میقات حج

اگر عقد اجارهِ نیابت در حج به صورت مطلق بین موجر و اجیر منعقد گردد و مقید و مشروط به چیزی نشده باشد، در دو مسئله امکان اختلاف بین موجر و اجیر اجتناب ناپذیر است: یکی در بحث اقتضای تعجیل یا عدم تعجیل و دیگری در اقتضای مباشرت اجیر و عدم آن. در مسئله اول چهار قول از فقهای عظام نقل شده که عبارتند از: 1. اقتضای هیچ طرفی را ندارد، نه اقتضای تعجیل و نه اقتضای تأجیل. 2. انصراف در انجام سال اول به نحو تقیید دارد. 3. انصراف در سال اول به نحو شرط دارد. 4. انصراف در تعجیل دارد، منتهی تعجیل به معنای حلول، نه تعجیل به معنای فوریت. از بین اقوال مذکور، قول چهارم صحیح و با ادله سازگارتر است. در بحث اقتضا و عدم اقتضای مباشرت اجیر نیز دو قول نقل شده: 1. اول، قول مشهور فقها است، که می گویند اقتضای مباشرت دارد و اجیر نمی تواند آن را به شخص دیگری بسپارد. دوم، قول شیخ طوسی است که با استناد به خبر عثمان بن عیسی می گوید اقتضای مباشرت ندارد و اجیر می تواند آن را به شخص دیگری واگذار کند. از بین این دو قول، نظر مشهور فقها صحیح است و استناد شیخ طوسی هم از جهت سند و هم از جهت دلالت با اشکالاتی مواجه است و بدین جهت مورد پذیرش فقها قرار نگرفته است. این پزوهش که به صورت کتابخانه ای استنباطی است، تنها در قلمرو فقه شیعه امامیه است و ناظر به دیدگاه های سایر شعب شیعی و مذاهب اسلامی نیست.

از آنجا که زائرین خانه خدا گاه برای انجام برخی امور پس از انجام اعمال عمره، ناچار به خروج از شهر مکه می شوند، این مسئله مطرح می شود که در صورت ورود مجدد به مکه، آیا لازم است محرم شوند یا اینکه بدون احرام نیز می توانند وارد مکه مشرفه شوند. آیا جواز ورود به مکه بدون احرام، فقط اختصاص به کسی دارد که ماه ورود مجدد او به مکه همان ماه اهلال (محرم شدن) او باشد یا ماه احلال (از احرام خارج شدن) و یا ماه خروج از مکه؟ آیا مقصود از ماه، ماه قمری است یا ماه عددی و 30 روز؟ آیا نوع احرام سابق (عمره تمتع یا مفرده و یا حج بودن)، تأثیری در حکم مذکور دارد؟ بر اساس پژوهش انجام شده، که به صورت توصیفی تحلیلی و بر مبنای اطلاعات کتابخانه ای است، باید گفت کسی که خارج از مکه مشرفه است، برای ورود به مکه مشرفه باید محرم شود، مگر در صورتی که یک ماه قمری از زمان اتمام عمره قبلی او نگذشته باشد؛ چراکه واژه «شهر»، در روایات انصراف به ماه قمری دارد و نه ماه عددی، و ملاک خروج از مکه در این مسئله، خروج از محدوده حرم است. همچنین فرقی نمی کند که احرام قبلی او برای عمره تمتع بوده یا عمره مفرده و یا حج. برای محاسبه ماه نیز، زمان خروج از احرام، ملاک است نه زمان اهلال (محرم شدن) و یا زمان خروج از مکه.

«حج»، به منزله یکی از مهم ترین ارکان مذهب امامیه، در همه ادوار مورد عنایت ائمه(علیهم السلام) و شیعیان ایشان بوده است. میراث مکتوب شیعه در دوران حضور اهل بیت(علیهم السلام) و بعد از آن شاهدی مهم و متقن بر جایگاه والا و پراهمیت این فریضه در جامعه شیعه است. تأثیر مدیریت فرهنگی اهل بیت(علیهم السلام) باعث شد تا اهتمام ویژه ای در خصوص به جای آوردن مناسک حج توسط شیعیان و همچنین میراث مکتوب عظیمی حول مسئله حج پدیدار گردد. تحقیق پیش رو با رویکردی تاریخی، به روش کتابخانه ای با تکیه بر کتاب «فهرست اسماء مصنفی الشیعه» معروف به «رجال نجاشی» معروف ترین کتاب فهرست و رجالی شیعه تألیف «احمد بن علی نجاشی»  (از علمای امامی مذهب قرن چهارم و اوایل قرن پنجم) در صدد نشان دادن اهتمام اصحاب امامیه بر به جای آوردن مناسک حج و وسعت نگارش تألیفات حول موضوع مناسک حج در میان اصحاب اهل بیت(علیهم السلام) است.

