برنامه ریزی توسعه کالبدی

برنامه ریزی توسعه کالبدی

برنامه ریزی توسعه کالبدی سال 8 زمستان 1402 شماره 4 (پیاپی 32) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تحلیل اثرگذاری تعاملات فضایی در پایداری زیست بوم عشایری، مورد مطالعه: طایفه بابادی باب دهستان شوراب تنگزی ناحیه کوهرنگ (استان چهارمحال و بختیاری)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: زیست بوم طایفه بابادی باب سامانه های ییلاقی و قشلاقی فرآیند مدلF’ANP

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷ تعداد دانلود : ۳۰
ابتدایی ترین شکل مطالعه پایداری سامانه های عشایر در ساختار نوین جامعه شبکه ای، شیوه تعاملات فضایی آنهاست. در این راستای برنامه ریزی منطقه ای و شبکه های پویا با تحلیل شاخصه های جریانات فضایی به صورت طبقه بندی ذیل روابط مفهومی عناصر شبکه های اجتماعی فضایی، پایداری فعالیت گروهی تولیدی کنشگران عشایری در زوجین زیست بوم را به دنبال خواهد داشت. پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و روش پژوهش توصیفی تحلیلی است. داده های مورد نیاز به روش اسنادی به دست آمده است. محدوده مورد مطالعه دهستان شوراب تنگزی و جامعه آماری سامانه های ییلاقی و قشلاقی زیست بوم طایفه بابادی هستند. وزن دهی به شاخص های پژوهش با استفاده از فرآیند مدلF’ANP و تحلیل داده ها با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره VIKOR انجام شد. برای طبقه بندی سامانه های مورد مطالعه از جنبه سطوح پایداری از روش تحلیل خوشه ای و نرم افزار ARC GIS   و برای تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری از رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد از 65 سامانه مورد مطالعه، ده سامانه در سطح تعاملات نسبتا" پایدار درون و برون قلمروی زیست بوم به لحاظ دسترسی و برخورداری از امکانات(آموزش سیار، سوخت، برق، شبکه اینترنت، شبکه ایلراهی)، منابع طبیعی و مصنوعی، 15سامانه در وضعیت تعاملات پایداری پائینی و 40 سامانه در طبقه تعاملات ناپایداری قرار دارند. سامانه های پایدار در مرکزیت مناطق شهرستان، دهستان ها و جوانب زیست بوم استقرار یافته اند. همچنین، نتایج تحقیق حکایت از آن دارد که سامانه ها در مقایسه یکدیگر از سطح پایدار پایینی قرار دارند. به طوری که الگوی تعاملات فضایی آن نامتعادل است و این پایداری به طور یکسان در همه شاخص های پایداری به صورت یکپارچه در کل زیست بوم اتفاق نیفتاده است. این وضعیت بیانگر الگویی قطبی از نوع تعاملات یک سویه مبنی بر جداگزینی سامانه های ییلاقی، قشلاقی و میان بند ها بهم پیوسته در جوانب شمال و جنوب زیست بوم است. از نظر کاربرد مدل ها و تکنیک های کمی در این پژوهش برای اولین بار از پژوهشF’ANP برای تعیین سطوح تعاملات پایداری کنشگران فضایی عشایری(کوچندگان و سامانه ها) در درون و برون قلمرو زیست بوم استفاده شده است.نتایج تحقیق کارایی این مدل را در مطالعات تعاملات شبکه ها و فرآیند نگری شاخص های پایداری در پویایی عناصر تلفیقی شبکه های اجتماعی فضایی و اصول شبکه منطقه ای، همگرایی قلمرو و روابط - مناسبات متقابل انسانی و طبیعی تأیید کرده است.
۲.

