میقات حج

نگرشی عمیق و همه جانبه به آیات و روایات، به خوبی این معنا را ثابت می کند که حج، ظاهری دارد و باطنی و آنچه را مردم در ظاهر انجام می دهند با باطن حج فاصله بسیاری دارد و خداوند طالب حقیقت حج است و حجی را از زائرش می خواهد که در آن، روحش متحول و دگرگون شود و در عمل و روح با شیاطین بجنگد و غیر خدا را لبیک نگوید. در این بحث به تبیین گوشه ای از اسرار حج پرداخته ایم تا زائران خانه خدا بتوانند با آگاهی به این اسرار، این سیر روحی را با سربلندی پشت سر بگذرانند. ازاین رو،  ابتدا اسرار و فلسفه تشریع حج، و سپس اسرار اعمال عبادی عمره و حج تمتع از منظر قرآن و روایات بیان می شود.

مقاله حاضر به بررسی مؤلفه ها و شاخص هایی می پردازد که باعث تأثیر اخلاقی تربیتی زیارت بر زائران می شوند. این مؤلفه ها تا پنج مورد شمارش شده اند. عامل نخست، اعتقاد و ایمان به زیارت شونده به عنوان پیامبر یا امام است. عامل دوم، عشق و علاقه زائر به مزور است و در واقع، زیارت بدون علاقه به مزور معنا ندارد. عامل سوم، شخصیت و جایگاه مزور است. عامل چهارم، برخورداری زائر از آمادگی پیشین از طریق اجتناب از گناه و استغفار از گناهان پیشین است. عامل پنجم، نیز احساس حضور در محضر مزور می باشد که از طریق شیوه هایی؛ مانند اذن دخول تقویت می شود.

زیارت قبور بزرگان دین و فضیلت آن در فقه فریقین، از مسائلی است که برخی در صدد انکار آن هستند و این، از آن روست که پژوهش جدی و یکپارچه ای در این مورد صورت نگرفته است و جا دارد کاوش لازم در این باره انجام گیرد. درک عقل و سیره عقلا از زیارت قبور بزرگان و گرامیداشت آنان؛ از جمله دلایلی است که فضیلت زیارت قبور بزرگان دین را ثابت می کند. افزون بر این، ویژگی ممتاز زیارت قبور اهل بیت(علیهم السلام)  با تکیه بر دلایل تعظیم شعائر و ابراز مودّت به ذی القربی، ثابت است و به مذهب جعفری اختصاص ندارد. این پژوهش، با هدف شناخت اقوال و حدود و ثُغور ادله تبیین فضیلت زیارت قبور بزرگان دین و مذهب انجام شده و در سایه توصیف و تحلیل گزاره های فقهی از منظر مذاهب اسلامی با گرد آوری داده های کتابخانه است و نتیجه آن، اثبات فضیلت زیارت قبور بزرگان دین به ویژه اهل بیت(علیهم السلام) در منظر فقه فریقین می باشد.

مدینه منوره از اواخر قرن دوم و به طور رسمی از قرن چهارم، در اختیار سادات بود که اصطلاحاً به آنان «شرفا» می گفتند. این گروه از سادات غالباً تمایلات شیعی داشتند، اما به دلیل تسلط عباسیان، گاهی به تقیه روی آورده وگاه مذهب سنی را اختیار می کردند اما به دلیل وابستگی های خانوادگی، تمایلات شیعی داشتند. در دوره تسلط فاطمیان، آنها به طور آشکار مذهب شیعی داشتند. با سقوط فاطمیان و روی کار آمدن ایوبیان و سپس ممالیک، فشار بر روی اشراف بیشتر شد. این زمان، شهر دو گروه «مقیم» و «مجاور» داشت؛ مجاوران از بیرون می آمدند و غالباً سنی بودند، افراد مقیم شیعه بوده و از اشراف حمایت می کردند. مجادله میان این دو گروه ادامه یافت. در نیمه اول قرن هشتم هجری، همین منازعه وجود داشت که کتاب «نصحیهالمشاور و تعزیه المجاور» آینه تمام نمای این نزاع بین دو گروه مزبور است.

