برنامه ریزی فضایی

طرح مسئله: بحث مشارکت در دهه های اخیر در ارتباط با مسائلی مانند دموکراسی، توسعه و... اهمیت بسیاری یافته است. مشارکت و توسعه روستایی به مثابه دو عنصر مرتبط و مکمل یکدیگر مطرح و افزایش میزان مشارکت در میان روستاییان نشانه و وسیله ای برای توسعه روستا در نظر گرفته شده است. این امر می تواند در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های آتی برای مناطق روستایی مفید باشد. هدف : مشارکت اجتماعی، مفهومی کلان دربرگیرنده ابعادی مانند اعتماد اجتماعی، توانمندی و هنجارهاست که امروزه در تحلیل های اجتماعی اقتصادی درباره توسعه روستایی مطرح است. هدف از این مقاله، نشان دادن نقش مشارکت اجتماعی در توسعه روستایی است. روش شناسی پژوهش : جامعه آماری پژوهش را 4200 نفر از روستاییان 15 سال به بالای شهرستان فریدون شهر تشکیل می دهد و حجم نمونه با استفاده فرمول کوکران 240 نفر تعیین شد. یافته ها : تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و مدل سازی معادلات ساختاری (SEM) انجام شده است. در این پژوهش متغیرهای مشاهده شده برای دو مؤلفه توانمندی و اعتماد اجتماعی به دست آمد. دو مدل تحلیل عاملی مرتبه اول برای اندازه گیری دو زیرمقیاس مشارکت اجتماعی تدوین و اعتبارسنجی شد. درنهایت چگونگی تأثیر متغیرهای مشاهده شده و مؤلفه های دوگانه حاصل از آنها بر مشارکت اجتماعی به مثابه متغیر وابسته پنهان اصلی و روابط بین آنها به کمک یک مدل ساختاری تحلیل عاملی تأییدی (CFA) دو عاملی مرتبه دوم تحلیل شد. نتایج: نتایج نشان از برازش و اعتبار قابل قبول هر دو مدل اندازه گیری مشارکت اجتماعی و تحقق اهداف و نیز مدل سه عاملی مرتبه دوم برای بررسی مشارکت اجتماعی براساس داده های گردآوری شده دارد؛ همچنین توانمندی و اعتماد اجتماعی به ترتیب به میزان 65/0 و 76/0 بر مشارکت اجتماعی تأثیر داشته است. نوآوری : در پژوهش حاضر برای نخستین بار مسئله مشارکت و توسعه روستایی با بهره گیری از دو مقوله اعتماد اجتماعی و توانمندی اجتماعی با استفاده از تحلیل ساختاری در یکی از شهرستان های کم برخوردار استان اصفهان بررسی شده است.

انتخاب مقصد گردشگری، فرایندی پیچیده ای است که عوامل مختلفی در این انتخاب نقش دارند. گروهی از این عوامل به مقصد و ویژگی های آن وابسته اند و دستیابی به اینکه مقصد چه ویژگی هایی دارد، به ذی نفعان این صنعت گردشگری کمک می کند تا دید بهتری به بازارهای هدف پیدا و مطابق با ذائقه گردشگران بازار هدف برنامه ریزی کنند. در پژوهش حاضر مطالعه ای میدانی با هدف شناسایی عواملی بررسی شد که بر انتخاب ایران به عنوان مقصد گردشگری مؤثر بوده است. این پژوهش از دیدگاه گردشگران فرانسوی ورودی به ایران در سال ۱۳۹۷ است که با انگیزه فرهنگی وارد شدند. از میان این جمعیت با استفاده از فرمول کوکران ۳۸۵ نفر برگزیده و پرسشنامه آنلاین، طراحی و برای گردشگران ارسال شد. نتایج به دست آمده از آزمون t حاکی از آن بود که گردشگران فرانسوی بیش از هر چیز تمایل دارند با مردم محلی در حین سفر ارتباط برقرار کنند و از تعامل با جامعه محلی، تجربه آشنایی فرهنگی کیفی برای خود رقم بزنند. همچنین نشان داده شد که نرخ ارز و هزینه های مناسب سفر نیز در کنار مهمان نوازی جذاب نقش اساسی داشته است. از سوی دیگر، مشکلات بین المللی ناشی از اخذ ویزای ایران، نبود بهداشت کافی خدمات جاده ای و اطراف جاذبه ها و محدودیت های فرهنگی و مذهبی نیز از عوامل دافعه قلمداد شده است. درنهایت با آزمون کاندال مشخص شد که تغییر نگرش گردشگران بعد از سفر، همبستگی معناداری در تشویق دوستانشان و میل به سفر مجدد به ایران دارد.

