کنکاشی در شناسایی بسترهای اجرایی آفرینش مناظر شهری در طرح جامع صفوی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

توسعه شهر اصفهان در دوره صفویه براساس طرحی ازپیش اندیشیده و در مدتی معین به انجام رسید. صفویان موفق شدند تا مناظر شهری ارزشمندی را در شهر اصفهان کهن تولید نمایند و بر معماری شهری دوره های پس از خود، تأثیرات شگرفی بگذارند. در مواجهه با چنین طرح های جامع تاریخی که حاصل دوره سنت است، هیچ مدرک دقیقی از طرح ها، نقشه های شهری، خط مشی ها و قوانین، استراتژی ها و ... دردست نیست. بنابراین برای مطالعه و شناسایی ارزش های موجود در طرح توسعه صفوی، باید به این پرسش ها پاسخ داد: ویژگی های جغرافیایی و توان اکولوژیک شهر اصفهان چه تأثیری در طرح صفویه داشته اند. طرح صفوی باوجود محدودیت شیب زمین و نبود توپوگرافی، تمنیات منظری خود را چگونه تأمین می کرد. مسئله مهم مالکیت اراضی و هزینه های هنگفت طرح توسعه شهر باوجود شرایط سیاسی جنگی چگونه تأمین می شد. چه نهادهایی در اجرا مشارکت داشته و زبان الگویی در طرح پایتخت جدید چگونه نمود می یابد. توان فنی و مهندسی صفویان در چه سطحی بوده و اساساً این طرح عظیم چگونه مدیریت می شد. این گونه پرسش ها تاکنون به طور مستقیم موردمطالعه جدی قرار نگرفته اند. این نوشتار تلاش می کند تا ضمن پاسخ گویی به این پرسش ها و برشمردن بسترهای اجرایی همراه با شناسایی نقش و اهمیت آنها در به ثمررساندن طرح جامع صفوی، بتوان به بخشی از استراتژی ها و سیاست های صفویه در پیاده کردن طرح توسعه شهری اصفهان قرن یازدهم پی برد. مقاله حاضر با به کارگیری روشی کیفی به جستجوی پدیده هایی از دانش طراحی و مهندسی دوره صفوی پرداخته و از طریق شواهد موجود به تفسیر روابط میان سامانه های تعریف شده می رسد. همچنین، این سامانه ها را به عنوان ارزش های میراثی طرح صفوی در حوزه مدیریت شهر و حفاظت از مناظر شهری تاریخی تبیین می کند.