رهیافت فرهنگ دینی

رهیافت فرهنگ دینی

رهیافت فرهنگ دینی سال اول پاییز 1397 شماره 3

یادداشت ها

۱.

نکاتی پیرامون زندگی محمد مؤمن جزائری شیرازی

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۲ تعداد دانلود : ۳۴۹
محمد مؤمن بن محمد قاسم جزائری شیرازی، در رجب 1074 هجری قمری در شیراز متولد شده، امّا اطلاع دقیقی از تاریخ فوت و آرامگاه وی در دست نیست، فقط می دانیم که در سال 1130 (تاریخ تألیف کتاب «خزانه الخیال») زنده بوده.<br /> محمد مؤمن نزد پدر و اساتید مبرّز شیراز علوم مختلف را فرا گرفته و از سیزده سالگی دست به قلم شده و به تألیف و تصنیف پرداخته و در طول عمر خویش بیش از 40 عنوان کتاب تألیف کرده.<br /> در سن 24 سالگی تصمیم به مهاجرت می گیرد و پس از سفر به شهرهای مختلف ایران و عراق، سرانجام به هند رفته و تا پایان عمر آنجا اقامت می کند.

مقالات

۱.

نقش محوری نماز در تعالی فرهنگی از دیدگاه قرآن کریم

نویسنده:

کلید واژه ها: نماز قرآن فرهنگ تعالی فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۴ تعداد دانلود : ۴۹۰
نماز، از سویی اولین، مهم ترین و با اولویت ترین واجبات الهی است که از زمان خلقت حضرت آدم علیه السلام وضع شد تا از این طریق، رابطه ی انسان ها را در تمام طول شبانه روز با خالق هستی زنده نگه دارد و عامل اصلاح رفتار، گفتار و کردار و به اصطلاح، تعالی فرهنگ آن ها باشد. نماز، مقدس ترین رابطه ی میان خالق و مخلوق است. نماز، برترین عبادت هاست؛ اگر در درگاه خداوند پذیرفته شود، همه ی عبادت های دیگر پذیرفته خواهد شد و اگر پذیرفته نگردد، عبادت های دیگر ارزشی ندارد. از سوی دیگر، نماز، معبر اصلی هدایت و تعالی فرهنگی و مهم ترین راه فرهنگ سازی الهی و یک هنرنمایی الهی است که خداوند تمام ارزش ها را به نحوی در آن قرار داده است. نتایج این پژوهش که به روش توصیفی و با بررسی تحلیلی- توصیفی آیات قرآن انجام شده گویای این است که نماز با ملاحظه ی آداب و شرایط آن، نقش محوری در فرهنگ سازی و تعالی فرهنگی در بین انسان ها و خصوصاً جوامع اسلامی دارد و در دین اسلام، همه اهداف فرهنگی از قبیل اخلاص و یکرنگی؛ تعاون و همکاری؛ ایثار و انفاق؛ جهاد و شهادت؛ امر به معروف و نهی از منکر؛ عفاف و حجاب؛ نظم و انضباط اجتماعی، برابری و برادری و همچنین فرهنگ تربیت دینی بر پایه ی نماز بنا نهاده شده است.
۲.

اثبات عصمت قبل از بعثت نبی اکرم (ص) در قرآن کریم با تطبیق دیدگاه شیعه

کلید واژه ها: عصمت دوران قبل از بعثت پیامبر اکرم (ص) قرآن کریم شیعه تفسیر تطبیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۸۵ تعداد دانلود : ۷۳۶
«عصمت انبیاء» زیربنای مسائل اعتقادی و کلامی است، که ضامن صحت رسالت انبیاء و کتاب آسمانی محسوب می شود. در قرآن به مسأله «عصمت انبیاء» اشاره شده؛ و از جمله ضروری ترین مسائل تفسیری محسوب می شود. از نظر شیعه پیامبران حتی قبل از بعثت، معصوم از خطا بوده و ادله محکم قرآنی برای ادعای خود مطرح کردند. شیعه معتقد به عصمت پیامبران در زمان رسالتشان هستند. لذا در این مقاله با نگاهی تطبیقی بین مفسران شیعه، ادله قرآنی اثبات عصمت قبل از بعثت نبی مکرم اسلام (ص) مورد بررسی قرارگرفت؛ و نتیجه بدست آمده این شد که امامیه معتقد به عصمت مطلقه انبیاء الهی هستند، و ادله اثبات عصمت را به گونه ای مطرح کردند که شامل دوران قبل از بعثت نیز می شود. در مقاله آیاتی که شبهه عدم عصمت حضرت محمد (ص) قبل از بعثتش را بوجود آورده، طبق نظر شیعه به صورت تفسیر موضوعی-تطبیقی، مورد بررسی و تحقیق قرار داده و عصمت قبل از بعثت حضرت رسول (ص) ثابت گردید. بدین ترتیب، روش تحقیق مقاله به صورت توصیفی، تحلیلی و تفسیر موضوعی-تطبیقی خواهد بود.
۳.

