رهیافت فرهنگ دینی

رهیافت فرهنگ دینی

رهیافت فرهنگ دینی سال اول زمستان 1397 شماره 4

مقالات

۱.

پژوهشی درباره سید علی خان مدنی و آثار وی

نویسنده:

کلید واژه ها: سید علی خان خاندان دشتکی آثار شاه چراغ (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲۵ تعداد دانلود : ۳۵۷
سید علی خان مدنی از دانشمندان و ادیبان و شعرای شیرازی تبار قرن 11 و 12 هجری و از نوادگان غیاث الدین دشتکی به عناوینی چون «ابن معصوم»، «خان» و... معروف است، چهارده سال زندگی وی در حجاز و مراوده اش با عالمان آنجا در تسلط او بر علوم عربی، حدیث و... نقش زیادی داشته است. زندگی طولانی وی در هند و نقش مهم عالمان شیعی آنجا و گسترش زبان فارسی در هند از یک طرف باعث شده که سید علی خان از عالمان آنجا تأثیر بگیرد و از طرفی این امر موجب آشنایی وی به زبان فارسی شده است. بازگشت وی از هند به ایران و تدریس در مدرسه منصوریه شیراز در دو سال آخر عمرش و سرانجام تدفین او در حرم حضرت شاه چراغ(ع)، نشان از علاقه وی به زادگاهش دارد و نقش مهم حضرت شاه چراغ(ع) را در گسترش فرهنگ اسلامی نشان می دهد. آثار ارزشمند سید علی خان مدنی همواره مورد توجه دانشمندان اسلامی، به ویژه عرب زبانان واقع شده است. برخی از آثار وی از منابع مهم ادبی و برخی به عنوان تراجم و بیوگرافی مورد استناد فراوان علما قرارگرفته اند، سفرنامه علی خان که سفر وی از حجاز به هند را به تصویر کشیده نیز مهم است، کتاب ریاض السالکین وی ازجمله بهترین شرح ها بر صحیفه سجادیه می باشد. گرچه وی تألیف فقهی ندارد، اما دیدگاه های فقهی خاصی دارد که برخی از آن ها در پژوهش حاضر مورد اشاره قرارگرفته اند.
۲.

کندوکاوی در شاخصه های مدیریت اسلامی؛ با محوریت مدیریت علوی

کلید واژه ها: مدیریت اسلامی مدیریت علوی امانت الهی کرامت انسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۷ تعداد دانلود : ۵۲۵
بحث مدیریت همواره به عنوان یکی از عناصر مهم و کلیدی در طول تاریخ و تمدن بشری مطرح بوده است. انسان همواره در طول تاریخ با شیوه ها و روش های مختلف مدیریتی روبه رو بوده است و آن را تجربه کرده است. اگرچه، نوع مدیریت به فرهنگ و ارزش های موجود آن جامعه بستگی دارد و قطعاً یک روش نمی تواند نسخه ای فراگیر برای همه جوامع مختلف باشد. در اسلام مدیریت بر اساس اندیشه الهی و معنوی با رویکرد «امانت الهی بودن» پایه گذاری شده است. از دیدگاه اسلام، درواقع مدیریت امانتی است که به مدیر واگذارشده است. اسلام همواره نگاه خاصی نسبت به مدیریت دارد و مدیریت و حاکمیت را به طور مطلق از آن خداوند می داند. پیامبران، امامان و اولیای خدا و صالحان هم بر اساس احکام، دستورات و فرمان های الهی نقش ارزنده ای را در هدایت بشر ایفا می نمایند. حضرت علی(ع) خطاب به «اشعث بن قیس» والی آذربایجان می نویسد: «و ان عملک لیس لک یطعمه و لکنه فی عنقک امانه... لیس لک ان تفتات فی رعیه و لا تخاطر الا بوثیقه و فی یدیک مال من مال الله عز و جل و انت من خزانه» (نهج ابلاغه، نامه 5) «مدیریت و حکمرانی برای تو طعمه نیست، بلکه آن مسئولیت در گردن تو امانت است... وظیفه نداری در کار مردم، به میل و خواسته شخصی عمل کنی و یا بدون ملاک معتبر و فرمان قانونی، به کار بزرگ دست بزنی. اموالی که در دست توست از آن خداوند می باشد و تو خزانه دار آن هستی. » با عنایت به اهداف این پژوهش، گوشه هایی از مبانی مدیریت اسلامی و اندیشه های والای مدیریتی امیرالمؤمنین علی(ع) را با استفاده از سرچشمه جوشان نهج البلاغه بازشناسی کردیم و در نتیجه برتری مدیریت اسلامی را که مبتنی بر وحی الهی است بر دیگر اقسام مدیریت نمایان ساختیم.
۳.

