اعتیادپژوهی

مقاله حاضر با استعانت از مباحث نظری و اطلاعات تجربی به دست آمده از بررسی تأثیرات اختلالات همراه (کوموربیدیتی(، نظیرافسردگیو برخی متغیرهایزمینه ای بر رفتار اعتیادی وتمایلات به سوء مصرف مواد در معتادان خود معرف به مراکز ترک اعتیاد و بازپروری تهران ، میکوشد ضمن آزمون )تست ( تجربی مدل نظری ارایه شده از سویبرخی از صاحب نظران معاصر )گلانتز 1996 ، هارتل 1996، کسلر 1993 ، سودنسن 1996 ، نلسون 1996، ساندرز و فیلیپس 1994 و دیگران( در خصوص نقش اختلالات همراه (Comorbidity)، نظیر اضطراب ، افسردگی، اختلال دو قطبی، اختلال سلوک و اختلال شخصیت ضد اجتماعی و نظایر آن در رفتار اعتیادی و آمادگی جهت سوء مصرف ، به طور اخص به سنجش میزان افسردگی از طریق کاربرد آزمون SCL90 در نمونه ای از معتادان خود معرف به مراکز ترک اعتیاد و بازپروری در تهران در دو مقطع زمانی قرنطینه و مرحله اصلی بازپروری بپردازد و میزان تمایل به سوءمصرف را براساس آزمون APS در آنان در دو مقطع زمانی فوق بسنجد. با کاربردروش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه و مصاحبه از 153 معتاد نگهداریشده در مراکز بازپروری وترک اعتیاد در تهران - که به طریق نمونه گیری طبقه ای (Stratified) با دقت احتمالی مطلوب (05/0 (d= و ضریب اطمینان 95% (96/1 (t = %انتخاب شده بودند - اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شد. براساس نتایج به دست آمده به رغم کاهش نسبی در میزان افسردگی و رفتار اعتیادی آزمودنیها در مرحلة اصلی بازپروری نسبت به مرحله قرنطینه ، میزان بیماری افسردگی و تمایلات به سوء مصرف مواد (آمادگی به اعتیاد) همچنان در آنان بالا بوده است . از طرفی، بر اساس نتایج به دست آمده ،از کاربرد الگوی تبیینی تحلیلی و استفاده از رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر، میتوان استدلال کرد که میل به مصرف مواد مخدر در معتادان خود معرف به مراکز ترک، متأثر از عوامل متعددی است که در شبکه ای از روابط علی با یکدیگر به سر میبرند و کل تغییرات آن را مجموع متغیرهایی که علت در نظر گرفته شده اند نشان میدهند. در این الگو سندروم افسردگی، سابقه اعتیاد، نوع ماده مخدر مصرفی، SES و سابقه ترک اعتیاد برتمایلات فرد به سوء مصرف و رفتار اعتیادی تاثیر میگذارد. این یافته ضمن تائید مدل هایی که بر تاثیرات اختلالات روانی در گرایش به سوء مصرف تاکید میکنند، ضرورت توجه به آزمون مدل های آلترناتیو را توصیه میکند.

