معرفت ادیان

بنیاسرائیل با فرمان خداوند و با راهنمایی حضرت موسی(ع) از مصر خارج شده و در نزدیکی مرزهای سرزمین موعود (بیت المقدس) اردو میزنند. آنان با آگاهی از نیرومندی ساکنان بیت المقدس، فرمان صریح خداوند برای ورود به آن سرزمین و نبرد با ساکنان آنجا را زیر پا میگذارند. خداوند به کیفر این مخالفت، آنها را به مدت چهل سال از ورود به سرزمینِ آمال و آرزوهایشان محروم میسازد. بنیاسرائیل این مدت را در تلاشی ناموفق برای ورود به بیت المقدس در بیابان های اطراف (وادی تیه)، سرگردان و با اقوام و ساکنانِ مناطق هم جوارِ فلسطین درگیر میشوند. در این مدت، حوادث زیادی برای آنان رخ میدهد. در این نوشتار، دیدگاه های مختلف مفسران درباره چگونگی عینیت یافتنِ تحریم الاهی و تحلیلِ چرایی آن و نیز حوادثِ پیش آمد در وادی تیه، با تأکید بر مشترکات موجود میان گزارش عهد عتیق، قرآن کریم و آراء و نظرات مفسران بررسی شده است.

همواره در طول تاریخ، حوزه عمومی مطالعان ادیان مورد توجه خاص اندیشمندان بوده است. در این حوزه، بحث و تحقیق درباره موضوعات مختلف جریان داشته و دارد که میتوان به مواردی از این دست اشاره کرد: چگونگی شکل گیری و بسترهای فرهنگی و تاریخی و سیاسی شکل گیری ادیان، سیر تحول و تطوراتی که ادیان از سرگذرانده اند، بررسی شخصیت و ویژگیهای بنیانگذار یا بنیانگذران ادیان، گستره جغرافیایی ادیان، باورها، اعمال و مناسک و آداب و رسومی که در حوزه ادیان شکل گرفته و میگیرد، نقش ادیان در ایجاد تمدن ها و ... یکی از موضوعات مهم در این حوزه، بررسی شخصیت های مهم، تأثیر گذار و مجموعه آثار و اندیشه های آنهاست، به ویژه اندیشه هایی که تحت تأثیر عالمان سایر ادیان به وجود آمده است. این مقاله با رویکر تحلیلی و نظری در صدد بررسی اجمالی زندگی علمی «موسیبن میمون» و ارایه مهم ترین آرای دینی وی میباشد. گرچه ابن میمون در حوزه های متنوعی از علوم مطالعه و آثاری را پدید آورده است، اما در این مقاله اندیشه های دینی او مورد توجه قرار گرفته و به صورت اجمالی بررسی شده است. میتوان از جمله نتایج مقاله را تأثیرپذیری ابن میمون از اندیشمندان مسلمان در اندیشه های دینی دانست که البته در این باره آثاری پدید آمده و هنوز جای تحقیق بیشتر وجود دارد.

این نوشتار، به اجمال به بررسی تأثیرپذیری توماس آکوئیناس از اندیشمندان مسلمان، در یکی از اساسیترین دیدگاه های خود، یعنی ادلة اثبات وجود خدا پرداخته و وامداری او را به فیلسوفان مسلمان نشان داده است. اولاً، آکوئیناس اثبات وجود خدا با استدلال را امری ضروری میداند. ثانیاً ایشان پنج راه و استدلال در این زمینه ارائه کرده است که دستکم در چهار استدلال، وی از تلاش فیلسوفان مسلمان بهره برده است. استدلال پنجم وی نیز از استحکام چندانی برخوردار نیست.

این نوشتار در صدد ترسیم سیمای کلی زندگی یهودیان در سرزمین های اسلامی است. یهودیان همواره در میان مسلمانان زندگی همراه با آسایش داشته و در کنار آنان، در عرصه های گوناگون به شکوفایی رسیده اند و به یقین بر همدیگر تأثیر نیز داشته اند. برای نشان دادن زندگی آنان و تأثیرپذیری از مسلمانان، چهار دورة عصر پیامبر(ص)، عصر حکومت عباسی، عصر حکومت عثمانی و ایران اسلامی مدّ نظر قرار گرفته و وضع یهودیان به طور کلی بررسی شده است. جالب توجه اینکه روند کلی تعامل مسلمانان با یهودیان، بر خلاف تعامل مسیحیان با یهودیان، همیشه مثبت بوده است؛ به نحویکه خود یهودیان نیز اذعان دارند و آن را مورد تأکید قرار داده اند. در پایان نیز زندگی یهودیان در سرزمین های مسیحی به اجمال مطرح شده است تا خواننده بتواند مقایسه ای اجمالی میان رفتار مسلمانان و مسیحیان، با یهودیان، انجام دهد و از این رهگذر، رفتار مناسب مسلمانان را که برگرفته از فرهنگ غنی اسلام است، تشخیص دهد.