منش سیاسی امام کاظم(ع) در برخورد با خلفای هم عصرشان

نویسنده:

کلید واژه ها: موسی بن جعفر (ع) منش سیاسی حکومت عباسی سیاست اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰۹ تعداد دانلود : ۴۴۶
سیاست به معنای نحوه حکومت داری و زعامت امت معنا شده و یکی از وظایف اولیای دین نیز همین زعامت و ولایتِ مردم است. امام موسی کاظم(ع) به عنوان یکی از پیشوایان و امامان معصوم، منشِ سیاسی منحصربه فردی داشتند. نظر به اهمیت این موضوع و جایگاه کاربردی آن در هر برهه زمانی مشابه، این مقاله ابتدا به بررسی شرایط خاص حکومتی در زمان هر خلیفه هم عصر با امام موسی کاظم(ع) پرداخته است و سپس منش سیاسی و مقابله امام کاظم(ع) با خلفا را بیان کرده است. نظر به تاریخی و اعتقادی بودن بحث، روش پژوهش این مقاله کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی و تحلیلی بوده است. تفاوت منش سیاسی امام کاظم(ع) زمانی بهتر مشخص می شود که دانسته شود امامت ایشان با حکومت چهار خلیفه عباسی (منصور، هادی، مهدی و هارون عباسی) هم زمان است؛ زیرا آنچه عامل تمایز ِحکومت عباسی از سایر حکومت های قبل از آن است، این نکته است که حکومت عباسی برخلاف سلف خود که آشکارا اسلام را تحقیر می کرد، با فریب افکار عمومی و دایه انتساب به اهل بیت و پیامبر اکرم(ص) روی کار آمد. آنان با تحریک افکار عمومی و برگزاری جلسات مناظره، مکارانه قصد جمع آرای مردم و خراب کردن چهره ائمه اطهار (علیهم السلام) را داشتند. در مقابل امام کاظم(ع) از طریق تأسیس تشکیلات مخفی، داشتن یاران نفوذی در دستگاه حکومت، شجاعت در رسوا ساختن حکومت نامشروع عباسیان، حمایت مالی از علویان و شیعیان از طریق جمع آوری بیت المال توسط وکلا و تربیت شاگردان بسیار، نقش مهمی در ابقا و اکمال مذهب جعفری و احیا سیاست اسلامی داشتند. از نشانه بارز مبارزه ایشان با خلفای عباسی، سال های متمادی زندان، شکنجه و تبعیدهای متوالی است چراکه اگر ساکت و آرام می بودند این قدر مورد آزار قرار نمی گرفتند.
۴.

واکاوی مدیریت فرهنگی ازدیدگاه مقام معظم رهبری(مدظله العالی)