مطالعه تطبیقی شهر ایرانی-اسلامی با الگوی رشد فشرده شهری (مورد مطالعه: شهر کاشان قدیم و معاصر)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شهر ایرانی- اسلامی شهر فشرده مطالعه تطبیقی کاشان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳ تعداد دانلود : ۳۰
شهر ایرانی_اسلامی همچون بسیاری از شهرهای جهان در برخورد با مدرنیته دچار تحولات نامطلوب ازجمله پراکندگی شهری و آثار آن شده است. در اواخر قرن بیستم رشد فشرده شهری به عنوان الگوی توسعه جایگزین پراکندگی مطرح شد که علاوه بر آن از راهبردهای مطرح جهت ارتقاء زیست پذیری شهرها نیز است. این پژوهش باهدف شناسایی و مقایسه مؤلفه های الگوی رشد شهر ایرانی- اسلامی در دورهٔ گذشته و معاصر با الگوی رشد فشرده شهر است تا بتوان از مؤلفه های آن جهت افزایش زیست پذیری شهر کاشان استفاده کرد. داده های پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی جمع آوری شده  و با روش تحلیل محتوا با رویکرد استقرایی با استفاده از نرم افزار تحلیل کیفی.Ti Atlas تحلیل شده اند. یافته ها نشان می دهد پژوهشگران بر این باورند که در ایجاد شهر فشرده مؤلفه های تراکم بالا، کاربری ترکیبی، تشویق به پیاده روی و دوچرخه سواری، حمل ونقل عمومی کارآمد و بازآفرینی و احیای مجدد مراکز شهری نقش پررنگ تری دارد. در کاشان قدیم 24 مورد از 26 مؤلفه موردبررسی (دارای مرز مشخص، تعامل اجتماعی بیشتر، اجتماعی مختلط، حفظ اراضی کشاورزی، کاربری ترکیبی، امکانات رفاهی و عمومی با بهره وری مناسب، تشویق به پیاده روی و تراکم بالا) مطابق ویژگی های رشد فشرده شهر است. همچنین تحلیل یافته ها تضاد شهر کاشان معاصر با کاشان قدیم ازلحاظ الگوی رشد، به جز پاره ای موارد در رابطه با بافت قدیم را نشان می دهد.
۳.

ارزیابی فضایی عوامل مؤثر بر آسیب پذیری در برابر سیلاب (مورد مطالعه: محلات کلان شهر تهران)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آسیب پذیری سیلاب ارزیابی فضایی مدل MOVE محلات شهر تهران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴ تعداد دانلود : ۳۷
افزایش چشمگیر شهرنشینی همراه با تراکم بیش ازحد جمعیت و فعالیت در شهرها و روند رو به رشد آن به لحاظ تنوع و دگرگونی های کارکردی و کالبدی موجب افزایش اهمیت موضوع آسیب پذیری شهری در برابر مخاطرات طبیعی نظیر سیلاب شده است. این پژوهش با استفاده از 54 شاخص کلیدی در چارچوب مدل MOVE میزان آسیب پذیری مناطق شهر تهران را مشخص نموده است. سپس نتایج به صورت فضایی تحلیل و میزان آسیب پذیری در هریک از ابعاد و همچنین شاخص نهایی تعیین شده است. در این پژوهش از مدل MOVE و GWR استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که در شاخص نهایی، محلات جنوب غربی و شمال شرقی تهران دارای نامناسب ترین شرایط و بالعکس مناطق مرکزی تهران، دارای مناسب ترین وضعیت بودند. مناطق 18، 19، 20 و 4 دارای بیشترین محلات با وضعیت آسیب پذیری متوسط تا بسیار زیاد بودند. همچنین محلات واقع در مناطق 8، 6، 10 و 7 به ترتیب دارای بهترین شرایط بودند. همچنین نتایج مدل رگرسیون وزن دار جغرافیایی نشان داد که زیر شاخص در معرض خطر بودن دارای بیشترین تأثیر و زیر شاخص های عدم تاب آوری و تأثیر پذیری به ترتیب در رتبه های بعدی قرار می گرفتند. در این بین با توجه به ضریب نزدیک به میانگین R2 در مجموع برآیند همه زیرشاخص ها، می توان گفت شاخص نهایی به دست آمده بر آسیب پذیری بالای ساکنان محلات مورد مطالعه به میزان زیادی تأثیر داشته است.
۴.