نقش آستان مقدس حضرت احمدابن موسی الکاظم شاهچراغ(ع) در حرکت های اعتراضی منتهی به انقلاب اسلامی ایران از سال 1342-1357

کلید واژه ها: آستان مقدس حضرت احمدابن موسی- شاهچراغ (ع) انقلاب انقلاب اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۴ تعداد دانلود : ۱۴۸۴
انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 به عنوان یکی از شکوه مند ترین انقلاب ها در سطح دنیا مطرح شده است. به روایت مورخان، حرکت های اعتراضی منتهی به این انقلاب از سال 1342-1357 به شکل مستمر در جهات گوناگون و در شهرهای مختلف کشور ایران در جریان بوده است. شهر شیراز به عنوان یکی از شهرهای پیشرو در انقلاب اسلامی ایران، شاهد اعتراضات مردمی بوده است. از سوی دیگر حرم مطهرحضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ(ع) به عنوان یک عنصر مهم مذهبی و هویت بخش در فرهنگ ایرانی-اسلامی، نه تنها درشهر شیراز بلکه در کشور ایران و سایر کشورهای اسلامی شناخته شده است، به شکلی که تاثیر این مکان مقدس در رویدادهای مختلف خصوصا رویدادهای تاریخی-سیاسی ایران معاصر قابل انکار نیست. سوال ما در این تحقیق این است که آستان مقدس حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ(ع) در حرکت های اعتراضی منتهی به انقلاب اسلامی ایران از سال 1342-1357 چه نقشی ایفا کرده است؟ بدین منظور با استفاده از اسناد تاریخی، کتب و مقالات در این زمینه به دنبال پاسخ به این سوال بوده ایم، همچنین به منظور غنای اثر، و با توجه به کمبود منابع در برخی موارد، به مصاحبه با افراد تاثیرگذار در وقایع پرداخته ایم. نتیجه آنکه، این حرم مطهر، در آگاهی بخشی، تجمع و تهیج حرکات اعتراضی منجر به سقوط رژیم شاهنشاهی، و به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی نقش موثر داشته است و مردم شهر شیراز، حرم مطهر احمد ابن موسی(ع) را پناهگاهی امن و پایگاهی مردمی-مذهبی در جهت تحرکات سیاسی با محوریت علما برای خود دانسته و جایگاهی معتبر برای سخنرانی های هدفمند و هماهنگی و برنامه ریزی، علیه رژیم شاهنشاهی، برشمردند. به شکلی که این حرم مطهر به عنوان مهمترین کانون تجمعات و اعتراضات مردم شهر شیراز در اعتراضات منتهی به انقلاب اسلامی ایران، در اذهان به یادگار مانده است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با گردآوری به شکل کتابخانه ای و مصاحبه به نگارش درآمده است.
۴.

آسیب شناسی تربیت دینی دانش آموزان دوره متوسطه دوم از نظر دبیران معارف اسلامی و مشاوران مدارس