کلید واژه ها: مدیریت فرهنگ مدیریت فرهنگی مقام معظم رهبری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱ تعداد دانلود : ۲۸۷
فرهنگ اساسی ترین جنبه زندگی اجتماعی در جامعه به حساب می آید. در حقیقت، همان گونه که افراد شخصیت و هویت خاص خود رادارند، جامعه نیز مانند موجود زنده ای است که فرهنگ، شخصیت آن را مشخص می کند. در جهان امروز سرعت تغییر و تحول در ساختارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی از سرعتی چشمگیر برخوردار گشته است، براثر توسعه ارتباطات اجتماعی و تکنولوژی های واسط در این زمینه فرهنگ جوامع دچار تغییر و تحولات شده است و نیاز به مدیریت مطلوب و ابزارهای لازم جهت اداره هدفمند یک جامعه دارد، انتخاب مدیران نیز باید کارشناسانه باشد. کارگزاران امور فرهنگ جامعه نیز بایستی در ساختار نظام مدیریت کشور به پیشرفت علاقه داشته باشند و درصدد توسعه جامعه از طریق ابزارهای فرهنگ برآیند، در این راستا توجه به نظرات کارشناسانه مقام معظم رهبری و رهنمودهای معظم له در خصوص ضرورت و جایگاه مدیریت فرهنگ، ویژگی های مدیران فرهنگی، اصول حاکم بر مدیریت فرهنگی و راهکارهای تقویت مدیریت فرهنگی بسیار راه گشا خواهد بود. در این راستا پژوهش حاضر نظرات مقام معظم رهبری در خصوص مدیریت فرهنگی را به صورت توصیفی مورد واکاوی قرار داده است. جامعه کنونی با ایده آل های فرهنگی فاصله بسیاری دارد و این فاصله نتیجه بی توجهی و نادیده گرفتن ارزش های فرهنگی و اعتقادی است؛ افراد جامعه، مناسب نبودن یا ضعف ساختارهای نظام های فرهنگی، اجتماعی در این ضعف تأثیرگذار است؛ بنابراین لازم است راهکارها و شیوه های بهینه سازی یک ساختار و مدیریت فرهنگی استاندارد در جامعه اجرا شود و در این راستا بهره برداری از نظرات مقام معظم رهبری بسیار کارگشا خواهد بود.
۵.

نقش معنوی امام سجاد(ع) در امتداد نهضت کربلا

نویسنده:

کلید واژه ها: امام سجاد (ع) واقعه عاشورا نهضت کربلا تبلیغ دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۷ تعداد دانلود : ۳۹۷
با بررسی دقیق در واقعه عاشورا و سیره امام سجاد(ع) درمی یابیم که امام سجاد(ع) در جاویدان ماندن این نهضت و قیام خونین که تا ابد در ذهن و جان بشریت نقش بسته است نقش بسیار مهم و اثرگذاری داشته است و البته از عهده این مسئولیت و رسالت به خوبی برآمده است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی ابعاد شخصیتی حضرت امام سجاد(ع) و بیان راهکارهایی است که ایشان در جهت احیا و تداوم نهضت عاشورا انجام داده اند. امام سجاد(ع) فرزند برومند حسین بن علی(ع) است که در سال 38 هجری به دنیا آمد. ایشان همانند دیگر امامان معصوم از اخلاق برجسته ای برخوردار بودند و همچنین ازنظر علمی سرآمد زمان خود بودند. امام سجاد با توجه به مصلحت الهی در واقعه عاشورا بیمار شدند که همین بیماری باعث شد که ایشان را نکشند و این ذخیره امامت باقی بماند تا شیعه بی رهبر نباشد. بعد از حادثه عاشورا، اسرا به کوفه و سپس به شام فرستاده شدند و امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) در فرصت هایی که به وجود می آمد سخنرانی کردند و پیام کربلا را به همگان رساندند. آن ها مظلومیت امام حسین(ع) ویاران باوفایشان و ظلم هایی که دشمنان یزیدی در حق ایشان انجام دادند را بیان کردند، این افشاگری های امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) توطئه یزید که خواری اهل بیت بود را خنثی کرد و قضیه به سود اهل بیت تغییر کرد. امام سجاد(ع) در طول زندگی از روش های مختلفی استفاده کردند تا واقعه جان سوز کربلا به فراموشی سپرده نشود. این اقدامات آثار و پیامدهایی به همراه داشت که از آن جمله می توان به تنفر مردم از امویان، قیام مختار، توابین و قیام های مختلفی که نشأت گرفته از قیام امام حسین(ع) بودند را اشاره کرد.
۶.

