میقات حج

در مورد اقتدای به اهل تسنن روایات مختلف و متعدّدی از ناحیه حضرات معصومین صادر شده است. هر چند عدم صحّت اقتدا در شرایط اوّلی، از روایات و فتاوای فقهای امامیه برداشت می شود؛ امّا در شرایط ثانوی؛  اعمّ از خوف یا مدارا، دلالت روایات مختلف و به ظاهر متعارض است. برخی ظاهر در اقتدای حقیقی است و برخی دیگر بر عدم صحّت اقتدا دلالت دارد. به تبع روایات، اقوال فقها نیز متفاوت گشته است. فقهایی چون حضرت امام خمینی و برخی از فقهای معاصر، ظهور روایات در اقتدای حقیقی را پذیرفته و روایات دالّ بر عدم صحّت اقتدا را به حکم اوّلی اختصاص داده اند؛ امّا بسیاری از فقها چنین حملی را نپذیرفته و روایات ظاهر در اقتدای حقیقی را بر اصل شرکت در نماز عامّه حمل نموده و تکرار نماز یا عدم اقتدا و لزوم قرائت را  در نماز جماعت آنان شرط دانسته اند که با بررسی دقیق روایات به نظر می رسد صحت اقتدای حقیقی نیز یکی از راهکارهای حضور در جماعت اهل تسنن است که به دلیل اهداف بالاتری؛ همچون ایجاد همدلی و اتحاد و حفظ آبروی شیعه پذیرفتنی است.

حج، عملی عبادی است و بر هر مسلمانی واجب است لیکن وجوب آن مشروط به وجود شرایطی است که تا آنها حاصل نشود، حج نیز واجب نمی گردد؛ یکی از این شرط ها، استطاعت است که آنهم دارای انواع و اقسامی است و وجود هر یک از انواع استطاعت، برای وجوب حج ضروری است. به اجماع فقیهان شیعه، حصول استطاعت برای حج واجب نیست؛ چراکه تحصیل شرط واجبِ مشروط واجب نیست. با این وجود، در برخی روایات از قرض گرفتن و مدیون شدن برای حج، سخن به میان آمده است. از این رو، برخی از فقیهان بر اساس این روایات و برداشتِ خودشان از آنها، به سخن گفتن درباره این موضوع «اقتراض للحج» پرداخته اند. برخی از ایشان به وجوب قرض گرفتن حج در مواردی ویژه حکم داده اند و بسیاری با این دیدگاه به مخالفت برخاسته اند. از جمع بندی سخنان فقیهان چنین می توان دریافت که اقتراض للحج با وجود برخی شرایط؛ از جمله داشتن پس انداز برای بازپرداخت قرض، مستحب است و برخی از محدثان، روایات در این باره را ذیل بابی با حکم «استحباب»، گرد آورده اند و حجِ انجام شده با این شرایط را «حج مندوب» دانسته و آن را کفایت کننده از حَجَّه الاسلام نشمرده اند.

تحقیق حاضر به بررسی تأثیر تورم و قطع ارتباط و مناسبات سیاسی با کشور عربستان بر فریضه حج می پردازد. با توجه به اینکه در زمان حاضر، در کشور ما تشرف به حج از طریق نام نویسی و قرار گرفتن در نوبت اعزام و گذشت زمان نسبتاً طولانی صورت می گیرد، چنانچه نام نویسی جهت اعزام را، همانند سفر از مقدمات وجودی حج به حساب آوریم، رویداد تورم و افزایش هزینه حج، مانع از وجوب نام نویسی نیست، همانطورکه وقوع این رویداد در زمان اعزام، در صورتی که منجر به عدم قدرت مکلف بر پرداخت مابقی هزینه حج باشد کاشف از عدم استطاعت اوست. البته در صورتی که مکلف با استقراض،  هزینه حج را تأمین و اقدام به حج نماید، حجش مجزی از حج واجب است، هرچند اگر اموالی معادل با مقداری که قرض گرفته ندارد، استقراض بر او واجب نیست. در فرض قطع ارتباط سیاسی، چنانچه منع قانونی از اقدام به حج از طریق سایر کشورها وجود نداشته باشد و نیز موجب عسر و حرج بر مکلف نشود، اقدام به حج، واجب است، مگر اینکه گفته شود عرفاً برای مکلف، طریق به حج وجود ندارد؛ در این صورت بقای وجوب حج بر مکلف متوقف بر بقای استطاعت تا زمان از سرگیری روابط بین دو کشور و فراهم شدن امکان اعزام است و اگر در این فرض اقدام به حج نماید مشروط بر اینکه اعمال او از میقات با عسر و حرج همراه نباشد، مجزی از حج واجب او خواهد بود.