 در تمدن اسلامی، سفرنامه ها از مهم ترین منابع مطالعه تاریخ حج و حرمین شریفین به شمار می آیند. از مهم ترین این سفرنامه ها، سفرنامه ناصرخسرو است که در عین حال کهن ترین و ارزشمندترین سفرنامه به زبان فارسی به شمار می آید. ناصرخسرو بخش قابل توجهی از سفرنامه خود را به توصیف تفصیلی وضعیت اجتماعی و عمرانی اماکن مقدس حرمین، به ویژه شهر مکه و مسجدالحرام، در سده پنجم هجری اختصاص داده است. در این نوشتار پس از شرح مختصری از سفرهای حج ناصرخسرو، آگاهی های مختلفی که سفرنامه وی درباره حج و حرمین به دست می دهد، در چند محور شامل توصیف شهر مکه و دیگر مناطق حجاز، توصیف معماری مسجدالحرام، آگاهی های نادر درباره اماکن مقدس، وضعیت و آداب حجگزاری، سختی های سفرهای حج و تاریخ سیاسی حجاز، استخراج و دسته بندی شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در نبودِ تواریخ محلی برای دو شهر مکه و مدینه در حدِ فاصل سده های چهارم تا ششم، این سفرنامه منبعی دست اول برای مطالعه تاریخ حج و حرمین، به ویژه در سده پنجم هجری، به شمار می آید.

موضوع تخری ب شهر مدین ه با شلیک توپخانه و گلوله باران آن، ب ه دس ت وهابی ان در ت اریخ  1890م یلادی واکنش علمای شیعه و تشکیل کمیسیون ویژه مجلس شورای مل ی ای ران در م ورد ای ن فاجعه و اجتماع اعتراض ی علم ا و گروهه ای مختل ف م ردم ته ران در مس جد ج امع و اع لام تعطی ل عم ومی و تعطیل ی دروس و نم از جماع ت حض رات آی ات مرحوم ان:  اص فهانی و ن ائینی در نج ف اش رف و انعک اس خب ر آن ب ه دیگ ر کش ورها ب ه وس یله کمک کنسول ایران در نجف، و بالاخره رسیدن خبر تخریبها به هندوس تان و تع دادی از کش ورها، پایتخ ت ه ا و ش هرهای مه م و  واک نش ج دی مس لمانان و م وج عظ یم اعتراض ها و دستور وزارت امور خارجه به غفارخان جلال السلطنه، وزی ر مخت ار ای ران در مصر، مبنی بر پی گیری این رخداد و... موضوع این نوشته را تشکیل می دهد.