مدیریت معنوی ائمه اطهار( ع) درمواجهه با دشمنان سیاسی و فرهنگی

کلید واژه ها: مدیریت ائمه اطهار مدیریت معنوی دشمن فرهنگی دشمن سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۸ تعداد دانلود : ۲۶۱
مدیریت در کتاب های فرهنگ اسلامی و در آموزه ها و اندیشه های ائمه اطهار (علیهم السلام) با این ساختار به کار نرفته و به جای آن واژه تدبیر آمده است که به معنای سامان دادن امور به بهترین نحو برای رسیدن به نتیجه مطلوب است. هدف از انجام این پژوهش شناساندن مواضع ائمه اطهار (علیهم السلام) و ارائه الگوهای فکری و عملی ایشان در مواجهه با دشمنان سیاسی و فرهنگی بود. این مقاله در راستای رسیدن به این هدف با نگرشی کاربردی برای حل مسائل و مشکلات عملی و همچنین گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و با روشی تحلیلی به ارائه مباحث پرداخته است. نتایج نشان دادند که اندیشه مدیریتی ائمه اطهار (علیهم السلام) با اتکا به معنویت در مواجهه دشمنان سیاسی با توجه به مقتضیات و مصالح زمان خویش متفاوت بوده است و به طور کلی چهار شیوه مبارزه یعنی مدارا، تقیه، پیکار و غیبت را به کار برده اند. البته این تفاوت ها در شکل مبارزه ائمه (علیهم السلام) است که گاه این مبارزه علنی و با شمشیر و گاه مخفیانه و زیر پرده استتار بوده است و ائمه (علیهم السلام) این افتخار را دارند که در زمان خودشان با هیچ خلیفه جوری سازش نکردند و همیشه در حال مبارزه بوده اند. در مواجهه با دشمنان فرهنگی نیز ائمه (علیهم السلام) با اعلام برائت، توبیخ و سرزنش آنان، تکذیب روایات جعلی، نفرین و لعن آنان، پیکار و... توانستند مکتب شیعه را از انحرافات حفظ کرده واز نابودی آن جلوگیری کنند.
۷.

حضرت شاه چراغ(ع) در آیینه ی اشعار

کلید واژه ها: مدح و منقبت احمد بن موسی (ع) شاه چراغ (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۲ تعداد دانلود : ۳۳۰
مرقد حضرت احمد بن موسی الکاظم شاه چراغ(ع) همچون نگین قلب شهر شیراز می درخشد. وجود با برکت این امام زاده ی جلیل القدر کانون توجهات بسیاری از علما، رجال حکومتی، فضلا و شعرا بوده است. پس از پیدایش مرقد حضرت شاه چراغ(ع) برخی از شعرای مقیم شیراز به دلیل دلبستگی و علاقه ی ریشه دار و تاریخی خود و اهالی این شهر به این امام زاده ی واجب التکریم، به مدح و منقبت آن حضرت و گنبد و بارگاه متبرکه، ذکر ماده تاریخ ساخت، آیینه کاری و تزیین اماکن آن پرداخته اند. در واقع با این کار ضمن بیان ارادت قلبی به آن حضرت و خاندان اهل بیت(ع) مودت و محبت خود را به آنان اعلام و ابراز داشته اند. این مقاله برآن است تا با بررسی دیوان اشعار تعدادی از شعرای سرآمد و نامی سده ی هشتم تا عهد قاجاری مقیم شیراز، ضمن معرفی آنان، اشعاری را که به تکریم، تمجید، توصیف و بیان شخصیت، ویژگی و فضیلت های آن حضرت پرداخته اند را استخراج و به صورت توصیفی و تحلیلی بیان نماید و در نهایت به نتیجه گیری در این زمینه می پردازد.
۸.

بررسی معماری دوره ی تیموری (با تأکید بر مساجد و مدارس)

نویسنده:

کلید واژه ها: دوره ی تیموری معماری مساجد مدارس تزئینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۰۵ تعداد دانلود : ۱۹۳۷
دوران حکومت تیموریان (772 ق_912 ق) یکی از درخشان ترین ادوار تمدن اسلامی و دوران اعتلای هنر و معماری است. معماری تیموری ریشه در معماری دوره های پیشین چون دوره ی آل مظفر دارد. سبک اصلی معماری تیموری در محدوده ی مثلثی بین سه شهر مشهد، سمرقند و هرات شکوفا شد که بناهای هرات شباهت بیشتری به بناهای خراسان امروز دارد و شاید بتوان آن ها را پلی میان ماوراءالنهر و مرکز ایران دانست. در این دوره، معماری از نظر عظمت و غنای تزئینات به شکوفایی کم سابقه ای دست یافت که در ابنیه ای چون مدرسه غیاثیه خرگرد، مدرسه دودر، مسجد گوهرشاد و بی بی خانوم قابل مشاهده هستند. مساجد و مدارس ساخته شده با ویژگی های منحصربه فردی همچون قامت و بلندی ایوان ها، رنگ لاجوردی که بیشتر در گنبدها بکار می رفت و... از دیگر آثار به جای مانده از گذشته متمایز می گردند. در این پژوهش به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی- تحلیلی به شناخت معماری مساجد و مدارس دوره ی تیموری پرداخته شده است.
۹.