شهر مدینه به جهت جایگاه و اهمیتش، از دیرباز کانونی برای مورخان؛ از جمله محمد بن محمود، معروف به ابن نجار (متوفای 643ق.)، نگارنده کتاب «الدر ه ا لثمینه فی أخبار المد ینه » بوده است. ابن نجار این اثر را  در قرن هفتم هجری نگاشت که در نوع خود ممتاز و  توصیفی دقیق از شهر مدینه است. «الدر ه ا لثمینه»، به شیوه ای جالب و خاص تنظیم گردیده که وسعت اطلاعات، منابع متنوع، سفرهای فراوان و گستردگی نظر و وثاقت نویسنده، از مهم ترین شاخصه های آن است. پژوهش حاضر پس از بررسی جوانب زندگی ابن نجار، به معرفی کتاب و نسخه های مختلف آن پرداخته است. ابن نجار کتاب خود را به هجده باب تقسیم بندی کرده، با اسم مدینه آغاز می کند. سپس از فتح و هجرت پیامبر شروع کرده، به بیان فضیلت های آن و حدود حرم و آثار تاریخی از مسجد پیامبر تا مسجد قبا و بقیه مساجد می پردازد. بعد از آن، از چاه ها و آبادی های اطراف یاد نموده، با سخنی از صحابه بزرگ و تابعین و افراد تابع آنها بحث را خاتمه می دهد. در هر بخش، با آیه هایی از قرآن و احادیث پیامبر و اخبار و سخنان صحابه و تابعین و تابعان آنان اسناد داده است. معرفی چهار نسخه مختلف کتاب و همچنین روش بررسی آن، از دیگر نکات این تحقیق است.

حج عبادتی است که همزمان، شیرین و پرزحمت است، و بسا به همین دلیل، خداوند متعال، تنها یک بار آن هم برای آدم مستطیع آن را واجب کرده است. آن روزگاران، راهی طولانی با زحمت فراوان می رفتند، اما شوق کعبه، همواره اثر معنوی شگفتی در مردمان باقی می گذاشت. این سفر و پیامدهای معنوی آن، در ادب جاری فارسی بسیار تأثیر گذاشت، و شعائر حج، اماکن مقدسه، احساسات و عواطف، به خصوص سفر کردن در بیابان و طی کردن بادیه، روی شعر فارسی سخت موثر افتاد. بسیاری از شاعران در این باره شعر گفتند و از کلمات مرتبط با حج، در اشعار خویش استفاده کردند. اشعاری هم به طور واقعی در باره سفر سروده می شد. در اینجا دو نمونه از این اشعار از دوره صفوی آورده ایم که سابق بر این منتشر نشده است. دوره صفوی، به خصوص عصر اخیر آن، در امر حج بسیار فعال بود و شمار زیادی از مردم هر ساله از طریق نجف عازم حجاز می شدند. در این اشعار می توان رد پایی از این احساس و علاقه در ادب فارسی یافت.

همه موجودیت و هستی مسلمانان، به هویت اسلامی آنان بستگی دارد. اگرمسلمانان به هویت خود توجه نداشته باشند و از معارف اصیل دین خود فاصله بگیرند، با مرور زمان، به صورت انسان هایی فاقد هویت در آمده، بازیچه سیاست های ابرقدرت ها می شوند. لذا دشمنان اسلام همواره سعی و تلاششان در راستای تضعیف و از بین بردن عناصر هویتی مسلمانان بوده است. حج، از عبادات بزرگ و اثرگذار اسلامی است که همه ساله، اجتماع عظیمی از مسلمانان را در زمان و مکانی واحد گرد هم می آورد. افرادی که در این چند روز به دور از مادیات و خانه و زندگی و تعلقات مادی گرد هم می آیند، فرصت مناسبی برای تفکر در حقیقت هستی خود و زندگی به دست می آورند و این مسأله می تواند در ایجاد هویت واحد اسلامی تاثیرگذار باشد. در این مقاله، به دنبال این مطلب هستیم که آیا حج با مناسک ویژه ای که دارد، می تواند در تقویت هویت دینی فرهنگی مسلمانان نقش آفرینی کند؟ اساساً کارکرد حج در تقویت عناصر ارزشی و هویت فرهنگی و اسلامی مسلمانان چیست؟ در حقیقت هدف اصلی این نوشتار بیان کارکردهای دیپلماسی فرهنگی حج، در تقویت هویت فرهنگی مسلمانان است که خود هویت فرهنگی از عناصر دیپلماسی فرهنگی می باشد. مناسک حج سرشار از دستوراتی است که در راستای سعادت دنیا و آخرت مسلمین تشریع شده و با شناخت درست این اعمال و مناسک و انجام صحیح آنها و آشنا شدن به اسرار و معارف مناسک حج و چشیدن ثمره وحدت بخش این مناسک، مسلمانان نسبت به هویت دینی و فرهنگی خود دلبستگی پیدا می کنند و قدردان آن می شوند و این باعث می شود که در جهت نشر و ترویج فرهنگ خود تلاش و کوشش به عمل آورند.