شناخت اصول نگرش مکان در بناهای تاریخی با رویکرد پدیدارشناسانه (مورد مطالعه: کاخ صاحبقرانیه و باغ فردوس تهران)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مکانمندی نگرش مکان پدیدارشناسی کاخ صاحبقرانیه باغ فردوس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳ تعداد دانلود : ۳۰
مکانمندی خصوصیتی است که وابسته بودن به مکان را نشان می دهد. ا اصول نگرش به مکان و مکانمندی هر بنایی وابسته به چهار خصوصیت پیکره و سیما، نظم، هویت و خاطره است که از برداشت های ذهنی- درونی و فیزیکی – بیرونی نشأت می گیرد. پژوهش حاضر با تأکید بر رویکرد پدیدارشناسانه، به دنبال بازخوانی اصول مکانمندی در بناهای تاریخی و یافتن ارتباط میان عوامل کالبدی و ادراکی با نگرش مکان در بناهاست که با استفاده از روش تحقیق ترکیبی (کیفی-کمی)، انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را دو گروه بناهای تاریخی و صاحب نظران، اندیشمندان و متخصصان تشکیل داده است که در این تحقیق نمونه آماری گروه اول شامل دو بنای تاریخی در شهر تهران (کاخ صاحبقرانیه) و (باغ فردوس) و گروه دوم، شامل 20 نفر از صاحب نظران، اندیشمندان و کارشناسان مجرب و مطلع پیرامون موضوع تحقیق است. تجزیه وتحلیل داده های حاصل از مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی، با استفاده از نرم افزار SPSS انجام پذیرفته است. شاخص های کالبدی به دست آمده از یافته های نظری شامل «مصالح»، «فرم و تناسبات»، «رنگ»، «نورپردازی» و «عناصر طبیعی» است که بر اساس نظرسنجی میان جامعه آماری از طریق آزمون AHP و با استفاده از نرم افزار Expert Choice اولویت بندی شده است. یافته های حاصل از سنجش شاخص های موردمطالعه در دو بنای تاریخ کاخ صاحبقرانیه و باغ فردوس نشان می دهد که میان هیچ کدام از این شاخص ها رابطهٔ معناداری وجود ندارد و از میان شاخص های کالبدی شاخص «عناصر طبیعی (گیاه و آب)» بالاترین درصد تأثیر را در ادراک بنا دارند. نتایج این تحقیق بیانگر این موضوع است که اصل هویتمندی از طریق شاخص های کالبدی در بناها همچون فرم و تناسبات، نورپردازی همراه با اصل پیکره و سیما به واسطه شاخص های کالبدی (مصالح، رنگ و تناسبات) که موجب برانگیختن ادراکات مخاطبان از این بناها شده اند. لذا با بازیابی این دو اصل مهم می توان مکانمندی بناها را بهبود بخشید.
۵.

