رهیافت فرهنگ دینی

هدف این پژوهش واکاوی مفهوم رضا در قرآن مجید و روایت رسیده از معصومین علیهم السلام و استخراج دلالت های تربیتی این مفهوم است. رضا یکی از مفاهیم بنیادین اسلامی است که در قرآن کریم و روایات معصومین به آن توجه ویژه ای شده است. این پژوهش با رویکردی کیفی و با روش تحلیل مفهومی و تحلیل استنتاجی انجام گرفته است. پرسش اصلی این مقاله عبارت است از : مفهوم رضا در قرآن مجید و روایات معصومین علیهم السلام به چه معناست و دلالت های تربیتی آن کدام اند؟. مطالعه انجام شده نشان می دهدکه مفهوم رضا در قرآن به معنای ترک اعتراض بر مقدرات الهیه در باطن و ظاهر است و بالاترین درجه رضا و خشنودی خداوند رضوان می باشد. یکی از اهداف عالی تربیتی برآمده از این مفهوم قرب الی الله است که در سند تحول بنیادین نیزاز این هدف بعنوان هدف اصلی تربیت یاد شده است. به علاوه این پژوهش نشان می دهد که مفهوم رضا بایستی در اهداف آموزش و پرورش گنجانده شود و جزیی از برنامه های تربیتی آن باشد.

  انسان به زندگی اجتماعی گرایش دارد؛ مواردی، همچون : زندگی مشترک، داشتن روابط متقابل، فرهنگ مشترک و تعهد به آن برای تحقق زندگی اجتماعی ضروری هستند؛ مؤلفه ها و محورهای قرآنی در حوزه های گوناگون، از جمله اجتماعی و نهادینه سازی آنها اهمیت بسزا دارند، هدف از پژوهش حاضر آشنایی با مصادیقی از مؤلفه های زندگی اجتماعی از نگاه قرآن و اثبات جامعیت قرآن می باشد، زیرا جامعه سازی و نظام سازی در راستای اصلاح فرد و جامعه می باشد. از این پژوهش نتیجه گرفته می شود که قرآن در مسائل اعتقادی، اخلاقی، احکام فقهی و حقوقی نیز به ابعاد اجتماعی انسان نظر کرده، مؤلفه های سازنده یک جامعه توحیدی و یکپارچه را برشمرده و مردم را به سوی آن ها توصیه نموده و از موانع، بر حذر داشته است. این امر نشانگر جامعیت قرآن در همه جنبه های مورد نیاز هدایت فردی و اجتماعی انسان بوده و موجب پویایی قرآن شده است. قرآن به دنبال ساختن جامعه ای است که محوریت آن را تقوا و سلامت فردی، تقوای اجتماعی، عدالت اجتماعی، اقتصاد اجتماعی، اخلاق اجتماعی و سلامت اجتماعی شکل می دهد. مهم ترین مؤلفه های اجتماعی برقراری عدالت، انفاق، فقر زدایی، حسن ظن نسبت به یکدیگر، عفو و مدارا، همزیستی مسالمت آمیز، صیانت از محیط زیست و امر به معروف و نهی از منکر هستند که عمل به آن ها علاوه بر بهداشت روانی و فردی، به سلامت و رشد اجتماعی نیز کمک می کنند.این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است.

به دنبال جنبش مشروطه خواهی،  جنبش فکری – سیاسی کاملا متعارضی پدید آمد که در تاریخ به حرکت مشروعه خواهی موسوم است. نماینده شاخص و نظریه پرداز اصلی مشروعه خواهی، شیخ فضل الله نوری بود. او در ابتدا با مشروطه خواهان همگام بود اما به تدریج با روشن شدن لوازم و توابع دولت مشروطه، راه خود را از آن حرکت جدا کرد و به ستیز و مقابله سخت و همه جانبه با آن برخاست. این مخالف او با تفکر مشروطیت و جریان نوگرایی در درون انقلاب مشروطیت، به عنوان نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران به حساب می آید. قضاوت در باره اندیشه های شیخ فضل الله نوری هر چه باشد، این حقیقت را نمی تواند مخدوش کند که او یکی از شخصیتهای کم نظیر جنبش مشروطه است که بیش از هر چیز به سرنوشت دیانت و استقلال کشور می اندیشد و در این راه از قربانی کردن جانش نیز دریغ نکرد. حاج آقا محسن عراقی از روحانیون وارسته و آزادی خواه و طرفدار مشروطه به شمار می رفت، اما با مشاهده انحراف انقلاب مشروطیت از اهداف مقدس دینی، مسیر خود را جدا کرد و به جمع طرفداران شهید شیخ فضل الله نوری که خواهان حکومت مشروطه مشروعه بودند پیوست و در این مسیر حمایت و مساعدت های لازم را به شیخ شهید و طرفدارانش کرد. یکی از فعالیتهای فرهنگی اثر گذار و بجای مانده از علمای آن دوره، تاریخ نگاری انقلاب مشروطه است. بر این اساس، در جهت موضوع تحقیق، نمی توان به منابع تاریخ نگاری مشروطه بسنده کرد بلکه برای دستیابی به اطلاعاتی درست تر و وسیعتر در باب نوع رویکرد همه عالمان و فقیهان آن زمان و دلیل و انگیزه آنان، باید به منابع محلی و تاریخ شفاهی قابل اعتماد بسیاری مراجعه کرد.