کعبه معظمه از عصر نبوی با آب زمزم مورد شست وشو، تنظیف و بعد ها با گلاب معطر سازی می شد و از حدود دو دهه پیش (سال 1372 شمسی)، کشور جمهوری اسلامی ایران این توفیق را یافت که با ارسال گلاب ناب قمصر کاشان به مکه مکرمه، شست وشوی کعبه و معطر سازی آن با این محصول انجام شود. این گلاب طی مراسم خاص و آیین ویژه ای همه ساله در اردیبهشت ماه گرفته شده و به مقدار لازم (حدود 80 لیتر) گلاب ناب چند آتشه توسط چند نفر از گلکاران و گلابگیران شهر قمصر تهیه شده و تحویل بعثه مقام معظم رهبری می شده است. سنت حسنه معطر سازی و شست وشوی خانه خدا با گلاب هر ساله دو بار در سال، آغاز ماه شعبان و ماه ذی حجه، صورت می گیرد. در این مراسم باشکوه و معنوی، خانه خدا پس از نماز صبح با گلاب ناب ایرانی و آب زمزم شست وشو داده می شود. نظر به اهمیت و ضرورت این موضوع که افتخاری برای ایران اسلامی است و برای آشنایی با تاریخچه ارسال گلاب از ایران به مکه مکرمه، در این مقاله پس از مباحث مقدماتی و پرداختن به تاریخچه ارسال گلاب ایرانی، به موارد زیر نیز پرداخته شده است: زمان گلابگیری، زمان فرآوری، مکان گلابگیری، گیرندگان گلاب ارسالی، مقدار گلاب ارسالی به مکه، در صد اسانس آن، دوآتشه بودن، باغات اختصاص داده شده به تهیه گلاب، اسناد ارسال گلاب، موقوفات برای تهیه گلاب ارسالی به مکه، کارخانه و دستگاه های گلابگیری، حمل کنندگان، ظروف گلاب ارسالی، زمان تنظیف با گلاب قمصر، تنظیف کنندگان کعبه و پیرامون آن، زمان تنظیف و معطر سازی و... برآیند تحقیق حاکی از آن است که شست وشوی کعبه با گلاب ناب ایرانی هرچند سابقه طولانی ندارد اما این آیین در ربع قرن اخیر برای ایرانیان مایه مباهات بوده است.

رسالت پیامبر در جزیرهالعرب، بزرگ ترین نهضت علمی بود. این نهضت در عصر امامان شیعه متناسب با شرایط زمانه، متفاوت بود. امام حسن7 در شرایطی امامت را به عهده گرفت که معاویه با پشتیبانی نظام اشرافی، امکانات گسترده ای در اختیار داشت و به فکر نابودی اصول و ارزش های اسلامی برآمد. امام با توجه به شرایط، سیاست تثبیت و کنترل اوضاع را در پیش گرفت که پذیرش صلح را می توان در همین راستا تبیین کرد. معاویه پس از انعقاد صلح نامه با امام حسن7 ،  تهاجمی را برای نابودی این نهضت آغاز کرد که از مصادیق این تهاجم می توان به: تلاش برای حذف جایگاه اهل بیت، تشویق جاعلان حدیث، کشتار طرفداران ائمه اشاره نمود. امام7  در زمینه نهضت علمی، اقدام به اموری از قبیل صلح با معاویه، تکیه بر قرآن و علم اندوزی، معرفی اهل بیت و حج و استفاده از این فرصت برای اظهار تنفر و انزجار از حکومت بنی امیه کردند. این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سؤال است که اقدامات امام حسن در مقابل سیاست های ضد دینی معاویه چه بود. در پاسخ باید اشاره کرد: صلح امام با معاویه و ابعاد فرهنگی آن، تدوین نقشه با توجه به شرایط زمانه، ارزشمندی سنت از نگاه امام، سیره عملی امام، تکیه بر قرآن و بهره گیری از سنت حج، از جمله اقدامات فرهنگی امام حسن علیه اقدامات معاویه بود.

علمای شیعه به عنوان پاسداران دین و مربیان و هدایتگران مردم، همواره در اندیشه تعامل سازنده با پیروان دیگر ادیان و مذاهب، به ویژه در حرمین شریفین مکه و مدینه در زمان برگزاری حج و عمره، بوده اند و مردم را نیز به سعه صدر و اخلاق نیکو با دیگران توصیه کرده اند. در این مقاله که دارای روش توصیفی تحلیلی است، شیوه رفتاری و تعامل علمای شیعه با دیگر مسلمانان در موسم حج و حرمین شریفین، مورد بررسی قرار گرفته و روشن شده است که عالمان روشن بین شیعه، ضمن آگاه ساختن پیروان مذاهب اسلامی در زمینه های مختلف، آنان را به مشترکات اعتقادی، وحدت و انسجام اجتماعی و هشیاری در برابر دسیسه های دشمنان فراخوانده، و با صدور فتواهای راهگشا در زمینه مناسک حج و ایجاد ارتباط های دوستانه با اهل سنت، از وقوع بسیاری از تنش ها و اختلافات پیشگیری کرده اند و زمینه برگزاری مسالمت آمیز حج را فراهم ساخته اند.