تحلیل فضایی مهاجرت داخلی با تکیه بر شاخص خشکسالی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مهاجرت شاخص خشکسالی فقر و مدل های فضایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۳۳
در سال های اخیر محققین، جریان های مهاجرتی را با استفاده از روش های تجربی متعدد تحلیل کرده اند. این پژوهش نیز شاخص های اقتصادی (سرانه تولید ناخالص داخلی، نرخ بیکاری و شدت فقر ) و محیطی ( شاخص خشکسالی (CI)) مؤثر بر مهاجرت داخلی در 31 استان ایران را طی سال های 95-1390 در نظرگرفته است. نتایج آمار توصیفی توسط نرم افزار ArcMap نمایش داده شده است. از طرفی با توجه به اینکه بعد مکان در اطلاعات آماری مهاجرت داخلی و متغیرهای توضیحی براساس آزمون موران و در مدل های فضایی طبق آماره ها rho و lambda مورد تأیید بوده، لذا پس از آزمون مدل های مختلف فضایی در نهایت مدل فضایی SEM برای بررسی الگوی تحقیق انتخاب گردید. در این راستا از دو نرم افزارGeoDa و Stata استفاده شد. نتایج رگرسیون فضایی داده های مقطعی نشان داد، شاخص های اقتصادی سرانه تولید ناخالص داخلی، بیکاری و شدت فقر بر خالص مهاجرت در استان های کشور از لحاظ آماری تأثیرگذار است. بطوری که بیکاری و شدت فقر تأثیر منفی و درآمد (سرانه تولید ناخالص داخلی) اثر مثبت بر خالص مهاجرت در استان ها دارد. این نتایج با انگیزه های اقتصادی مطرح در نظریات نئوکلاسیک و نظریه محرومیت نسبی در مهاجرت داخلی مطابقت دارد. از طرفی افزایش CI (دوری از خشکسالی) به عنوان عامل محیطی تأثیر مثبت و معنی دار بر خالص مهاجرت در استان ها داشته است. با تجمیع این نتیجه با آمار توصیفی می توان اظهار داشت مهاجرت یکی از چندین استراتژی بالقوه خانوارها برای مقابله با تغییرات محیطی (خشکسالی) است.
۶.