طرح مسئله: در دهه های اخیر افزایش فاجعه آمیز تخریب محیط زیست در ابعاد مختلف آن، موردتوجه جامعه جهانی قرار گرفته است. در زمینه این نابسامانی های محیطی، نباید بسیاری از رفتارهای نامناسب را که نتیجه ناآگاهی و نداشتن دانش زیست محیطی بوده است، نادیده گرفت و نواحی روستایی به دلیل ارتباط نزدیک تر با محیط، اثرات دوچندانی در این خصوص دارند. هدف : سنجش و ارزیابی میزان آگاهی و دانش زیست محیطی روستاییان در ناحیه روستایی چغاخور است. روش: نوع پژوهش کاربردی و از حیث روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر پیمایش است. جامعه آماری شامل روستاییان در ناحیه چغاخور از توابع شهرستان بروجن است. بدین منظور به صورت نمونه گیری تصادفی تعداد 251 نمونه از 2065 خانوار انتخاب و بررسی شد. نتایج : میانگین نمره میزان دانش زیست محیطی در گروه نمونه 27/140 بوده و بالاتر از نمره برش است؛ بنابراین میزان آگاهی و دانش زیست محیطی روستاییان در سطحی بالاتر از حد متوسط است. همچنین نتایج آزمون خی دو و ضریب همبستگی اتا نشان دهنده آن است که بین جنسیت و تأهل با سطح «آگاهی و دانش زیست محیطی» رابطه مثبت و متوسط وجود دارد. برای متغیرهای سن و تحصیلات نیز با توجه به مقدار ضریب تی.بی کندال 179/0- و 401/0 این رابطه به ترتیب منفی- ضعیف و مثبت- متوسط است؛ اما برای متغیرهای وضعیت فعالیت و نوع اشتغال روستاییان رابطه ای وجود ندارد. برعکس این رابطه، برای متغیر درآمد به صورت ضعیف وجود دارد. نتایج تحلیل واریانس یک طرفه با مقدار F (248/1) معنی دار نیست و این امر حاکی از آن است که تفاوت مکانی درخصوص میزان آگاهی و دانش زیست محیطی وجود ندارد. نوآوری پژوهش در کاربرد شاخص های متناسب با شرایط محلی، نوع آزمون ها و مکان پژوهش است.

طرح مسئله : با ادامه تسلط جمعیت شهری در سطح جهانی، افزایش روندهای تغییر اوضاع و پیش بینی های سازمان ملل، برنامه ریزان شهر، مبتکران و محققان شهری به طور فزاینده ای در حال کار بر روی ابتکارات مشترک برای بررسی جنبه های فیزیکی، فناوری، اجتماعی، سیاسی و زندگی هماهنگ شهری هستند و هدف، ایجاد شهرهایی با عملکرد خوب، مرفه، پایدار، مقاوم و قابل زندگی است. در راستای گسترش کلان شهرها و فشارهایی که بر زیرساخت های شهری وارد می شود، به تحقق رویکردهایی مانند هوشمندسازی شهری توجه شده است که باعث بهبود کیفیت زندگی و عملکرد شهر می شود. هدف : بررسی مؤلفه های مؤثر در تحقق هوشمندسازی شهر اصفهان است. روش پژوهش : رویکرد حاکم بر پژوهش از نظر هدف، کاربردی – توسعه ای و روش آن توصیفی – تحلیلی است. اطلاعات لازم با به کارگیری منابع اسنادی-کتابخانه ای و مطالعات میدانی جمع آوری شد. جامعه آماری پژوهش را مسئولان و مدیران شهری تشکیل می دهد که براساس روش نمونه گیری گلوله برفی، 60 نفر برای نمونه مدنظر انتخاب شد. تحلیل پژوهش با استفاده از روش تحلیل عاملی و SWOT صورت گرفت. نتایج: نتایج یافته های روش تحلیل عاملی نشان دهنده آن است که چهار عامل، اقتصادی/ مدیریتی (مقدار ویژه: 69/7 و درصد واریانس کل: 78/20 درصد)، اقتصادی/ محیطی (مقدار ویژه: 86/5 و درصد واریانس کل: 85/15 درصد)، کالبدی (مقدار ویژه: 67/5 و درصد واریانس کل: 32/15 درصد) و اجتماعی (مقدار ویژه: 56/4 و درصد واریانس کل: 34/12 درصد) مهم ترین عوامل در هوشمندسازی شهر اصفهان است؛ همچنین یافته های حاصل از روش SWOT نشان دهنده نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای تحقق هوشمندسازی در شهر اصفهان است. نوآوری: هوشمندسازی شهری، شکل نهایی رویکردهایی مانند شهر پراکنده، شهر فشرده، رشد هوشمند، شهر الکترونیک و هوشمند است که در طول زمان شکل گرفته و تکمیل کننده یکدیگر بوده اند. در پژوهش حاضر از شاخص های مشترک این نظریه ها، در راستای تحقق هوشمندسازی در شهر اصفهان استفاده شده است.

