برنامه ریزی توسعه کالبدی

امروزه، نگاه فضایی به توسعه در سطوح ملی، منطقه ای، ناحیه ای و محلی از چنان اهمیتی برخوردار است که غالب کشورها در نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی خود به آن توجه ویژه ای دارند. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل محتوای مجموعه برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران از منظر برنامه ریزی فضایی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش سند برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران1390-1394 است. برای تدوین معیارها و شاخص های پژوهش علاوه بر تحقیقات مختلف پیشین و اسناد معتبر ازنظر اساتید نیز استفاده گردید. به منظور رسیدن به هدف، داده ها و اطلاعات موردنیاز به روش کتابخانه ای جمع آوری شد. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از تحلیل محتوا و روش آنتروپی شانون استفاده شده است. یافته های پژوهش این نتیجه را حاصل نموده است که؛ سه مقوله تمرکزگرایی، ضعف مشارکت و مزیت نسبی، موانع تحقق نگرش برنامه ریزی فضایی در سند برنامه توسعه پنجم هستند. در بین این عوامل، تأکید بر مزیت نسبی مهم ترین عاملی است که سبب شده تا نگرش فضایی چندان موردتوجه نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی کشور در تدوین برنامه توسعه قرار نگیرد. این نتیجه بر این نکته تأکید دارد که: 1-مناطقی که دارای پتانسیل برای توسعه هستند در اولویت برنامه بود؛ و 2-با توجه به تسلط بخش های دولتی بر تدوین و اجرای طرح ها و برنامه و توجه ویژه به مناطق دارای پتانسیل مشارکت مردم در حد پایین قرار دارد.

در سال های اخیر، شهرنشینی یکی از قابل توجه ترین فرآیندهای تغییر در جامعه بوده که معمولا با نابودی اراضی کشاورزی و طبیعی همراه شده است. مدیران، در فرآیندهای تصمیم گیری، جهت حفاظت از محیط زیست شهری، نیاز دارند که به درستی میزان رشد و جهت شهرها را در نظر بگیرند. هدف از این پژوهش، پیش بینی تغییرات کاربری اراضی شهری در شهر تبریز، با استفاده از مدل رشد شهری SLEUTH  است. خروجی مدل، میزان و جهت رشد شهر را تا سال 2050 پیش بینی می کند. ضرایب پنج گانه به دست آمده برای منطقه مطالعاتی نشان می دهد که با توجه به سناریوی تاریخی، ضریب زایش و ضریب انتشار، غالب هستند. نرخ بالای ضریب زایش در این منطقه نشان می دهد که احتمال تبدیل هر سلول شهری به سلول مرکز انتشار شهر و در نتیجه میزان رشد مرکز انتشار جدید در منطقه تحت پوشش، زیاد است. بالا بودن ضریب انتشار، نشان دهنده احتمال بسیار زیاد به وجود آمدن لکه های شهری جدید حاصل از رشد خودبه خودی و تبدیل آن ها به مراکز جدید رشد شهری است. نتایج صحت سنجی با استفاده از ضریب کاپا، نشان می دهد که مدل سازی از دقت 72/97 درصد برخوردار است. از نتایج به دست آمده می توان برای پیش بینی تغییر کاربری اراضی شهری استفاده کرد. نتایج کسب شده حاصل عقلانیت ابزاری است و لذا بکارگیری آن ها مستلزم برخورد انتقادی با آن ها است.