تلاش برای درمان، بدون در نظر گرفتن بحث “ انگیزش“ کامل نیست . میلر و رالینک (1991)، در توضیح این مبحث اظهار می دارند که اغلب معتادان به طور ذاتی در مورد تغییر، احساس دوگانه ای دارند(بیشتر از این که دارای مقاومت، ارادة ضعیف، یا از لحاظ شخصیتی معیوب باشند). این نویسندگان انگیزش را به عنوان «حالت آمادگی یا آماده بودن برای تغییر تعریف کرده اند که ممکن است این حالت، از زمانی به زمان دیگر و از موقعیتی به موقعیت دیگر تغییر کند». پروچاسکا، دی کلمنت و نورکراس (1992)، الگوی جامعی را برای مفهوم پردازی «انگیزش» بیمار - برای تغییر- ارائه داده اند. آنان، الگویی شش مرحله ای را برای تغییر پیشنهاد کرده اندکه عبارت است از: 1- مرحله غفلت و نا آگاهی (یا پیش از تأمل)، 2- مرحله تفکر و تأمل، 3- مرحله تصمیم گیری برای تغییر (آمادگی) ، 4- مرحله عمل یا اقدام، 5- مرحله ماندن در ترک (نگهداری) و 6- مرحله بازگشت به اعتیاد(بک، رایت، نیومن و لیس،1380: 38). به نظر پروچاسکا و دی کلمنت (1986) «درمان رفتارهای اعتیادی، درصورتی که هم مراجع و هم درمانگر بر یک مرحلة تغییر تمرکز کنند، می تواند به آرامی پیش برود». در این میان، ""مصاحبه انگیزشی"" شیوه ای است که بیشترین تأثیر را در ایجاد انگیزه برای درمان معتادان یا تغییر رفتار داشته است. در واقع، این روش که برای اولین بار توسط میلر (1983) و رالینک (1991) توصیف شد، یک روش مشاوره رهنمودی (با رویکرد مراجع – محوری)، است که از طریق «شناخت مشکلات بالقوه» و «کشف و رفع احساس دودلی و تردید او» (با هدف تغییر رفتار)، به مراجع کمک می کند. در این مقاله، ضمن توصیف « کاربرد مصاحبه انگیزشی در درمان معتادان » به تفاوت های رویکرد مصاحبه انگیزشی با سه رویکرد انکار – مواجهه ، آموزش مهارت و رویکرد غیر دستورالعملی اشاره شده است. همچنین ، پنج اصل عمومی مصاحبه انگیزشی و انواع رویکردهای آن مورد بررسی قرار گرفته است. به طور کل، در این نوع مصاحبه که نسبتاً نوین است برتوانایی های مشاوره ای تکیه دارد و تلاش می شود تا نگرش بیمار بدون مواجهه ، نسبت به منافع و زیان های ادامه مصرف، تغییر یابد. این رویکرد، بویژه در کسانی که هنوز آماده تغییر نیستند و یا درباره این تغییر تردید دارند، مؤثر است. در واقع، هدف اصلی این رویکرد درمانی، بر طرف کردن احساس دودلی مراجعان و تشویق آنها به بیان نگرانی ها و دلایل شخصی شان برای تغییر رفتار اعتیادی است». بنابراین، بر اساس بررسی های صورت گرفته در زمینه ""کاربرد مصاحبه انگیزشی در درمان معتادان ایرانی""، این نتیجه حاصل می شود که از یک سو، به دلیل جاری فقدان یک رویه نظام مند درمانی و از سوی دیگر، به لحاظ غالب بودن درمان های دارویی نسبت به درمان های غیر دارویی (روان شناختی) برای درمان اعتیاد در کشور، درمانگران اعتیادی در سطح وسیع از این رویکرد استفاده نمی کنند.

این تحقیق با هدف بررسی توان پیش بینی مؤلفه های نظریه باورداشت تندرستیدر میان معتادان مرد در ایران طراحی شده و به اجرا در آمده است. در این راستا، 124 نفر داوطلب از معتادان مردی که به مراکز درمانی خود معرف سازمان بهزیستی و مراکز خودگردان و تشکلهای مردمی، جمعیت آفتاب و تشکلهای مربوط به معتادان گمنام مراجعه کرده و مرحلة اولیه درمان یا سم زدایی و نشانگان اولیه محرومیت را پشت سرگذاشته اند با استفاده از پرسشنامه محقق مورد مطالعه قرار گرفته اند. یافته های تحقیق نشان می دهند که عامل منافع ادراک شده بالاترین توان را در پیش بینی نگرش مثبت معتادان نسبت به مصرف مواد مخدر دارد. بالعکس، از آنجا که این معتادان بارها اقدام به ترک مواد مخدر نموده و مجدداً به مصرف آن پرداخته اند، باور داشت آنها نسبت به وخامت نتایج به دست آمده کمرنگ شده است . نتایج به دست آمده کلیه فرضیات در نظر گرفته شده، به استثنای فرضیه مربوط به قدرت پیش بینی عامل وخامت ادارک شده، را تأیید می کنند. همچنین این نتایج با یافته های بسیاری از محققان دیگر هماهنگی و مشابهت دارند.

میزان بالای بازگشت پس از درمان به ظاهر موفق، مشکل شایعی است که به بیشتر رویکردها درمانی وابستگی دارویی رخ می نماید. این واقعیت به پدید آیی انواع راهبردهای پیشگیری از بازگشت منجر شده است . دراین میان، مدل شناختی - رفتاری مارلات(1) مورد استقبال فراوان قرارگرفته است. این مدل مبتنی بر دو محور عمده است: تشخیص نشانه های هشداردهنده و ایجاد مهارت های ضروری برای مقابله با موقعیت های پرخطر. در حقیقت چگونگی درک مراجع از توانایی هایش برای مقابله با موقعیت های پرمخاطره می تواند منجربه لغزش شود. بازگشت تابعی از واکنش درمانجو به این لغزش اولیه است. از آنجایی که، آموزش رسمی مشاوران اعتیاد نوعاً شامل آموزش هایی در زمینه طبقه بندی مارلات در رابطه با بازگشت است، و راهبردهای مداخله ای برمبنای نظام طبقه بندی او از محرک های پر مخاطره طرح شده است. آشنایی مشاوران اعتیاد با این طبقه بندی امری ضروری است. این مقاله مروری کلی است بر طبقه بندی مارلات از موقعیت های پرمخاطره و رویکرد او به پیشگیری از بازگشت. تعریف بازگشت، مراحل آن و راهبردهای پیشگیری از بازگشت نیز مورد توجه ویژه قرار خواهد گرفت.