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸۰ تعداد دانلود : ۴۵۶
هدف این پژوهش، شناسایی آسیب ها و چالش های تربیت دینی دانش آموزان دوره متوسطه دوم از نظر دبیران معارف اسلامی و مشاوران مدارس است. در این پژوهش از روش تحقیق کیفی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش را تمامی مشاوران و دبیران معارف اسلامی دوره متوسطه دوم شهر شیراز است و با روش نمونه گیری هدفمند، 12 نفر از دبیران معارف اسلامی و 9 نفر از مشاوران مدارس دخترانه و پسرانه (در سال 1397) به عنوان نمونه انتخاب شده اند. برای جمع آوری اطلاعات از روش "مصاحبه نیمه ساختار یافته" استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از رویکرد توصیفی – تفسیری استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که به روز نبودن دانش دبیران معارف اسلامی و مربیان پرورشی، ناآشنایی برخی از معلمان و والدین دانش آموزان با خصوصیات دوره بلوغ، ناکافی بودن برنامه های پرورشی مدارس، تأثیر مخرب بیکاری فزاینده جوانان بر روحیه دینی دانش آموزان، وجود فقر در برخی از خانواده ها، الگو برداری نامناسب برخی از دانش آموزان از چهره های هنری و ورزشی، ناکافی بودن امکانات تفریحی ورزشی برای دانش آموزان، تأثیر منفی برنامه های ماهواره بر تربیت دینی دانش آموزان، استفاده نامناسب از فضای مجازی، پایبند نبودن برخی از خانواده ها به آداب و رسوم دینی، نامناسب بودن اخلاق و رفتار دینی برخی از معلمان، عدم توجه محتوای درسی معارف اسلامی به نیازهای رشدی دانش آموزان، وجود اعتیاد در برخی از دانش آموزان، نمره محوری و تأکید بر حفظ مفاهیم از مهم ترین چالش ها و موانع تربیت دینی در دوره متوسطه دوم است.
۵.

نقش روحانیت در درمان وسواس مذهبی با بهره گیری از آموزه های اسلامی

نویسنده:

کلید واژه ها: آموزه های اسلامی روحانیت وسواس مذهبی وسواس فکری عملی (OCD) درمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۶۳ تعداد دانلود : ۶۰۷
وسواس، همانطور که از نامش بر می آید؛ بیماری ویژه ای است که ویژگی بارز آن حالت وسواس یا وسوسه انگیزی است. وسواس مذهبی، مربوط به وسواسی است که در اعمال عبادی، احکام و غیره، دامنگیر شخص می شود و نقاط مشترک بسیاری با اختلال وسواس فکری عملی (OCD) دارد و اغلب به عنوان شاخه مذهبی آن، شناخته می شود. از آنجایی که آموزه های اسلامی راهکارها و دستورات پیشگرانه و درمانی جامعی در رویارویی با وسواس مذهبی دارد. ایضاً مقاله حاضر در صدد است تا به روش توصیفی و تحلیلی، شناختی روشن از نقش روحانیت معظم؛ در درمان (رفع) این نوع از وسواس با بهره گیری از آن آموزه های ارزشمند و اینکه آیا قابل درمان است یا خیر، به خوانندگان ارائه شود. بر اساس یافته های پژوهش شخص مبتلا به این نوع وسواس؛ با استفاده از مذهب درمانی و نیز با بهره گیری از مشاوره های کارشناشان (روحانیون) مذهبی، می تواند بر مشکل اش فائق آید و از وسواس رهایی یابد. ولی چنانچه این وسواس مذهبی به شکل خیلی قوی در روح و جان شخص ریشه کند و با مذهب درمانی و مشاوره دینی، کاملاً قابل درمان نباشد؛ با یک روند درمانی تعاملی بین مذهب درمانی و کارشناش و مشاور مذهبی (روحانی) با دارو درمانی (روان پزشک) و روان درمانی (روانشناس بالینی)، قابل درمان است. و براساس یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که؛ نقش روحانیت معظم شیعه در درمان وسواس مذهبی؛ بسیار حائز اهمّیت و ضروری ارزیابی می شود و نیز این نوع وسواس، کاملاً قابل درمان است.
۶.

نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ساخت مسجد طراز و نهادینه سازی فرهنگ مسجدمحوری در جامعه

نویسنده:

