جامعه شناسی هنر و ادبیات

نوشتار حاضر کوشیده است در ایران تأثیر دارا بودن سرمایه تحصیلی را در شکل گیری ابیتوس هنری مطالعه کند. «پی یر بوردیو» یکی از جامعه شناسانی است که معتقد است «عشقِ هنر» و ابیتوس هنری پیوند تنگاتنگی با میزان سرمایه تحصیلی دارد. این نوشتار تلاش دارد تا این فرضیه را در ایران بررسی کند. برای سنجش این فرضیه در این تحقیق، دو طیفِ «صاحبان سرمایه تحصیلی بالا» و «عاشقانِ هنر» مطالعه کیفی شد. پس بررسی صاحبان سرمایه تحصیلی بالا مشخص شد که در ایران، دارا بودن سرمایه تحصیلی به معنای دارا بودن ابیتوس هنری نیست. بروز رفتارهای هنری در میان آن ها کاملاً اتفاقی رخ می دهد و این رفتار اتفاقی نیز به اندوختن سرمایه فرهنگی و شکل گیری ابیتوس هنری منجر نمی شود. از سوی دیگر با مطالعه میدانی «عاشقانِ هنر» در ایران مشخص شد که شکل گیری ابیتوس هنری عمدتاً بر پایه سرمایه فرهنگی موروثی و خانوادگی، یا از طریق سرمایه اجتماعی و شبکه دوستان شکل می گیرد. در نهایت، می توان گفت دارا بودن سرمایه تحصیلی در ایران هیچ گونه دورنمای هنردوستی، تمایل و اشتیاقِ به پیشواز هنر رفتن یا «عشقِ هنر» را در افراد تضمین نمی کند، چرا که به نظر می رسد هنر یا حداقل هنرهای مشروع هنوز در هسته سختِ فرهنگِ ایران جایگاهی نیافته اند. به همین دلیل است که در نظر صاحبان «سرمایه فرهنگی نهادینه شده» وجود ابیتوس هنری شکلی از اندوختن سرمایه فرهنگی و به مثابه رفتاری تقدیس شده نگریسته نمی شود.

با نگاهی مقایسه ای میان آثار نقاشان مرد و زن که به تصویر چهره زن پرداخته اند و بررسی این آثار در طول تاریخ نقاشی معاصر ایران که نگارندگان آن را به سه دوره مجزا تقسیم کرده اند می توان به نتایج قابل توجهی درباره ایدئولوژیِ جنسیتی موجود در این آثار دست یافت. این پژوهش با تلفیق دو مفهوم ایدئولوژیِ جنسیتی و ایدئولوژیِ بصری به صورت «ایدئولوژیِ جنسیتیِ بصری» و کاربست این سازه مفهومی در تحلیل نمونه هایی از آثار نقاشان زن و مرد در این سه دوره با استفاده از روش شناسی نشانه شناسیِ اجتماعیِ تصویر، سعی در روشن کردن ایدئولوژیِ جنسیتیِ مجسم در این آثار دارد. همچنین، به سیر تحول رویکرد نقاشان در بازنمایی تصویر زن در این سه دوره پرداخته است. در پایان این طور نتیجه می گیریم که رویکرد تبعیض آمیز جنسیتی در بازنمایی زنان در آثار نقاشان مرد از آغازین جریان های نقاشیِ نوگرا تا نقاشیِ امروز بسیار تعدیل شده است.

بنا به گفته محققان، در یکی دو دهه اخیر در پی گسترش وسایل ارتباط جمعی و آشنایی هر چه بیشتر جوانان با مظاهر زندگی مدرن، تأثیرات مدرنیته بیش از همه در نهاد خانواده ظهور پیدا کرده است. این مقاله برآن است تا دریابد برخورد سنت و مدرنیته چه تأثیری بر جامعه و مهم ترین نهاد آن یعنی خانواده داشته و این تأثیرات چگونه در فیلم های خانوادگی سینمای ایران بازنمایی شده است. به این منظور فیلم به همین سادگی ساخته رضا میرکریمی (1386) برای مطالعه موردی انتخاب شد. براساس نظریه گفتمان لاکلا و موف و به روش نشانه شناسی گفتمانی، همچنین با استناد به مطالعات نظری پژوهش تحلیل انجام شده است. نتیجه به دست آمده این بود که نخست، در فیلم های خانوادگی سینمای ایران، اختلافات خانوادگی و تفاوت دیدگاه های اعضای خانواده در قالب تقابل دو گفتمان سنت و مدرنیته بازنمایی شده است. دوم، با مطالعه فیلم های سینمایی به مثابه محصولات فرهنگی جامعه، می توان به شناخت بهتری نسبت به دغدغه های اجتماعی از جمله چالش های خانواده ایرانی رسید.