ضرورت شناخت تراث و میراث شیعه بر کسی پوشیده نیست. استان فارس و دارالعلم شیراز؛ سومین حرم اهل بیت (علیهم السلام) در طول تاریخ، علما و بزرگان نامداری را در دل خویش پرورانده است. تبیین جایگاه مفاخر تفسیری شیعی، نقش تمدن ساز شیعه را در اعصار متمادی در این حوزه روشن می نماید. با کاوش در تاریخی به پهنای 15 قرن، و شناسایی آثار ایشان در مدرسه تفسیری استان فارس، با خاندان شیعی دشتکی آشنا شدیم. آثار بی شمار و گرانسنگ این خاندان در رشته های مختلف، توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده است. هدف نوشتار آن است که با رویکرد توصیفی تحلیلی، و روش کتابخانه ای با نگاه شبکه ای به تبیین نقش و جایگاه خاندان دشتکی شیراز در تفسیر شیعه و معرفی خدمات تفسیری و منهج تفسیری ایشان بپردازد. رهیافت پژوهش آن است که خاندان دشتکی، با بیشترین مفسر و آثار تفسیری، فعال ترین خاندان در حوزه مدرسه تفسیری فارس به شمار می روند. در آثار تفسیری خاندان دشتکی، تک نگاری های سوره و آیه؛ همچنین حاشیه، تعلیق و تصحیح و چاپ نسخ خطی چشم نوازی می نماید. شایان ذکر است که گرایش تفسیری مفسران این خاندان به فلسفه و عرفان، ایشان را از ابعاد دیگری چون، تفسیر اخلاقی و کلامی و ادبی و علمی کتاب آسمانی غافل نکرده است. این بزرگان در منهج تفسیری در کنار آیات و روایات، از منابع دیگری نیز بهره برده اند.

تکفیر به معنای کافر دانستن مسلمان، همواره یکی از موضوعات مهم کلامی و فقهی بوده است. اهمیت موضوع و نتایج زیانبار آن سبب شده است تا صاحبنظران مسلمان از سالهای آغازین شکل گیری جریانهای کلامی و فقهی تا امروز در باره آن به بحث و تحقیق بپردازند. در این مقاله دیدگاه فقها و متکلمین اهل سنت و جماعت در باره پدیده تکفیر بحث و بررسی می شود. نتیجه حال از این بررسی این است که به عنوان یک اصل تکفیر اهل قبله ممنوع و خلاف قواعد و ضوابط شرعی است. بر اساس این اصل همه افراد و فرق و طوایف اهل قبله با همه گرایشات اعتقادی و آرای فقهی مسلمان محسوب می شوند و حکم به کفر آنان نارواست حتی اگر اعمال و عقاید آنان قابل نقد و رد و تخطئه باشد. بنابراین ترک تکفیر اصل و موارد حکم به کفر افراد مستثنا و مستلزم اقامه دلائل و براهین متقن و خالی از هر نوع احتمال جهل، خطا، اکراه، تأویل، تقلید، و در نظر داشتن اتمام حجت است. که تبیین آن مسئولیت علما و دانشمندان اسلامی می باشد.

هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین نیازهای معرفتی دانشجویان در حوزه هویت دینی و انقلابی بوده است. در این پژوهش از طرح تحقیق کیفی استفاده شده است و برای جمع آوری اطلاعات از روش "مصاحبه نیمه ساختاریافته" استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، مدرسین دانشگاه های شهر شیراز بوده و به صورت هدفمند با 36 نفر از مدرسین دانشگاه(12مورد در حوزه معارف اسلامی،12مورد درحوزه علوم تربیتی و 12 مورد در حوزه روانشناسی) مصاحبه به عمل آمد. در این پژوهش، مصاحبه شوندگان بر بیست و چهار مؤلفه هویت دینی و انقلابی تأکید نموده اند. مصاحبه شوندگان بر این باور بودند که استکبار جهانی با تهاجم فرهنگی و جنگ نرم تلاش دارد تا با آسیب زدن به هویت دینی و انقلابی جوانان، زمینه تضعیف نظام جمهوری اسلامی را فراهم آورد. بر این اساس، نهادهای متولی، بویژه دانشگاهها باید نقشی پیشرو، در مقابله با تهاجم فرهنگی و جنگ نرم دشمن داشته باشند. از این رو،تقویت مؤلفه های هویت دینی و انقلابی دانشجویان، از مهمترین وظایف نهاد های فرهنگی در دانشگاه ها می باشد. بر این اساس توصیه می شود در تدوین برنامه های فرهنگی دانشگاه ها بر مؤلفه های هویت دینی وانقلابی توجه جدی مبذول شود.