قرون متمادی است که جهان درگیر بیماری اجتماعی عظیمی به نام «کودک آزاری»است. خشونت به کودکان و نوجوانان، به عنوان پدیده ای اجتماعی، مورد توجه گروه کثیری از متخصصان قرارگرفته است. روان شناسان، روان پزشکان، مددکاران، مشاوران، خانواده درمانگران، پزشکان اطفال ـ حقوق دانان … همگی دست اندرکار تدوین راهکارهایی هستند تا بتوان با این پدیده مقابله و مبارزه نمود. پژوهش های روان شناختی گسترده ای، چه در باب نظری و چه در باب عملی، دربارة این پدیده اجتمای انجام گرفته است. به طور مثال، مقایسه طبیعت پرخاشگری در انسان با حیوانات، چگونگی تمایلات پرخاشگرانه در انسان و دلایل آن، میزان شیوع انواع پرخاشگری از گونه فعالیت هایی است که شاید متخصصان را به ریشه شناسی و تبیین راهکارهای مقابله راهنمایی کند. تلاش های فردی، خانوادگی، اجتماعی سازمان های بین المللی، گروه های غیردولتی و قانونی همگی تأکید بر این مطلب دارند که حفاظت کودکان از خشونت، چه به صورت جسمی یا روانی، و چه غفلت ورزی، اجتماعی، تحصیلی، حرفه ای و سایر گونه های آزار، میتواند متضمن سلامت سازی یکی از ارکان بهداشت روانی اجتماع باشد. آسیب پذیری این کودکان خصوصاً در برابر بیماریهای روانی، اعتیاد و سایر آسیب های اجتماعی کاملاً تحقیق شده و مشخص است. تحقیق حاضر کوششی به منظور مروری بر کلیه دیدگاه های نظری در حیطه های مختلف همه گیرشناسی، تشخیص و سبب شناسی آزار از دیدگاه خانواده، عوارض روانی آزار، عوارض فیزیکی و پیشگیری و درمان است.واژه شناسی: کودک آزاری ـ خشونت نسبت به کودکان.

مقاله حاضر که بخشی از نتایج طرح « ارزیابی سریع وضعیت سوء مصرف مواد در ایران (1)» است (سازمان بهزیستی : 1377 )، با هدف شناسایی توصیفی و تحلیلی برخی از عوامل زمینه ای در شکل گیری وتداوم مصرف مواد مخدر بین جمعیت نمونه مورد مطالعه در 10 استان کشور، با تأکید بر روند شکل گیری وآغاز مصرف مواد مخدر، ابتدا به طور عام به بررسی رفتارهای مرتبط با این پدیده معضل آفرین در قالب متغیرهایی چون مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر مورد مصرف، نوع وشیوه مصرف، موقعیت شروع مصرف، سن شروع مصرف، علت شروع آن وبرخی دیگر از عوامل مؤثر در الگوی شروع مصرف مواد مخدرمی پردازد . افزون براین، به طوراخص، ویژگیهای مربوط به الگوی شروع مصرف مواد مخدردر زنان جمعیت نمونه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس نتایج به دست آمده از بررسی حاضر که 1456 نفر معتاد را (هر استان 150 نفر) در بردارد، می توان چند نکته قابل تأمل از آن استنباط کرد؛ نخست این که مصرف موادی مانند سیگار والکل نقش بسزایی درگرایش به سوی مصرف مواد مخدر ایفا می کند . دوم ، خانواده، گروه همسالان، وبرخی محیطهای اجتماعی – پارکها، قهوه خانه ها، سرباز خانه ها وزندان – می توانند سبب افزایش آسیب پذیری دربرابر گرایش به مصرف مواد مخدرواعتیاد شوند .سوم ، گرایش به تجربة مصرف مواد مخدر، به دلایل روانی واجتماعی، درگروه های سنی نوجوانان وجوانان بیش از سایر مقاطع سنی وجود دارد . چهارم ، یا فته های پژوهش حاضر نشان می دهند که برخی تفاوتهای کلی بین الگوی شروع به مصرف مواد مخدربین زنان و مردان به چشم می خورد، که در بیانی مختصر، می توان اذعان کرد که مردان بیشترتحت تأثیر عوامل اجتماعی و زنان بیشتر تحت تأثیر عوامل فردی به مصرف مواد مخدر روی می آورند . با توجه به اطلاعات موجود ، به طور ضمنی می توان نتیجه گرفت که شدت آسیب پذیری زنان در محیطهای خانوادگی درقبال اعتیاد به مواد مخدر بیشتر از مردان است . به این ترتیب، پیشنهادمی گردد که برنامه ریزان فرهنگی واجتماعی وسازمانهای مسؤول مبارزه بامواد مخدر بیش ازسایر گروه ها، برای نوجوانان ، جوانان وزنان اهمیت ویژه ای قایل شوند و، درگام نخست، این گروه های اجتماعی را به عنوان گروه هدف برگزینند . از سوی دیگر، به نظر می رسد که به تلاشی جدی برای سالم سازی محیطهای اجتماعی از طریق ابزارهای فرهنگی و ارشادی به جای ابزارهای نظامی واجباری نیاز است.