بایسته های اخلاقی مدیریت معنوی امام علی(ع) در بعد حکومت داری اجتماعی

نویسنده:

کلید واژه ها: دولت دینی امام علی (ع) حکومت علوی مدیریت معنوی بایسته های اخلاقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۳۲۷
انگیزه تأسیس حکومت و دولت دینی از منظر علی(ع) برگرداندن آثار دین خدا و اصلاح و ایجاد آسایش در شهرهاست. بی شک انقلاب شکوهمند اسلامی به ارمغان آوردنده چنین حکومت و دولتی بوده است. لذا این مقاله جستاری است در بررسی بایسته های اخلاقی دولت دینی و معرفی حکومت علوی و بررسی ویژگی های یک دولت دینی از منظر مولا علی(ع). آنچه به عنوان سؤال مطرح است این است که مبانی، اصول و بایدهای یک حکومت دینی چیست و با توجه به الهام گرفتن از الگو در موفقیت امور، از چه الگویی می توان تبعیت کرد؟ هدف از این نوشتار رسیدن به پاسخ همین مسئله است. روشی که در تدوین این مقاله به کاربرده شده است روش مطالعه کتابخانه ای بوده است. ساختار مقاله به این صورت است که راقم سطور پس از بیان مقدمه و ضرورت وبیان انگیزه ی تأسیس دولت دینی به بیان بایسته های چنین دولتی پرداخته و در پایان نیز پس از جمع بندی مطالب به راهکارهایی ارائه شده است. به صورت مختصر، آنچه از این مقاله دریافت می شود این است که حضرت علی(ع) به عنوان کامل ترین الگو در تأسیس دولت دینی محسوب شده و برخی از ویژگی های بایدهای دولت دینی از منظر ایشان بدین شرح است: عنایت به بیت المال، احتراز از اندوختن مال نزد متصدیان حکومت، زهد و ساده زیستی گردانندگان امور حکومتی، امربه معروف و نهی از منکر، توجه به حال فقرا و دردمندان، عدالت محوری، شفاف سازی، ندادن فرصت به فرصت طلبان، عنایت خاص به قوای نظامی و... پس اگر دولتی می خواهد ادعای دینی بودن داشته باشد، موفق نخواهد شد مگر با مزین شدن به این صفات و این مقدور نخواهد بود مگر با الگو گرفتن از حکومت علی(ع).
۱۰.

مدیریت معنوی امام سجاد(ع) در عرصه اجتماعی و سیاسی

کلید واژه ها: مدیریت معنوی امام سجاد (ع) عرصه اجتماعی عرصه سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۵ تعداد دانلود : ۳۱۴
دوران امام سجاد(ع) دوران بسیار سختی بود. ارزش های دینی به شدت دچار انحراف شده و گستاخی «بنی امیه» به حدی رسیده بود که مردم را برده خود می دانستند. اوضاع مردم در این دوره طوری بود که دو گروه فقط می توانستند در امنیت باشند؛ گروهی که نسبت به جامعه بی تفاوت بودند و گروهی که در دربار موقعیتی داشتند که دین و شریعت خود را قربانی شکم، غریزه و موقعیت می کردند. امام سجاد(ع) در این زمان به طور دائمی از خود مراقبه و محاسبه داشتند و اعمال خود را در برابر خدا به طور دقیق انجام می دادند و بیشترین اخلاص ایشان در برابر خدا بود. آن حضرت همه امور اجتماعی را (خانواده، مردم و خلفا وقت) با معنویت خود به خوبی مدیریت می کردند. هدف از نگارش این مقاله توجه به مدبر بودن امام سجاد(ع) در عصری است که اختناق شدید ازنظر اجتماعی و سیاسی در جامعه پدید آمده بود و آگاهی امام از وضع موجود در جامعه و مدیریت آن به نحو احسن است. نوع رفتار و گفتار و کردار امام سجاد(ع) و تمامی ائمه اطهار (علیهم السلام) و مدیریت آنان بر جامعه می تواند بهترین الگو برای ما در اداره جامعه باشد.