کلید واژه ها: مسجد سپاه پاسدارن مسجدمحوری فرهنگ اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۶ تعداد دانلود : ۳۹۲
اهمیت و نقش مساجد در جوامع اسلامی از جمله ایران بر هیچ کس پوشیده نیست و بدون شک هرچه تعداد مساجد و کاکردهای آن بیشتر باشد، فرهنگ اسلامی بیشتر جلوه می یابد و تقویت می شود. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به عنوان نهادی که همواره در بالاترین سطوح تقویت فرهنگ اسلامی در جامعه حضور مؤثر داشته، تاکنون سهم بسزایی در زمینه ساخت مساجد طراز و نهادینه کردن فرهنگ مسجدمحوری در جامعه و در بین جوانان و شهروندان داشته است. ساخت مساجد، اصرار بر ترویج فرهنگ مسجد و عینیت بخشیدن به کارکردهای برگرفته از مساجد، یکی از نشانه های تأثیر این نهاد مقدس در تقویت فرهنگ اسلامی برگرفته از مساجد و نهادینه کردن آن بوده است. در این مقاله تلاش می شود براساس روش توصیفی– تحلیلی و کتابخانه ای، نقش سپاه پاسداران در زمینه ساخت مسجد طراز و نهادینه کردن فرهنگ مسجد در جامعه با ذکر نمونه و دلیل بررسی گردد. نتایج تحقیق نشان داده است که سپاه پاسداران از طریق زمینه سازی برای نهادیه کردن فرهنگ مسجد محوری و سهیم بودن در ساخت مساجد و تاکید همه جانبه بر این مساله، از اول انقلاب تاکنون در راستای نهادینه کردن فرهنگ مسجد طراز گام برداشته است. تطبیق وظایف و کارکردهای سپاه پاسداران با کارکردهای مساجد، رابطه دوسویه و تکاملی میان آن ها را نشان می دهد.
۷.

واکاوی و تبیین سازه های تأثیرگذار بر جلب مشارکت نوجوانان به بسیج مساجد مورد مطالعه: پایگاه بسیج مسجد امام حسین (ع) شهرستان جهرم

کلید واژه ها: مسجد جلب مشارکت بسیج مسجد امام حسین (ع) شهرستان جهرم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۴ تعداد دانلود : ۴۳۴
مطالعه ی حاضر با هدف واکاوی سازه های تأثیرگذار بر جلب مشارکت نوجوانان به بسیج مساجد در شهرستان جهرم انجام پذیرفته است. این تحقیق به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ کنترل متغیرها از نوع توصیفی همبستگی بوده، که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه ی آماری پژوهش حاضر، دربردارنده ی 475 نفر از نوجوانان در محدوده ی سنی 13 الی 17 سال در پایگاه بسیج مسجد امام حسین (ع) شهرستان جهرم می باشند (475=N). حجم نمونه با استفاده از جدول بارتلت و همکاران، 163 نفر به دست آمد (163=n). ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه ای بود که روایی آن به وسیله ی جمعی از متخصصان تأیید گردید. همچنین، برای تعیین میزان پایایی بخش های مختلف از ضرایب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برابر 833/0 برآورد گردید. نتایج حاصل از آزمون رتبه ای فریدمن حکایت از آن دارد میانگین رتبه ای عوامل سازمانی و مدیریتی، برنامه های فرهنگی تربیتی، برنامه های اجتماعی و خانواده با جلب مشارکت نوجوانان به بسیج مساجد، در سطح یک درصد تفاوت معنی داری وجود دارد و این سازه ها به ترتیب رتبه های اول تا چهارم را به خود اختصاص داده اند. همچنین بر اساس بخش دیگری از یافته های تحقیق بین سازه های، برنامه های فرهنگی تربیتی (455/0=r)، اجتماعی (356/0=r) و عوامل سازمانی و مدیریتی (827/0=r) با جلب مشارکت نوجوانان به بسیج مساجد همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. در ضمن، بین متغیر نگرش خانواده (111/0=r) با جلب مشارکت نوجوانان به بسیج مساجد همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده نگردید. از جمله یافته های جالب به دست آمده در این مطالعه، همبستگی منفی و معنی دار بین پایگاه اقتصادی و اجتماعی خانوار (367/0-=r) با جلب مشارکت نوجوانان به بسیج مساجد بود. همچنین، نتایج حاصله از رگرسیون چند متغیره ی همزمان نشان داد که سازه های سازمانی و مدیریتی، برنامه های فرهنگی تربیتی، برنامه های اجتماعی و خانواده به ترتیب به عنوان مهم ترین عوامل تأثیرگذار، در مجموع توانایی تبیین 6/69 درصد از تغییرات جلب مشارکت نوجوانان را به پایگاه بسیج در مسجد امام حسین (ع) شهرستان جهرم بر عهده داشته اند. بیشترین تغییرات از جلب مشارکت نوجوانان با مقدار بتای به دست آمده ی 840/0 مربوط به سازه ی سازمانی و مدیریتی در پایگاه بسیج مسجد امام حسین (ع) شهرستان جهرم مشاهده گردید. در پایان، بر اساس نتایج به دست آمده، پیشنهادهایی ارائه گردید.
۸.