مسلمانان از ابتدایِ دعوتِ پیامبرخدا9 و با تشویق آن حضرت، اهتمام ویژه ای به نگارش داشتند و همچنین شیعیان با توجه به تأکید پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام) ، به نوشتن در حوزه های مختلف اسلامی روی آوردند که باعث تشکیل میراث مکتوب شیعه شد و بخشی از این میراث، درباره حج و اماکن زیارتی سرزمین وحی است. با توجه به اهمیتِ حج و عمره، این مقاله، آثارِ اصحاب ائمه: درباره حج، عمره و اماکن مقدس حجاز را با رویکرد تاریخی و با روش کتابخانه ای، مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که اصحاب ائمه(علیهم السلام) ، همچون دیگر موضوعات مهم فقهی، به حج نیز توجه داشته و به نگارش آثاری در این زمینه همّت گماشته اند و از آنجا که مستقیم از اهل بیت (علیهم السلام) روایت می کردند، در واقع این آثار متعلق به آنان است؛ به عبارت دیگر، روایاتی درباره حج و عمره وجود دارد که توسط راویان، از اهل بیت(علیهم السلام) روایت شده است.

در کتب روایی شیعه، مناظره های فراوانی از پیامبرخدا(ص)  و امامان معص وم:  با مخالفی ن گزارش شده است که از جمله آنها، مناظره امام صادق(ع) با زندیق مصری، به نام «عبدالملک» و با کنیه «ابوعبدالله» است. امام(ع) بخشی از این مناظره را در حین طواف و بخشی از آن را بعد از طواف انجام داده است. امام صادق(ع)  در این مناظره، از هر سه شیوه دعوت (حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن)،  که خدای متعال در آیه 125 سوره نحل، پیامبر(ص) را به آن فرمان داده، استفاده کرده است. امام(ع) مناظره با زندیق را، با شیوه جدال احسن، با پرسش از نام و کنیه وی آغاز می کند و از این طریق، او را غافل گیر کرده، در مخمصه و تنگنایی شدید قرار می دهد؛ به طوری که او در برابر حضرت، راهی جز سکوت نمی یابد. جدال در اصطلاح علم منطق آن است که انسان به هدف ملزم و خاموش ساختنِ طرفِ مقابل، از مسلّمات علیه او بهره برداری کند. یکی از مسلّمات و مشهورات نزد عموم آن است که هرکس از باب مثال، نام عبدالله یا عبد الملک را برای خود برگزیده است، به حسب عادت جامعه، به معنای آن نیز متصف خواهد بود؛ مگر آنکه این نام را برای فریب افکار عمومی بر خود نهاده باشد. این نوشتار به بررسی و تحلیل مرحله اول مناظره؛ یعنی جدال احسن امام(ع) با زندیق مصری پرداخته و از طریق قاعده دلالت الفاظ بر معانی و تنبّه به مرتکزات ذهنی،  آن را تبیین کرده است.

حج جلوه ای با شکوه از وحدت و اجتماع مسلمانان است که آثار و منافع مادی و معنوی متعددی دارد. حج مظهر بندگی محض در برابر یکتای بی همتا، و یک رنگی و برادری میان مسلمانان است. در این مقاله برآنیم با استناد به بیانات قرآن کریم و ائمه معصوم: به گوشه ای ازآثار اقتصادی حج بپردازیم. در قسمت نخست به بشارت های مالی برای انجام دادن حج و عمره اشاره و آثار آن را بر زندگی شخصی حج گزار بررسی می کنیم. سپس رابطه شرط استطاعت و مناسک حج را با نوع زندگی اقتصادی فرد بازبینی کرده، در نهایت به ایجاد بازاری مشترک با توجه به اهداف تبعی و عرضی حج می پردازیم.