رهیافت فرهنگ دینی

 فرهنگ رضوی در کنار حقوق انسان ها برای دین اسلام حقوقی همچون: لزوم وفاداری،  رفع شبهات، عمارت عبادتگاه و... برشمرده و رعایت آنها را ضروری دانسته است. کاربرد کلمه حق درباره دین با کاربرد آن در مورد انسان متفاوت می باشد، زیرا حقوق مزبور بر خلاف حقوق انسان،  قابل اسقاط نیستند، از همین روی برخی از فقها آن ها را احکام نامیده اند.  هدف از پژوهش حاضر که با روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است آن می باشد که با بیان  نمونه هایی از حقوق دین اسلام، فرهنگ سازی نموده و به رعایت عملی آن ها تشویق کند. از این پژوهش برمی آید که  با توجه به لزوم ایمان به نبوت، پیامبران آسمانی، کتب و معابد آنها مورد احترام هستند؛ رعایت حقوق ادیان آسمانی موجب ایجاد نشاط، همدلی و آرامش بین مردم بوده و در کاهش، یا از بین بردن خشونت بسیار مؤثر است. ضرورت زیبا معرفی شدن دین اسلام، که از جمله حقوق آن می باشد، موجب جذب دیگران به اسلام می گردد و نشان دادن چهره خشن از دین اسلام دین گریزی و دین زدگی را موجب  می شود، مسلمانان می توانند با  رفتارهای زیبای خود چهره زیبایی از دین نمایش دهند و از آن دفاع کنند. ائمه(ع) از جمله امام رضا(ع) برپای دارندگان و محافظان واقعی دین هستند، لذا برای دریافت چهره واقعی دین باید به ایشان مراجعه شود.

جهان با سرعت به سوی آینده ای متفاوت از امروز پیش می رود و تمام تلاش استکبار و قدرت های جهان در راستای ارائه الگوی تمدن برای کشورهای جهان است. از سویی برنامه های جامع، کامل و فراگیر دین مبین اسلام، بشر را به سوی تمدنی درخشان و پویا سوق می دهد. لذا در سخنان مقام معظم رهبری(مدظله العالی) پیوسته از تمدن نوین اسلامی و ضرورت بسترسازی برای آن یاد می شود. از دگر سو پیاده روی اربعین، هرساله بخشی از جامعه آرمانی و تمدن نوین اسلامی را به تصویر کشیده و کارآمدی آموزه های دینی و وحیانی را اثبات می کند. لذا این مقاله بر آن است تا ضمن برشمردن ویژگی های تمدن اسلامی و نحوه دستیابی به آن، با بهره گیری از سخنان مقام معظم رهبری(مدظله العالی)  این مورد را با ویژگی ها و ظرفیت های پیاده روی اربعین حسینی(ع) انطباق دهد و این پدیده را به عنوان دروازه و مدخلی برای تمدن نوین اسلامی بررسی کند. این پژوهش با روش توصیفی-اسنادی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای در پی پاسخ به این سؤال است که با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) پیاده روی اربعین چگونه می تواند الگو و بستری برای تمدن نوین اسلامی باشد؟

این نوشتار نگاهی است به نقش تربت پاک حضرت سیدالشهدا امام حسین (ع) در زندگی روزمره و مناسک گذار از زاد تا مرگ؛ خاک مقدس که بدان تربت نیز می گویند به معنی مطلق خاک و به معنای خاص، خاکی است که از حوالی مرقد مطهر حضرت سیدالشهدا، امام حسین(ع) می آورند. هم چنین به هر خاک مقدس مطهری اطلاق می شود. اماکن مقدسه از آن روی مقدس اند که واقعه ای در آنها رخ داده، یا ممکن است رخ بدهد{مانند شهادت امام حسین(ع)}، ماهیت آنها وابسته به انجام شعایر و آیین هاست و به تبع آن اشیایی که به نوعی به آن مکان مقدس ارتباط می یابند و استفاده از آنها، مانند مهر و تسبیح و آب تربت که از خاک متبرک کربلا تهیه می شوند، این تبرک و تقدس و امید به آینده بهتر را نوید می دهند. بررسی حاضر با روش کتابخانه ای و مطالعه اسناد و کتب در خصوص مراسم گذار ( از زاد تا مرگ) به منظور جمع آوری اطلاعات در میان شیعیان انجام پذیرفته است. نتایج نشان می دهد که تربت امام حسین(ع) معنایی فراتر از آن چه در عالم واقع وجود دارد را با خود حمل می کند، و در مراسم و مناسک گذار( تولد، ازدواج و مرگ)، شفای بیماران و امید به بهبودی آنها، مصون و محفوظ ماندن از بلایا و... مورد استفاده قرار می گیرد و عاملی در بازتولید تقدس اماکن مذهبی در پهنه باورها و مناسک شیعی است.

