملکرد دهیاران مربوط به چهار روستای پران پرویز با میانگین (66/4)، چال کل بالا (72/4)، میدان بزرگ (72/4) و چم مورت (80/4) بوده است. ضعیف ترین عملکرد دهیاری ها نیز مربوط به سه روستای سراب حمام (54/1)، واشیان کرم حسین (56/1) و گری بلمک (01/2) بوده است. از نتایج این پژوهش علاوه بر ارائه وظایف دهیاران در قالب شاخص های بیان شده، برای بهبود عملکرد آن ها می توان استفاده نمود.

در این پژوهش با استفاده از برنامه توسعه همکاری های مناطق مرزی (CBC) به بررسی عوامل و محرک های موثر بر پایداری اتحاد در مناطق مرزی پرداخته شد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه و مصاحبه بود. جامعه آماری کارشناسان مختلف در زمینه های تحصیلی علوم سیاسی، جغرافیا، اقتصاد، جامعه شناسی، کارشناسان نیروی انتظامی، استانداری و فرمانداری در استان سیستان و بلوچستان را شامل می شد. با استفاده از نمونه گیری هدفمند 70 کارشناس انتخاب گردید. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از آزمون های توصیفی و مدل رگرسیون لجستیک باینری (روش LM - نیوتن- مارکارد- رافسون) استفاده گردید. نتایج نشان داد که در زمینه برنامه ریزی برای پایداری اتحاد در استان سیستان و بلوچستان به جز قرارداد تعیین حقابه رودخانه هیرمند در منطقه سیستان که با کشور افغانستان در چند دوره زمانی منعقد شد؛ طرح یا برنامه ای تصویب و اجرا نشد و از بین پنج عامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی- مذهبی، نهادی- ساختاری و سیاسی امنیتی، سه عامل اقتصادی (0/478)، سیاسی- امنیتی (0/473) و فرهنگی- مذهبی (0/363) بیشترین اثر را بر پایداری اتحاد مناطق مرزی در منطقه مورد مطالعه داشته اند. از نتایج این پژوهش برای توسعه همکاری های مناطق مرزی و پایداری انسجام در مناطق مرزی مختلف ایران می توان استفاده نمود.

توسعه کارافرینی ضمن ایجاد اشتغال و ایجاد درآمد، می تواند کاهش بیکاری روستاییان را به دنبال داشته باشد. با این حال تقریبا در اکثر کشورهای جهان عوامل و پیش نیازهای موثر بر فعالیت های کارآفرینی بین مردان و زنان به خصوص در مناطق روستایی متفاوت است. لذا در این تحقیق به بررسی پیش نیازهای جنسیتی موثر بر توسعه کارآفرینی در مناطق روستایی پرداخته شد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات پرسش نامه و مصاحبه بوده است. جامعه آماری زنان و مردان روستایی بخش پاپی شهرستان خرم آباد می باشد (8775N=). با استفاده از فرمول کوکران 330 نمونه (172 مرد و 158 زن) انتخاب شد. برای رسیدن به سوالات پژوهش، از آزمون های تحلیل واریانس، آزمون های تعقیبی (Post-Hoc) و مدل رگرسیون لجستیک باینری (روش LM- نیوتن- مارکارد- رافسون) استفاده شد. نتایج نشان داد که تفاوت قابل توجهی بین عوامل و پیش نیازهای موثر بر توسعه کارآفرینی زنان و مردان روستایی وجود دارد. پیش نیازهای توسعه کارآفرینی از نظر مردان روستایی (علاوه بر عامل اقتصادی که بین زنان و مردان مهم ترین پیش-نیاز توسعه کارآفرینی بوده) تحت تأثیر عوامل زیرساختی و ساختاری- نهادی می باشد؛ در حالی که عوامل خانوادگی و اجتماعی- فرهنگی مهم ترین پیش نیازهای توسعه کارآفرینی زنان روستایی بوده است. با توجه به نتایج و برای توسعه کارآفرینی و به ویژه در مناطق روستایی لازم است به عامل جنسیت کارآفرینان توجه ویژه ای داشت و برای رفع موانع کارآفرینی با توجه به جنسیت کارآفرینان استراتژی و الگوی متناسب اتخاذ گردد.