سنجش میزان مطلوبیت آسایش مدارس ابتدایی دولتی شهر کارون بر اساس شاخص های زیست اقلیمی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آسایش اقلیمی شاخص ماهانی شاخص گیونی مدارس ابتدایی دولتی شهر کارون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۳۱
هدف کلی از انجام این تحقیق، سنجش میزان مطلوبیت آسایش مدارس ابتدایی دولتی شهر کارون بر اساس شاخص زیست اقلیمی ماهانی و گیونی است. در این پژوهش از داده های هواشناسی دما و بارش، رطوبت و باد غالب در بازه زمانی 30 ساله (1397- 1367) استفاده گردید و برای ترسیم نمودارهای مربوطه از نرم افزار Climate Consultant استفاده شد که نتایج زیر حاصل گردید.بر اساس نتایج حاصل از بررسی جداول شاخص ماهانی نشان می دهد که ماه خرداد تا مرداد (3 ماه) دارای شرایط شاخص خشکی A1 که بیانگر وضعیت نوسان زیاد گرمای روز (بیش از 10 درجه سانتیگراد) و رطوبت نسبی کم است و باعث ایجاد ناراحتی می گردد، می باشند. همچنین، ماه های خرداد تا مرداد (3 ماه) شاخص هدف کلی از انجام این تحقیق، سنجش میزان مطلوبیت آسایش مدارس ابتدایی دولتی شهر کارون بر اساس شاخص زیست اقلیمی ماهانی و گیونی است. در این پژوهش از داده های هواشناسی دما و بارش، رطوبت و باد غالب در دوره زمانی 30 ساله (1397- 1367)  ،برای ترسیم نمودارهای مربوطه از نرم افزار Climate Consultant و Excel و نیز جهت ترسیم نقشه های مربوط از نرم افزار ArcGis استفاده شده است. نتایج حاصل از بررسی جداول شاخص ماهانی نشان می دهد که ماه خرداد تا مرداد (3 ماه) دارای شرایط شاخص خشکی  A1 که بیانگر وضعیت نوسان زیاد گرمای روز (بیش از 10 درجه سانتیگراد) و رطوبت نسبی کم است و باعث ایجاد ناراحتی می شود، می باشند. برای رفع این مشکل، پیشنهاد می گردد در طراحی ساختمان ها باید از مصالح با ظرفیت گرمایی متوسط به بالا استفاده شود.  از سوی دیگر، ماه های خرداد تا مرداد (3 ماه) شاخص خشکی  A2که بیانگر شب های گرم یا معتدل همراه با رطوبت نسبی کم در محیط است. برای ماه های آذر، دی و بهمن (3 ماه)  شاخص خشکی  A3  که نشانگر شرایط اقلیمی سرد در منطقه است. برای مقابله با این شرایط استفاده از انرژی در جهت گرمایش فضاهای داخلی ساختمان ها ضروری است. البته در منطقه مورد مطالعه هیچ یک از ماه های سال درشرایط شاخص وضعیتی مرطوب H1 ، H2 و H3 قرار نمی گیرند.همچنین، با توجه به نتایج حاصل از روش گیونی، در سه ماه از سال (خرداد، تیر و مرداد) حدود تغییرات شرایط حرارتی هوا کاملاً خارج از محدوده آسایش، در ماه شهریور نیز تنها در مدت کوتاهی از شبانه روز (نیمه شب تا قبل از طلوع آفتاب) هوا در محدوده آسایش قرار گرفته است. کنترل نهایی هوای ساختمان به ویژه در گرم ترین ساعات روز در ماه های اردیبهشت تا مرداد ماه تنها با استفاده از سیستم تهویه مطبوع و کولر گازی امکان پذیر است. با توجه به بررسی های انجام گرفته و انطباق آن ها با استانداردهای ساخت و ساز مدارس کشور و در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه، نتایج نشان می دهد که استانداردهای لازم برای ساخت مدارس در منطقه مورد مطالعه و توجه به شرایط اقلیمی منطقه در نظر گرفته نشده و تمامی مدارس مورد مطالعه، استاندادهای لازم را ندارند. خشکی A2که بیانگر شب های گرم یا معتدل همراه با رطوبت نسبی کم در محیط می باشد، را شامل می شوند. برای ماه های آذر، دی و بهمن (3 ماه) شاخص خشکی A3 که نشانگر شرایط اقلیمی سرد در منطقه است، تعیین گردید. در منطقه مورد مطالعه هیچ یک از ماههای سال درشرایط شاخص وضعیتی مرطوب H1 ، H2 و H3 قرار نمی گیرند.همچنین، با توجه به نتایج حاصل از روش گیونی، در سه ماه از سال (خرداد، تیر و مرداد) حدود تغییرات شرایط حرارتی هوا کاملاً خارج از محدوده آسایش، در ماه شهریور نیز تنها در مدت کوتاهی از شبانه روز (نیمه شب تا قبل از طلوع آفتاب) هوا در محدوده آسایش قرار گرفته است.
۷.