عقاید حقه، که خدای تعالی آنها را از ما مطالبه و شرط رسیدن به مطلوب و سعادت بشر دانسته است، شامل همه اعتقادات و اخلاقیاتی است که در نظام فکری اسلام مطرح میباشد. این عقاید، که چیزی جز کلمه طیبه توحید و عمل و استقامت برآن نمی باشد، شالودة اصلی ادیان و مذاهب توحیدی جهان را تشکیل و با شدت و ضعف در آنها متبع است. اشاعة چنین اعتقاد، شناخت و اندیشه ای از طریق عمل کردن به آن مسیر است. از این رو، قرآن کریم با بیان هر دو مفهوم ایمان و عمل در کنار هم، برتلازم آنها نسبت به یکدیگر تأکید و بلکه اعمال انسان را تبلوری از عقاید و افکار او میداند. آئین زرتشت، به عنوان یکی از ادیان توحیدی جهان، وجه اشتراک زیادی با سایر ادیان توحیدی، به خصوص اسلام دارد. ازاین رو، توحید، همة حقانیت آن به شمار میرود. پیامبر ایران باستان، سرچشمه، پایه و اساس هر گفتار و کردار نیک و پسندیده یا زشت و ناپسندی را اندیشة نیک انسان میداند. نقش و جایگاه پندار نیک، که در سراسر اوستا بارها تکرار شده است، شبیه به عقاید حقه در اسلام میباشد. همانطور که زرتشت، گفتار و کردار نیک را مبتنی بر پندار نیک میداند، اسلام نیز عمل صالح و قول احسن را مبتنی بر ایمان وعقیده میداند.

کلیسای کاتولیک که امروزه خود را آیینة تمام نمای مذهب کاتولیک رومی و حتی مسیحیت راستین میداند، با تأسیس نهاد کلیسا، همه امور مربوط به فرقة کاتولیک را برعهده دارد. پاپ، که در رأس تشکیلات کلیسایی قرار دارد و خود را وارث سلسله مراتب روحانی مسیحی میداند، به پطرس وصی عیسی و از طریق او به مسیح که خداست، میرسد. این نوشتار با رویکرد تحلیلی و توصیفی تلاش میکند تا معنا و ماهیت کلیسای کاتولیک را بیان کند و در میان معانی متعدد، معنای مورد اعتماد کاتولیکها را تبیین نماید. ابتدا به معنا و ماهیت کلیسا و سپس، به معنا و ماهیت کاتولیک اشاره میشود. بدیهی است با درک درست از ماهیت کلیسای کاتولیک، میتوان به مطالعه پیرامون آن پرداخت و در تحقیقات علمی و بررسیهای تطبیقی داوری درست ارائه داد.

نام «سلیمان» در قرآن و کتاب مقدس آمده است. قرآن حضرت سلیمان را از بندگان صالح وانبیای مرسل خوانده که به او علم و حکمت داده شده است. واژه حکمت بیست بار در قرآن به کار رفته و بر لقمان، داوود، تعلیم پیامبر و قرآن اطلاق شده است. قرآن، پشتوانه حکومت سلیمان را «دانایی» و آن را زیربنای تحول و دگرگونی در جامعه انسانی میشمارد و از قدرت فوق العاده حضرت سلیمان سخن میگوید، نه از وسعت کشورش که همه دنیا را گرفته بود. اما بنیاسرائیل سلیمان را از پادشاهان خود میداند. دولت و حکمت سلیمان، سرآمد پادشاهانی بود که در اورشلیم سلطنت میکردند. قسمت هایی از عهد عتیق همچون کتاب امثال سلیمان، جامعه، حکمت سلیمان و غزلِ غزل های سلیمان به سلیمان منسوب است.