حمایت اجتماعات محلی از توسعه گردشگری یک عامل مهم در مدیریت گردشگری جامعه محور است که می تواند نقش مهمی در توسعه آن و به تبع بر معیشت پایدار خانوارها بازی کند. هدف این مطالعه بررسی حمایت اجتماعات محلی از توسعه گردشگری و ارتباط آن با معیشت پایدار روستایی می باشد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن، توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه بوده است. جامعه آماری خانوارهای روستاهای شهرستان چابهار می باشد (3441 N= ). 345 سرپرست خانوار با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شد. برای تحلیل داده ها، ابتدا با استفاده از آزمون t تک نمونه ای به بررسی میزان حمایت مردم محلی از توسعه گردشگری پرداخته شد. برای بررسی اثرات شاخص های حمایت اجتماعات محلی در توسعه گردشگری از مدل تحلیل مسیر، و برای بررسی ارتباط بین توسعه گردشگری و معیشت پایدار از ضریب همبستگی V کرامر استفاده شد. یافته ها نشان داد که حمایت اجتماع محلی از توسعه گردشگری در حد مطلوبی بوده و درک منافع حاصل از گردشگری و تعلق مکانی بیشترین تاثیر را بر توسعه گردشگری داشته است. همچنین یافته ها در مورد ارتباط بین توسعه گردشگری و معیشت پایدار نشان داد که توسعه گردشگری بیشترین رابطه را با پایداری اقتصادی داشته است. لذا می توان گفت که دخالت دادن نظرات ساکنین محلی در بخش گردشگری منجر به توسعه آن و این امر بالتبع باعث پایداری معیشت خانوارهای روستایی می گردد.

در دهه های گذشته بهبود معیشت پایدار روستایی مورد توجه بسیاری از محققان و برنامه ریزان قرار گرفته است. در این زمینه یکی از رهیافت های اصلی برای بهبود معیشت پایدار روستایی توجه به توسعه گردشگری است. با توجه به اهمیت این موضوع در این پژوهش، به بررسی احیای معیشت پایدار روستاهای مرزی ازطریق توسعه گردشگری پرداخته شد. تحقیق حاضر ازنظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمّی) است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه و مصاحبه است. جامعه آماری شامل خانوارهای روستایی دهستان ناهوک در شهرستان سراوان است (1618 N= ). با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری سهمیه ای، 310 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات، از آزمون تحلیل واریانس، رگرسیون چند متغیّره و مدل تحلیل مسیر بهره گرفته شد. نتایج نشان داد، رابطه خطی و معنی داری بین توسعه گردشگری و احیای معیشت پایدار وجود دارد؛ به ترتیب بیشترین تأثیر گردشگری مربوط به عامل نهادی با ضریب (363/0) و کمترین تأثیر مربوط به عوامل کالبدی محیطی با ضریب (182/0) است. همچنین نتایج نشان داد که علی رغم تلاش های مسئولان محلی و مشارکت های مردمی در زمینه ایجاد زیرساخت های امنیتی و افزایش کیفیت ارائه خدمات مطلوب برای توسعه گردشگری در این منطقه، به علت عدم تأمین زیرساخت های اولیه، عدم دسترسی به شبکه های ارتباطی مناسب به جاذبه های گردشگری موجود در روستاها و از همه مهم تر، مشکلات امنیتی که نتیجه موقعیت مرزی روستاهای منطقه است، به عنوان مهم ترین موانع توسعه گردشگری در روستاهای این شهرستان شناسایی شدند.

با گذشت بیش از چند دهه از اجرای طرح های هادی روستایی کشور و صرف هزینه های زیاد در مراحل مختلف تهیه و اجرای طرح ها، هنوز شاهد عدم توسعه مناسب فضا و کالبد سکونتگاه های روستایی هستیم. ارزیابی طرح های هادی در مراحل مختلف از جمله راهکارهای مهم برای رفع نواقص این طرح ها و تقویت آن ها می باشد. در پژوهش حاضر به تحلیل ادراک جامعه محلی از بازساخت کالبدی- فضایی اجرای طرح هادی در دهستان رشتخوار پرداخته شد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن، توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه و مصاحبه بوده است. جامعه آماری 12 روستای دهستان رشتخوار می باشد (3192N=) که طرح هادی در آن ها اجرا شده است. 342 نمونه به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردید. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های رتبه ای فریدمن و آزمون رتبه ای هم انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن) استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که عملکرد طرح های هادی بر بازساخت فضای- کالبدی در سکونتگاه های روستایی در حدپایینی ارزیابی شده و اجرای طرح های هادی نتوانسته بر توسعه مناسب کالبدی- فضایی روستاهای منطقه مؤثر واقع شود. مردم محلی فقط از عملکرد طرح های هادی در زمینه بهبود دو شاخص کیفیت مساکن و توسعه شبکه معابر روستا رضایت داشته اند. این در حالی است که برای افزایش عملکرد طرح های هادی در بازساخت فضایی- کالبدی روستاها لازم است که همه شاخص ها مورد توجه قرار گیرند. از نظر مقایسه عملکرد طرح های هادی در روستاهای منطقه نتایج نشان داد که روستاهایی که دارای تیپ دشتی بوده اند عملکرد موفق تری داشته و اجرای طرح های هادی در این روستاها تأثیر مطلوب تری بر بازساخت فضایی- کالبدی روستاهای منطقه داشته است. در راستای یافته های تحقیق و برای افزایش کارایی طرح های هادی پیشنهادهایی ارائه شد.