نوسان قیمت زمین و مسکن، در سال های اخیر به عنوان دغدغه ای ملی برای مردم و دولت مردان مطرح بوده است. افزایش جمعیت، فضای محدود ساخت و ساز به ویژه در کلانشهرها و تمایل به سرمایه گذاری در خارج از شهرها در چند سال اخیر سبب هجوم گردشگران به نواحی روستایی اطراف شده است که زمینه افزایش بهای زمین در نواحی روستایی، سوداگری در بازار زمین و مسکن و همچنین افزایش تغییرات کالبدی غیرهمگون در نواحی روستایی را فراهم آورده است. شهرستان بینالود از توابع استان خراسان رضوی از جمله مناطقی است که در سال های اخیر با توسعه گردشگری و تقاضای بالا برای زمین و مسکن، با نوسان و افزایش قیمت زمین و مسکن روبرو است. لذا مطالعه حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال بررسی مهمترین علل مؤثر بر تغییر و نوسان قیمت زمین و مسکن در نواحی روستایی بخش شاندیز شهرستان بینالود است. جامعه آماری این تحقیق شامل مدیران روستایی، مشاوران املاک و ساکنین سکونتگاه های روستاهای مورد مطالعه بخش شاندیز است که با استفاده از فرمول کوکران 250 خانوار در 11 روستای بالای 30 خانوار برای این منظور مطالعه شده اند. پرسشنامه در دو بخش شامل ابعاد مؤثر بر قیمت زمین و مسکن به تفکیک طراحی شده است که شامل 12 بعد و 52 شاخص است. نتایج تحلیل داده های گردآوری شده در محیط SPSS بیانگر این است که بر اساس آزمون فریدمن بعد زیرساختی- کالبدی با میانگین 32/5 در گروه مدیران روستایی، 67/5 در گروه مشاوران املاک و 23/5 در بین ساکنین روستایی بیشترین تأثیر را بر قیمت زمین و مسکن داشته است. همچنین براساس نتایج آزمون کروسکال والیس، بین ابعاد مؤثر بر قیمت زمین و مسکن در بین روستاهای مورد مطالعه تفاوت معناداری وجود دارد. در نهایت نیز با استفاده از فرآیند تحلیل مسیر ، میزان تأثیرگذاری مستقیم و غیر مستقیم و مجموع هر یک از ابعاد تعیین شده بر قیمت زمین تعیین شده که براساس آن بعد موقعیت کارکردی بیشترین اثر را بر قیمت زمین و بعد فضایی- کارکردی بیشترین تأثیر را بر قیمت مسکن در نواحی مورد مطالعه داشته است.

با شکل گیری فرآیند نابرابری دسترسی به رفاه مدنظر جوامع انسانی، زمینه ها و انگیزه های اقتصادی و اجتماعی و عوامل جابجایی جمعیت نیز پدیدار می شود. باوجود تمام تلاش هایی که در راستای توسعه روستایی در قالب انواع پروژه ها به عمل آمده است، روند خالی شدن روستاها از سکنه ادامه دارد. یکی از سیاست های مهم در فرایند توسعه روستایی کشور نحوه هزینه اعتبارات عمرانی برای تحقق اهداف توسعه روستایی است. در این پژوهش، اثرات اعتبارات عمرانی در پایداری جمعیت نواحی روستایی ارزیابی شده است. نوع تحقیق کاربردی و ازنظر ماهیت تحلیلی است. جامعه آماری این مطالعه تمام روستاهای بالای بیست خانوار شهرستان زنجان به تفکیک دهستان است. برای ارزیابی اثرات، اعتبارات عمرانی به تفکیک فصول عمرانی و دهستان ها در نظر گرفته شده و سپس با استفاده از تحلیل های آماری، اقتصادسنجی و فضایی ارزیابی اثرات انجام شده است. طول دوره بررسی 21 سال از داده های در دسترس (1370 تا 1390 ) و برای تحلیل از مدل پانل پویا و از نرم افزار Stata 14 بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که هزینه اعتبارات مصرفی در عمران و آبادانی روستاها در بخش های برق رسانی، طرح های هادی روستایی، مدارس روستایی، خانه ها و مراکز بهداشت تأثیر مثبت و معناداری در نگهداشت جمعیت روستایی داشته است، درحالی که تأثیر اعتبارات هزینه شده در فصل منابع آب و گازرسانی در نگهداشت جمعیت روستایی معنادار نبوده است.