مدل سازی معادلات ساختاری نقش مسجد طراز بر کاهش طلاق با استفاده از نرم افزار EQS

کلید واژه ها: مسجد طراز تربیت اخلاقی و ایمانی امنیت فردی جامعه پذیری کاهش طلاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۴ تعداد دانلود : ۴۲۹
مساجد از صدر اسلام تا کنون نقش مؤثری در عرصه های مختلف زندگی مسلمانان و به خصوص مردم ایران ایفا کرده اند. از این رو در این تحقیق به بررسی نقش مسجد طراز بر کاهش طلاق پرداخته شده است. این تحقیق بر مبنای هدف از نوع تحقیقات کاربردی و بر مبنای ماهیت و روش، تحقیق پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق زوجین شهرستان فراشبند که طبق سرشماری سال 1395 تعداد آنان 10692 زوج می باشد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 372 زوج برای حجم نمونه برآورد گردید. یافته های تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS24 نشان داد که رابطه معنادار و مستقیمی بین متغیرهای مستقل نقش مسجد طراز در تربیت افراد، نقش مسجد طراز در تحقق امنیت فردی و نقش مسجد طراز در جامعه پذیری و اجتماعی کردن افراد با متغیر وابسته کاهش طلاق وجود دارد. بررسی رگرسیون چندگانه هم نشان داد که مقدار ضریب تعیین متغیرهای مستقل تحقیق، تغییرات متغیر وابسته کاهش طلاق را تبیین می کند. همچنین تحلیل داده ها با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری از نرم افزار EQS با بررسی وضعیت شاخص های نیکویی برازش، قابل قبول بودن مدل معادله ساختاری را نشان داد.
۹.

طراحی مدل وزنی ارزیابی مسجد طراز انقلاب با رویکرد فازی

کلید واژه ها: مسجد طراز انقلاب ابزار ارزیابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۴ تعداد دانلود : ۳۶۲
پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مدل وزنی ارزیابی مسجد طراز انقلاب به انجام رسید. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ رویکرد پیمایشی و از نوع مطالعات اکتشافی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر، گروهی از خبرگان دانشگاهی و اجرایی بودند که وجه مشترک آن ها تسلط و آگاهی کامل به مفهوم مسجد طراز انقلاب بود. گفتنی است که در فرآیند انتخاب این گروه خبره، از روش "نمونه برداری قضاوتی" استفاده شد. بر این اساس، گروهی 15 نفره از خبرگان انتخاب و در تحقیق مشارکت داده شدند. ابزار اصلی جمع آوری داده ها در این تحقیق، پرسشنامه هایی بود که بنا به اهداف مختلف طراحی گردید و در میان جامعه آماری مورد نظر توزیع شد. گفتنی است که در این تحقیق، پرسشنامه اول با هدف شناسایی شاخص های مسجد طراز انقلاب به صورت باز طراحی گردید، پرسشنامه دوم با هدف غربالگری و دسته بندی شاخص های شناسایی شده به صورت بسته و بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت تنظیم شد، و نهایتاً پرسشنامه سوم با هدف تعیین اوزان شاخص ها و به صورت مقایسات زوجی طراحی گردید. بعد از توزیع و جمع آوری پرسشنامه ها و جمع آوری داده ها، انجام تجزیه و تحلیل های لازمه از طریق نرم افزارهای اس. پی. اس. اس، متلب و اکسل در دستور کار قرار گرفت. در این فرآیند، آنالیزهایی همچون آزمون تی (t)، آزمون کولموگراف-اسمیرنوف، تحلیل عاملی اکتشافی، و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی به انجام رسید. نتایج تحقیق منجر به شناسایی 3 دسته شاخص اصلی (شاخص های استراتژیک، شاخص های مربوط به ارتباطات بیرونی و حمایت های اجتماعی، و نهایتاً شاخص های مربوط به منابع انسانی و ارتباطات داخلی) و 20 شاخص فرعی گردید و وزن آن ها تعیین شد. در پایان تحقیق نیز، بر اساس نتایج حاصله، ابزار ارزیابی مسجد طراز انقلاب پیشنهاد گردید.