میقات حج

در میان آموزه های دینی، حج به عنوان یکی ارکان اسلام مورد تأکید قرار گرفته است. علت اهمیت آن نیز تأثیرات عمیق، چند بعدی و پایدار آن بر حج گزاران است. با دقت بر اسرار احکام و اعمال مرتبط با این آیینِ بزرگ، میزان تأثیرات تربیتی حج در سطحی بالا ارزیابی می شود؛ از یک سو، الزامی شدن حج بر تمامی مسلمانانی که توانایی شرکت در آن را دارند، در طول تاریخ باعث ایجاد احساس اتحاد و انسجام دینی در میان مسلمانان شده و از سویی دیگر با افزایش سطح اقناع سازی حج گزاران بواسطه انجام مناسک دینی، معانی و اندیشه هایی که در بطن فرهنگ دینی مسلمانان وجود دارد را در سطح بالایی انتقال داده و درونی می سازد.

برای کسی که می خواهد نیابت حج و یا عمره دیگری را (چه به صورت تبرّعی و چه استیجاری) بر عهده گیرد، شرایطی بیان شده که برخی از فقهای شیعه بر آنها اتفاق کرده و برخی دیگر اختلاف دارند. این شرایط، آن گونه که برخی از فقها (کاشف الغطاء، اول، 1422ق. ج 4، ص 489) فرمودهاند، از جهتی بر دو قسم است: اول؛ شرایطی که صحت عمل متوقف بر آنها است؛ مانند عقل حین عمل، تمییز کودکان، اسلام، ایمان، عدم اشتغال ذمّه نایب به واجب مُضیق، اذن مولی به عبد، اذن شوهر به زن و اذن ولی به ممیز. دوم؛ شرایطی که مجزی بودن عمل متوقف بر آنها است، اگرچه خودِ عمل صحیح باشد؛ مانند بلوغ کودکان و عدالت نایب (در جایی که استیجار شخص برای فراغ ذمّه منوب عنه باشد). این مقاله بهخاطر گستردگی مباحث فقهای شیعه و ادله آنان در خصوص شرایط نایب، در چند شماره تقدیم خوانندگان محترم می گردد: در بخش نخست (که در شماره 91 ملاحظه کردید) چهار شرط نایب؛ یعنی بلوغ، عقل، اسلام و ایمان مورد بررسی قرار گرفت و در این شماره، سه شرط دیگر؛ یعنی بر عهده نداشتن حج واجب دیگر، آگاهی به اعمال و احکام حج و عدم معذوریت نایب و در شماره بعد، مسئله صرورت نایب مورد بررسی فقهی قرار می گیرد.

حج یکی از مهم ترین و شکوهمندترین عبادت های اسلامی است و قرآن کریم تارکِ آن را کافر شمرده است. پیامبر گرامی خد9 حج را پایه و رکن دین دانسته اند. مسائلی را که کودکان در ایام حج باید نسبت به آن اهتمام ورزند، بسیار ظریف و دقیق است و عدم آگاهی از اعمال حج، کودکان را با مشکلات عدیده روبه رو می کند. پژوهش حاضر برای بررسی اعمال عبادی کودکان، بهویژه در باب حج، سامان یافته و به بررسی آیات و روایات و نیز اقوال علمای شیعه پرداخته است. حجّ صبی از نظر صحت و مشروعیت و حتی ترتب ثواب، فرقی با حج افراد بالغ ندارد و تنها در بعضی از احکام؛ مانند عدم کفایت حج او از حجهالاسلام (در صورت عدم بلوغ قبل از احد الموقفین) با آن ها تفاوت دارد.

امام پنجم، نامش محمد بود،  لقبش باقر یا باقرالعلوم؛ یعنی دریای دانش را شکافت و اسرار آن را ظاهر ساخت. برای آن حضرت القاب دیگری نیز ذکر کرده اند. کنیه اش «ابوجعفر» بود و مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبی(ع). پس نسبت آن حضرت از جانب مادر به امام مجتبی(ع) و از سوی پدر به امام حسین(ع) می رسد. تولدش سوم ماه صفر سال 57ق، در مدینه، دوران امامتش از سال 95ق، آغاز شد و در سال 114ق، پایان یافت.

از آثار مهم مسجد نبوی، محراب پیامبرخدا(ص) است. محراب ابتدا سازه ای نداشت تا آن را از دیگر اجزای مسجد متمایز کند، اما پیامبر(ص) تا هنگام رحلت، همواره مداومت داشتند که در مکانی خاص از مسجد ایستاده و امام جماعت مسلمانان باشند. پژوهشگرانِ حوزه تاریخ و بازسازی مسجد شریف نبوی در دوره کهن و دوره معاصر، به تعیین محل ایستادن پیامبر(ص) در محراب نبوی همت گماردند.ستون های مسجد شریف نبوی نیز از آثار مسجد نبوی هستند که در طول تاریخ و در گذر توسعه های پی در پی، از عصر پیامبر9 تا دوره معاصر، موقعیت مکانی خود را حفظ کرده اند.مشهورترین این ستون ها عبارت اند از: ستون مخلّقه، ستون عایشه، ستون توبه، ستون سریر، ستون وفود، ستون مربّعه القبر

کیکاوس میرزا نویسنده این سفرنامه، فرزند فتحعلی شاه است و چنانکه در تذکره خاوری از وی به عنوان سی و دومین فرزند ذکور فتحعلی شاه یاد شده (متولد ۱۲۲۲ق.) و نوشته است: برادر صُلبی و بطنی نواب کیقباد میرزاست... مدتی مدید در عهد صاحبقران رشید به نیابت آن مستوره معظمه [صبیه محترمه ابراهیم خلیل خان جوانشیر، حاکم قراباغ که وی را تربیت کرده بود] به حکومت دارالایمان قم رسید و بی شائبه اغراق، از حُسن تدبیر، باعث آبادانی آن ولایت گردید. 

نوشته حاضر مروری است اجمالی بر روند مناسبات حاکمان حجاز در دوره های قبل با ایرانیان مشتاق سفر معنوی حج و چگونگی تعامل دولت های وقت ایران با این مسئله و سپس نقشه راه برای ادامه این سفر معنوی را به بررسی می گذارد. روشن است که از اعصار گذشته،  در هر مقطع زمانی، هرگاه جان و مال زائران ایرانی به طور جدی به خطر می افتاد، حکام وقت ایران از اعزام زائران تا حصول اطمینان از راه کار مناسب به منظور ایجاد امنیت برای اتباع خود، جلوگیری می کردند و نیز از طرق گوناگون به دنبال ایجاد روابط با حجاز و کمک به ایجاد تسهیلات به منظور انجام این سفر برای زائران بودند. بررسی چنین مواردی از دوره بنی امیه به بعد به طور خلاصه اشاره شده است.