تحلیل قابلیت ادغام مدل سازی اطلاعات ساختمان (BIM) و هوش مصنوعی در معماری با رویکرد ردیابی نظام وار منابع علمی در دوره 2021- 2015(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: BIM هوش مصنوعی صنعت ساخت و ساز BIM به کمک هوش مصنوعی یادگیری ماشین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶ تعداد دانلود : ۴۸
مدل سازی اطلاعات ساختمان (BIM) صنعت ساخت وساز را با بهبود کارایی و ساده سازی روش های پروژه ساختمان متحول ساخته است.ادغام BIM با سیستم های دیجیتالی همچون هوش مصنوعی (AI) ، موانع را از بین برده و چرخه عمر پروژه را سازنده تر و سودمندتر می سازد. مزایای BIM و AI فراتر از مدل سازی سه بعدی و طرح های ساختمانی است. آن ها کل چرخه عمر پروژه ساخت و ساز را از صفر به بعد مدیریت و کنترل می کنند. هدف این پژوهش ارائه درک جامع از روند ادغام AI-BIM است که توسط محققان مختلف در سراسر جهان انجام شده است. دستیابی به این هدف از طریق تحلیل نظام وار 380 مقاله انتشار یافته در سال های 2015-2021 از طریق پایگاه استنادی اسکوپوس است این پژوهش مروری نظام وار از تحقیقات کیفی را برای تشخیص ویژگی های BIM، AI، ادغام و پیاده سازی آن ها در ساخت و ساز ارائه می کند. همچنین روندها و بینش های تحقیقاتی آینده را ارائه داده و بر قابلیت همکاری در BIM تأکید می کند. در بخش دیگر، نیاز به تحقیقات آینده را برای تمرکز بر قابلیت همکاری هوش مصنوعی و سایر سیستم های هوشمند در BIM را برای تقویت علم یکپارچه بر اساس دیجیتالی شدن و فناوری اطلاعات و ارتباطات تقویت می سازد.در نهایت گسترش یافته ها را نیز در طول چرخه عمر پروژه ساخت وساز ساختمان برجسته می کند. نتایج تحلیل نظام وار دراین تحقیق نشان می دهد که ادغام هوش مصنوعی و BIM ظرفیت تغییر صنعت ساخت و ساز را در بر دارد. زیرا توانایی کاهش قابل توجهی از خطاها ،صرفه جویی در زمان و منابع (نیروی انسانی و مصالح ساختمانی) ، افزایش بهره وری و متناسب سازی نقشه را بر اساس نیاز کاربر با استفاده از سه ماژول کنترل کننده، پایگاه داده و یادگیری ماشین و با توجه به مقررات ساختمانی را دارد. این پژوهش همچنین برخی از چالش هایی مانع  از ادغام هوش مصنوعی و BIM را همچون فقدان استانداردهای قابلیت همکاری، نگرانی های مربوط به حریم خصوصی داده ها و آموزش ناکافی برای متخصصان را شناسایی می کند. 
۸.

تحلیل وضعیت شاخص های مسکن پایدار در نواحی روستایی و تأثیرات آن بر توسعه روستایی (مورد مطالعه: دهستان محمدآباد شهرستان هامون)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مسکن پایدار توسعه روستایی دهستان محمد آباد شهرستان هامون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵ تعداد دانلود : ۳۱
پژوهش حاضر با هدف تحلیل وضعیت شاخص های مسکن پایدار در نواحی روستایی و اثرات آن بر توسعه روستایی و در دهستان محمدآباد شهرستان هامون صورت گرفته است. روش پژوهش در این تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی بوده که با رویکرد پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری شامل دو قسمت؛ روستا و خانوار است که در جهت تعیین تعداد روستا با روش تخمین شخصی، تعداد 10 روستا و در بخش انتخاب بین خانوارهای دهستان محمد آباد شهرستان هامون با استفاده از فرمول کوکران؛ نمونه ای به حجم 350 خانوار انتخاب و با ابزار پرسشنامه مطالعه شدند. ضریب آلفای کرونباخ به منظور تشخیص پایایی پرسشنامه ها در این پژوهش برای چهار بخش پرسشنامه شامل (پایداری کالبدی، پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و توسعه روستایی) به ترتیب 0.77، 0.84، 0.75 و 0.71 درصد به دست آمده که گویای مناسب بودن ابزار پژوهش بوده است. یافته ها نشان داد که میانگین ابعاد اجتماعی 84/2، اقتصادی 28/2 و کالبدی 46/2 است. در نتیجه شاخص های مسکن پایدار، در وضعیت ناپایدار قرار دارند. نتایج آزمون تی تک نمو نه ای نشان داد که شاخص های پایداری مسکن روستایی در سه بعد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در وضعیت ناپایداری قرار دارند. شاخص پایداری اقتصادی با میزان (82/25-) نسبت به دیگر ابعاد ناپایدارتر است. همچنین نتایج آزمون ضرایب رگرسیونی حاصل از برازش مدل برای شاخص های پایداری کالبدی (274/0)، شاخص های پایداری اقتصادی (321/0) و شاخص های پایداری اجتماعی (344/0) مشاهده شد که ارتباط میان این شاخص ها با توسعه روستایی ارتباطی مثبت و معنادار است. 

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۲