در این مقاله با مطالعه سه مستند تلویزیونی ساخته شده برای تلویزیون های اروپا درباره ایران، چگونگی تصویرپردازی از زن ایرانی در این مستندها، بازخوانی و از روش تحل یل نشانه شناختی برای تحلیل مستندهای منتخب، استفاده شده است. در مجموع، دو گونه تصویر از زن ایرانی در این مستندها ارائه شده است. در تصویر اول، به بازتولید کلیشه های شرق شناسانه رسانه ای در خصوص ایران پرداخته شده؛ فضایی مطلقاً سیاه از وضع زن ایرانی تولیدشده که برخی مختصات آن عبارت اند از حیات در فضای سیاه اجتماعی، فرودستی مطلق، و تقابل رویکردهای رسمی کشور با آزادی و حیات خودمختار زن ایرانی. در تصویر دوم، برخی تصاویر خاکستری از زن ایرانی ارائه شده است. برای نمونه، دختران نوجوانی که احساس اجباری در مورد پوشش و آرایش خود ندارند یا زن عکاس خبری، فیلمساز و تاجری که به فعالیت های فرهنگی، هنری و اقتصادی پررنگی در جامعه می پردازند.

     برآمدن پست مدرنیسم به منزله جنبشی فکری و بروز رویکرد رادیکال آن، پیامد سرخوردگی جامعه اروپایی از دستاوردهای مدرنیته است. منتقدان نتیجه واقعی عقلانیت مدرن را، دنیایی بحران زده، سردرگم، مشحون از خشونت و پیش بینی ناپذیر می دانند. این جنبش در طول چند دهه به جریانی جهانی تبدیل شد. ایران نیز از دهه چهل، تحت تأثیر آن قرارگرفت. یکی از حوزه های متأثر این جنبش، شعر فارسی است که البته به طور مشخص، جریان شعر پست مدرن، با این عنوان، از دهه هفتاد در ایران مطرح شد و مورد توجه بسیاری از شاعران قرارگرفت. اما غالب منتقدان این جریان را تقلیدی از شعر غرب و کاملاً تصنعی دانسته و عقیده دارند این نوع شعر به خاطر ریشه نداشتن در فرهنگ و جامعه ایرانی اصالت ندارد. در این مقاله نویسندگان، با روشی توصیفی- تحلیلی، با استفاده از نظریه گفتمان، تلاش کرده اند که نشان دهند همه آن اصولی که گفتمان شناسی درباره تأثیر عوامل بیرونی مانند فرهنگ، سیاست، اقتصاد و... برای ایجاد متن ادبی خاص بیان می کند، درباره شعر پست مدرن ایران نیز صدق می کند، زیرا موضوعی به این اهمیت را از طریق تزریق ترجمه یا تقلید صرف نمی توان به طور مکانیکی و تصنعی به وجود آورد. حتی در صورت ایجاد نیز به جریان فراگیری که امروز هست تبدیل نمی شود.

این مقاله با به کارگیری روش شناسی پسافرمالیسم باختین و با تأکید بر نظریه زبان شناسی اجتماعی، به نقد سنت تحلیلی بوف کور پرداخته است. مؤلفه های سه گانه «موقعیت مندی، کرونوتوپ و منطق مکالمه» در بوف کور خوانده و استدلال شد و برخلاف سنت تحلیلی مألوف و رایج، این رمان فاقد بافت اجتماعی- سیاسی مشخص (از لحاظ زمانی) در جامعه ایرانی است. در نقدهای ادبی مربوط به بوف کور حداقل از دو بافت «جامعه پیشااسلامی» و «جامعه استبدادی دوره رضا شاه» سخن گفته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد، عناصری از تک صدایی، نکوهش زندگی روزمره و امتناع از گفتگو در جامعه ایرانی در رمان بوف کور وجود دارد. گریز اخلاقی ایرانیان از زندگی روزمره، روابط سلطه آمیز در حوزه عمومی و میل به باطنی گرایی در مناسبات اجتماعی به نوبه خود موجب کم رنگ شدن کرونوتوپ در جامعه ایرانی شده است

موسیقی پدیده ای اجتماعی و فرهنگی و بازتابی از احساسات، عادات، سلیقه ها، تمایلات و در مجموع نشان دهنده ی نظام فرهنگی یک قوم یا ملت خاص است. از این نظر موسیقی محلی در کشور ما، که دارای اقوام و در نتیجه آداب و رسوم محلی مختص به خود می باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا می توان از ورای بررسی آن، به عقاید، تفکرات و بینش مردمان یک قوم خاص دست پیدا کرد. قوم بختیاری به عنوان یکی از اقوام بزرگ ایرانی دارای نوع خاصی از موسیقی محلی (گاگریو) است که در مراسم سوگ و عزاداری از دست رفتگانشان، اجرا می کنند.توشمالها که اجرا کنندگان موسیقی بختیاری در عروسی و عزا هستند و غالبا هم از فلوت و دهل برای اجراهایشان استفاده می کنند، گاگریو را در مراسم سوگ و با استفاده از اشعار و آلات موسیقی خاص به نمایش می گذارند و موجبات گسترش غم و فراغ بیشتر در خانواده، خویشاوندان و قوم بختیاری میشوند. لذا در این مقاله تلاش بر آن بود تا مفاهیم مورد استفاده در این نوع از موسیقی محلی با استفاده از روش تحلیل محتوا استخراج شود. یافته های تحقیق نشان دهنده ی تفاوت هایی در مفاهیم به کار رفته در موسیقی از لحاظ شاخص هایی مانند سن و جنسیت فرد متوفی داشته است؛ کما اینکه بسیاری از مفاهیم مانند بزرگ منشی، ویژگی های اخلاقی و مفاهیمی که در رابطه با وصیت شخص متوفی بوده است از تشابه نسبتاً یکسانی برخوردار بوده اند.