استفاده از حمل و نقل عمومی علاوه بر جابه جایی در زمان کم، کاهش مصرف سوخت، صرفه جویی های اقتصادی، کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی و ایمنی مناسب، باعث افزایش کیفیت زندگی شهری و افزایش تعاملات اجتماعی می شود. بنابراین، شناخت عوامل جمعیتی، فنی-ترویجی و اجتماعی-فرهنگی مؤثر بر فرآیند تصمیم گیری شهروندان در استفاده از حمل و نقل عمومی، نقش مهمی در نظام برنامه ریزی و سیاست گذاری این حوزه خواهد داشت. در این بررسی، برای تعیین رفتار شهروندان در استفاده از حمل و نقل عمومی، از روش توصیفی و تحلیلی با الگوی توبیت و نیز داده های سال 1398 مربوط به 300 نفر از شهروندان شهر مشهد استفاده و داده های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته که روایی و پایایی آن تأیید شده بود، گردآوری شد. نتایج نشان داد که فاصله بین محل سکونت و اشتغال دارای تأثیر منفی و وجود افراد با تحصیلات عالی در خانواده، در اختیار داشتن دوچرخه و رعایت معیارهای کنترل آلودگی در محل سکونت، سواد فرد و آگاهی از خطرات بلند مدت استفاده از وسیله نقلیه شخصی، دارای تأثیر مثبت بر استفاده از سیستم های حمل و نقل عمومی هستند. با توجه به یافته ها، آموزش و اطلاع رسانی از خطرات بلند مدت وسیله نقلیه شخصی به شهروندان و هدف گیری افراد باسواد خانوار در آموزش های شهروندی مرتبط با حمل و نقل عمومی برای هدایت شهروندان به زیست پایدار و حفاظت از محیط زیست پیشنهاد شد. 

تحقیق حاضر تحلیل کالبدی اثر متغیر تصویر مقصد بر کیفیت ادراک شده از عوامل ملموس و ناملموس و ارزش ادراک شده را در مناطق گردشگری شهری بررسی کرده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برای جوامع نامعلوم به تعداد 173 نفر محاسبه و در بین گردشگران بازدید کننده از منطقه دارآباد تهران توزیع شد. داده های اخذ شده با استفاده از آمار توصیفی، آزمون های آماری تی، رگرسیون خطی چندگانه در نرم افزار SPSS و مدل سازی معادلات ساختاری در نرم افزار AMOS تحلیل شده اند. یافته های حاصل از مدلسازی معادلات ساختاری و بارهای عاملی محاسبه شده در حالت استاندارد، بیانگر آن است عامل کیفیت عوامل ملموس با بار عاملی 70/0، به مقدار بیشتری تحت تأثیر تصویر ذهنی گردشگران قرار گرفته است. پس از آن تصویر ذهنی گردشگران با بار عاملی 64/0 بر کیفیت عوامل ملموس ادراک شده اثر داشته است و در ادامه تصویر ذهنی گردشگران بر ارزش ادراک شده از خدمات با بار عاملی 45/0 اثرگذار بوده است. نقش عوامل واسط کیفیت عوامل ملموس ادراک شده و کیفیت عوامل ناملموس ادراک شده بر ارزش ادراک شده از خدمات گردشگری با کاربرد رگرسیون خطی چندگانه مورد سنجش قرار گرفته است. براساس نتایج، کیفیت عوامل ملموس ادراک شده با مقدار آماره بتا به میزان 205/0 تأثیر بیشتری بر ارزش ادارک شده از خدمات در منطقه گردشگری دارآباد داشته است و بعد از آن کیفیت عوامل ناملموس ادراک شده با مقدار بتا به میزان 193/0 در جایگاه دوم اثرگذاری قرار می گیرد.