افزایش رتبه آبراهه های حوضه ای آبریز بر کانتکست های مختلف ژئومورفولوژیکی، ژئولوژیکی، کلیماتولوژی، اکولوژیکی و ... اثر می گذارد. به طور معمول، محققان در بررسی سیستم های باز، فرض را بر اثرگذاری بردارهای مشخص و در دسترس قرار می دهند و رفتار سیستم را در ارتباط با آ نها ارزیابی می کنند. در این پژوهش، افزایش رتبه آبراهه های حوضه های آبریز ایران در غالب ۹۸۴ زیر حوضه در ارتباط با نسبت انشعاب، طول و میانگین کل آبراهه ها و مساحت حوضه بررسی شده است. به این منظور، ابتدا لایه رودخانه های اصلی و آبراهه ها از 30*30 DEM مستخرج از ماهواره SRTM تهیه شد. پس از استخراج آبراهه در نرم افزار ArcGIS 10.3، براساس نظریه هورتن-استرالر رتبه بندی شد. رابطه بین رتبه برابر آبراهه با مساحت حوضه آبریز و همچنین ارتباط بین ثابت نگهداشت ویژه با شیب و تراکم زهکشی، به عنوان خصوصیات فیزیوگرافی حوضه آبریز ارزیابی شد. بین دو پارامتر، مجموع رتبه آبراهه ها و مساحت حوضه آبریز، رابطه مستقیمی وجود دارد؛ به گونه ای که در بیشتر حوضه های آبریز، ضریب تبیین این دو پارامتر ۹۹ درصد برآورد شده است. در حوضه های آبریز ایران مقدار ضریب، تبیین نسبت انشعاب و افزایش رتبه رودخانه ها از ۳۵ درصد در حوضه کویر سیاه کوه تا ۸۲ درصد در حوضه آبریز سفیدرود متغیر است. مساحت حوضه آبریز امکان دارد بر نسبت انشعاب با ضریب تبیین ۹۹ درصد اثر بگذارد. در برخی از حوضه های آبریز ایران، که تکتونیک فعال دارند یا رودخانه ها منحرف شده اند، گاه طول جریان در رتبه های پایین کمتر از رتبه های بالاتر است؛ به شرط آنکه توپوگرافی حوضه طی زمان، متعادل شده باشد. با افزایش رتبه آبراهه ها، میانگین طول جریان در همان رتبه افزایش می یابد. این فرض که هرچه ثابت نگهداشت حوضه بیشتر شود تراکم زهکشی حوضه کاهش می یابد، در بیشتر حوضه های آبریز ایران با ضریب تبیین بیشتر از ۹۰ درصد قابل تعمیم است.