نذر کردن از دیرباز جایگاه مهمی در بین اقشار مختلف جامعه دینی ایران داشته و این سنت هنوز هم علاقمندان بسیاری دارد. هدف از انجام این پژوهش بررسی جامعه شناختی ترجیحات انجام نذر در زائران حرم مطهر حضرت  احمد بن موسی الکاظم شاهچراغ (ع) بود. بدین منظور تعداد 135 نفر (97 نفر زن با میانگین سنی 31/35 سال و 38 نفر مرد با میانگین سنی 38/40 سال) از زائران حرم مطهر حضرت احمد بن موسی الکاظم شاهچراغ (ع) که در آذرماه 1397 به قصد زیارت به آن آستان مقدس مشرف شده بودند، با استفاده از نمونه گیری در دسترس انتخاب و پس از جلب رضایت، پرسشنامه محقق ساخته 13 گویه ای را تکمیل کردند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی (میانگین، انحراف استاندارد و فراوانی و درصد) و استنباطی (آزمون خی دو و آزمون تی مستقل) حاکی از آن بود که 7/86 درصد زائران دست کم یک بار نذر انجام داده اند. مهمترین ترجیحات زائران برای نذر، شامل صدقه و انفاق برای مستمندان و ایتام، نذر ذبح حیوانات و تقسیم آن بین مستمندان، نذر اهدا قرآن کریم و کتب ادعیه و نذر برای امور عام المنفعه (توسعه و تجهیز مراکز بهداشتی درمانی) بود. از بین متغیرهای جمعیت شناختی، تنها وضعیت تأهل با ترجیحات نذر ارتباط داشت و افراد متأهل بیشتر به نذر کردن راغب بودند. بر اساس نتایج پژوهش پیشنهادهایی در جهت ترویج فرهنگ نذر و استفاده بهینه از نذورات ارائه شد.

هدف از ارائه این مقاله تبیین جایگاه علمی، دینی  و اجتماعی آیت الله حاج آقا محسن عراقی از دیدگاه عالمان دینی می باشد. این مقاله به صورت مروری، اسنادی و کتابخانه ای انجام شده است. بدون تردید، حاج آقا محسن اراکی (عراقی) در جامعه آن روز ایران، یکی از بزرگ پرچم داران حوزه شریعت و مذهب بود و در آن هرج و مرج عقیدتی و فکری، حوزه علمیه تحت ریاست او بدون تعطیلی به فعالیت خود ادامه می داد. حاج آقا محسن اراکی با وجود ثروت فراوان و مشغله های زیاد در تدبیر اموال، بیشتر ایام سال به تدریس و مباحثه مشغول بود  به گونه ای که کلاس های خارج فقه، خارج اصول و خارج اسفار ایشان هیچ گاه تعطیل نمی شد. با اینکه مناصب قضاوت و تصدی امور شرعی اهل اراک را داشت، با دقت نظر در انجام وظیفه، در هر دو حوزه علم و عمل فعال بود. مباحثه ی وی با آخوند خراسانی گواه بر احاطه قوی حاج آقا محسن بر علوم عقلی دارد. مرحوم حاج آقا محسن اراکی یکی از بزرگ ترین مشوقان طلاب علوم دینی  بوده اند و همیشه علما و طلاب را مورد احترام خاص قرار می دادند. حوزه درس ایشان موجب شده بود علما و طلابی از شهرهای نزدیک و منطقه عراق عجم در درس ایشان حاضر شوند. اکثر آقایان علمایی که در ادوار مختلف درحوزه تدریس ایشان حضور داشته اند اهل فضل و اجتهاد بوده اند.

پیش از ظهور اسلام، کتیبه ها عموماً در دل کوه ها و بر روی تخت سنگ های بزرگ نگارش می یافتند و بیشتر جنبه ثبت و ضبط رویدادهای تاریخی، اقدامات و افتخارات پادشاهان و حکمرانان را بر عهده داشتند اما بعد از اسلام کتیبه ها در بناها به کار گرفته شد و وضعیت آن ها تغییر کرد. به کارگیری کتیبه ها در معماری اسلامی نشانه ای جهت بیان عقاید دینی و مذهبی هنرمندان هر دوره بوده است. مدرسه خان به عنوان یک بنای بسیار مهم باقی مانده از دوره صفوی در شهر شیراز قرار دارد. آن چه این مدرسه را نسبت به مدارس دیگر این شهر معروف کرده، معماری و به ویژه کتیبه های زیبای آن است. هر چند این مدرسه در ادوار مختلف از صفوی تا به حال دچار تخریب ها و مرمت های زیادی شده و بسیاری از کاشی کاری های اصلی بنا از بین رفته اما کتیبه های مرمت شده نیز در نوع خود بی نظیر است. هدف از انجام این مقاله بررسی کتیبه های مدرسه خان از لحاظ موضوع و محتوا می باشد که در منابع دیگر کمتر مورد بررسی قرار گرفته و روش پژوهش نیز بر اساس کتابخانه ای و بازدید میدانی صورت گرفته است. نتیجه این پژوهش نشان می دهد موضوع کتیبه های این مدرسه علاوه بر آیات قرآنی، شامل مناجات نامه، احادیث و نام کاتبان قدیم و جدید می باشد که در هیچ یک از پژوهش های پیشین کار نشده و در آخر مقاله به صورت جدول دسته بندی شده است.