امروزه جهان در حال توسعه، رشد بی سابقه ای را تجربه کرده است که اثر قابل توجهی روی تشدید کاربری زمین دارد. بنابراین، مدل سازی و پیش بینی الگوهای رشد برای برنامه ریزان و طرفداران حفظ منابع طبیعی جهت تنظیم راهبرد توسعه پایدار، امری بسیار حیاتی است که هدف اصلی آن شناسایی عوامل و روند تغییرات در آینده براساس تغییرات گذشته است. پایش تغییرات واحدهای اراضی، مستلزم استفاده از روش های سریع و مناسب جهت جمع آوری اطلاعات و تلفیق لایه های اطلاعاتی با یکدیگر است. دراین تحقیق بر مبنای کیفیت تصاویر، روند و میزان تغییرات کاربری اراضی شهرستان شوش در سری زمانی 30 ساله (1987و2000 و2017)  با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست و سنجنده های TM، OLI و MSS بررسی شده است. همچنین برای پردازش و تحلیل بخش های مختلف از نرم افزارهای Arc GIS، IDRISI و ENVI استفاده شده است. پس از کلاس بندی تصاویر به روش نظارت شده بیشترین شباهت، نقشه های کلاس بندی شده با دقت ضریب کاپای متوسط 1/96 درصد به دست آمد. نتایج آشکارسازی تغییرات نشان داد که بیشترین کاهش مساحت برای زمین های بدون پوشش و به میزان 49078 هکتار و بیشترین افزایش برای اراضی کشاورزی و به میزان 52691 هکتار بوده که نشان دهنده تغییرکاربری اراضی بدون پوشش به اراضی کشاورزی  است.

آسیب های اجتماعی از مسائل مهم امروزی محسوب می شود که  به طور روز افزون در کشورهای مختلف افزایش می یابد. بسیاری اعتقاد دارند بی نظمی ها، ناهنجاری ها، بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی و طلاق از جمله آسیب های اجتماعی اند که منشأ آن ها عوامل فردی، روانی، محیطی و اجتماعی است. گسترش آسیب های اجتماعی و افزایش آسیب پذیری جوامع؛ هزینه های گزافی را به حاکمیت ها تحمیل کرده است. از این رو، سیاستگذاران، مجریان، مدیران، ذینفعان و همچنین محققان دغدغه دارند که این موضوع را در اولویت قرار داده و تلاش می کنند تا زمینه پیدایش و گسترش پدیده آسیب های اجتماعی را بررسی کنند و مانع از پیدایش و کاهش گسترش آنها شوند. بنابراین، این تحقیق درصدد است عوامل مؤثر بر آسیب های اجتماعی در مناطق حاشیه نشین شهر یزد را بررسی و  برای کاهش و کنترل این آسیب ها راهکارهای مناسبی ارائه کند. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که آمار و اطلاعات آن، با پیمایش به دست آمده است. جامعه آماری این پژوهش را خانوارهای ساکن در محلات کشتارگاه، امیرآباد، سجادیه، نصرآباد، کسنویه، مهدی آباد، فهادان، مریم آباد، چرخاب و سیدالشهدا تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول کوکران نمونه ای با حجم 284 خانوار با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد بیکاری، پایین بودن سطح درآمدی خانواده (پدر و فرزند ذکور) و کیفیت مسکن مهمترین عوامل مؤثر بر شکل گیری آسیب های اجتماعی در محلات حاشیه نشین شهر یزد بوده اند. بر اساس نتایج میان مهاجرت و آسیب های اجتماعی رابطه معناداری وجود نداشته است و اعتماد و اطمینان به همسایه در مناطق حاشیه نشین مؤثرترین شاخص بر امنیت اجتماعی بوده است. به عبارتی در محلات مورد مطالعه به ازای یک واحد افزایش در متغیر اطمینان به همسایگان در محله، به مقدار 442/7 در میزان احساس امنیت تغییر ایجاد شده است.