 تعیین و اجرای برنامه های توسعه ای، به دلیل ضعف و ناکارآمدی ارتباط سیستماتیک بین بخش های مختلف تولیدات کشاورزی و دام پروری با ظرفیت منابع طبیعی (آب و مراتع)، صنایع فرآوری، نهادهای مالی، توزیع نهاده و محصولات دامی در کشور، نیازمند تمرکز و توجه ویژه برای شناسایی ظرفیت ها، پتانسیل ها و تعاملات اثرگذار بر صنعت دام پروری است. ارتباط سیستماتیک بین بخش های مختلف تولید و عرضه در سایر کشورها با بهره گیری از اتصال جریان های تولید، صادرات و پایانه های وارداتی با همکاری بخش های خصوصی قدرتمند برقرار شده است. در حال حاضر، در استان بالغ بر 5/6 میلیون واحد دامی وجود دارد و یکی از بزرگ ترین استان های تولیدکننده محصولات دام، طیور و آبزیان است؛ به طوری که در زمینه مرغ گوشتی، مرغ تخم گذار و شترمرغ رتبه دوم، شیر خام و ماهیان زینتی رتبه اول، عسل رتبه سوم و گوشت قرمز رتبه پنجم کشور را به خود اختصاص داده است. در همین راستا، تدوین برنامه توسعه پایدار صنعت دام پروری استان اصفهان به منظور شناسایی و بومی کردن ارتباطات سیستماتیک برای بهبود و ایجاد توسعه پایدار در صنعت دام پروری استان ضروری است. هدف : هدف کلی این تحقیق، برنامه ریزی مناسب و علمی برای بهبود و توسعه تولیدات دامی در راستای افزایش بهره وری تولیدات دامی و صنایع مرتبط همسو با استفاده بهینه از پتانسیل ها، قابلیت ها و ظرفیت های موجود است. روش : این پژوهش از نوع پیمایشی است و برای دستیابی به اهداف پژوهش متناسب با جامعه آماری طرح، پرسشنامه هایی طراحی شد. علاوه بر این، برای کسب اطلاعات بیشتر، از روش های مصاحبه نیمه باز و مشاهده نیز استفاده شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها و اطلاعات، از روش های مختلف تحلیل آماری توصیفی و استنباطی و تحلیل شبکه دست اندرکاران به کمک نرم افزار SPSS/PC+  استفاده شد. نتایج: برنامه ریزی مناسب و علمی برای بهبود و توسعه تولیدات دامی در راستای افزایش بهره وری تولیدات دام، طیور، سایر ماکیان و زنبورعسل براساس اسناد بالادستی موجود، سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی کشور و جامع نگری از الزامات برنامه های توسعه پایدار صنعت دام پروری استان هاست.

طرح مسئله: ایستگاه های مترو، فضاهای عمومی پرمراجعه ای در شهرهای بزرگ ایران است که با خلأ کیفیت های طراحی شهری همراه است. طراحی شهری دانش، هنر و حرفه ای است که سامان دهی کیفیت های محیطی عرصه های شهری و همگانی بیرونی موضوع آن است. توجه به خلأ کیفیت های طراحی شهری در این فضاهای مدرن که مورد استفاده روزمره مردم است، مهم ترین مسئله پژوهش حاضر است که بدون ارتباط با زمینه های بومی احداث شده است. هدف: با طرح این مسئله، هدف این نوشتار، تبیین جایگاه کیفیت های طراحی شهری در فضاهای ایستگاهی مترو با تأکید بر الگوهای بومی است. روش پژوهش: پژوهش حاضر، با روش توصیفی تحلیلی با رویکرد کیفی، کمی و بین رشته ای و بخش میدانی با ارزیابی کیفیت محیطی در ایستگاه های متروی موردمطالعه از کاربران، با توزیع پرسشنامه و تحلیل کیفی و کمی آنها انجام شده است؛ بنابراین پس از طرح مسئله و واژه شناسی، مطالعه تعاریف و کیفیت های طراحی شهری از دیدگاه صاحب نظران و جمع بندی و استخراج کیفیت های جامع طراحی شهری با رویکرد مقاله انجام شد. در ادامه و در راستای پژوهش، ایستگاه های متروی امام خمینی، هفت تیر و میدان انقلاب، بررسی و به طور موردی مطالعه و تحلیل شد. نتایج: نتایج مطالعه نشان دهنده آن است که در برنامه ریزی و طراحی فضاهای ایستگاهی مترو باید به کیفیت های جامع طراحی شهری توجه شود. این کیفیت ها عبارت است از: هویت و خوانایی، پایداری زیست محیطی، پایداری اجتماعی فرهنگی و اقتصادی، ایمنی و امنیت، کارایی و تنوع، پیاده مداری و سهولت دسترسی، پیوستگی و یکپارچگی، تناسبات و مقیاس انسانی، آزادی، انعطاف پذیری، سرزندگی، جذابیت و غنای حسی و عدالت. تحلیل نمونه های موردی، هم از نظر کیفیت های عام و هم از نظر الگوهای بومی، نشان دهنده جایگاه پایین و ضعیف کیفیت های طراحی شهری و الگوهای بومی است. به طور کلی توجه به کیفیت های طراحی شهری با محوریت الگوهای بومی به ارتقای پایداری، مطلوبیت و انسان مداری آنها منجر می شود.  نوآوری : تأکید بر الگوهای بومی، در احداث فضاهای زیرزمینی به ویژه ایستگاه های مترو، به پایداری و مطلوبیت این فضاها منتهی می شود. توسعه فضاهای زیرسطحی شهری، نقش مهمی در پایداری شهرهای بزرگ و پرجمعیت معاصر ایفا می کند. ساخت و احداث این فضاها، پدیده ای نوین در ایران است که می تواند تضعیف یا تقویت ویژگی های طبیعی، انسانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهرهایی مانند تهران را موجب شود.