درخت حوزه‌های تخصصی

امروزه از ضروری ترین الزامات اشاعه اطلاعات, به حداقل رساندن مصرف سرانه زمان برای پژوهشگران است. دیگر نه تنها نمی توانیم پژوهشگران را تنها و در انبوهه ای وحشت آور از اطلاعات تولید شده, رها کنیم و موجب سرگردانی و اطلاعات زدگی آنان شویم, اخلاقا نیز از تعیین تکلیف یک سونگرانه, عاری از ارزش و پیشاپیش برای پژوهشگران معذور می باشیم. این وظیفه ما نیست که با چارچوبی از پیش تعیین شده, اطلاعاتی را که می اندیشیم برای دیگران مفید است تهیه, و آن ها را از اطلاعات نخبه و مورد نیازشان محروم کنیم. ترکیب بندی پرونده پژوهشی در سیستم های اشاعه اطلاعات به ما کمک می کند که به یاری یک فرایند تعاملی, به گزینی مناسبی از انبوهه اطلاعات, انجام دهیم و به صورت واسطی تعاملی, رابطه بین پرسش گر و اطلاعات را کامل کنیم. در این میان, رایانه ها از اجزای اصلی کمک رسانی به کتابدار در اجرای بهینه روند فوق هستند. گام اساسی در نظام های اشاعه گزینشی اطلاعات (SDI) ترکیب بندی پرونده پژوهشی است. در این سیستم های رایانه مبنا, فرمول بندی عناصر بنیانی و موضوعات کلیدی طرح های پژوهشی به صورت ماشین خوان از مهم ترین مراحل در فرایند اشاعه گزینشی اطلاعات است. این چرخه از اعلام نیاز پژوهشگر تا مطالعه بازخوردها و بازبینی و اصلاح مجدد را دربرمی گیرد.

هدف این پژوهش بررسی نقش متغیرهایی مانند رشته و مقطع تحصیلی و تجربه در نتایج کاوش استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین است. روش پژوهش نیمه تجربی است و جامعه پژوهش، دانشجویان رشته های علوم پزشکی هستند که به عنوان استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی ایران کاوش می کنند. نتایج پژوهش نشان می دهد که میانگین ضریب دقت و بازیافت استفاده کنندگان نهایی برحسب رشته تحصیلی تفاوت معنی داری ندارد؛ در حالی که از نظر مقطع تحصیلی، دانشجویان کارشناسی ارشد ضریب دقت پایین تری نسبت به دانشجویان دکترای حرفه ای و phD دارند. مقایسه میانگین ضریب دقت و بازیافت برحسب تجربه کاوش نیز نشاندهنده تفاوت معنی داری نیست.

اصطلاح شناسی حوزة علمی نوینی است که به مطالعة علمی اصطلاحات و مفاهیم می پردازد. عده ای معتقدند که اصطلاح شناسی شاخة فرعی زبان شناسی است و عده ای دیگر برآنند که اصطلاح شناسی یک علم چند رشته ای است و علوم سازنده آن عبارتند از: کامپیوتر، اطلاع رسانی، فلسفة علم، زبان شناسی و... بودین در این مقاله بر ماهیت میان رشته ای اصطلاح شناسی تاکید می کند و در عین حال، از برنامه ریزی زبان به عنوان حوزه ای که می تواند در خدمت اصطلاح شناسی قرار گیرد، سخن می گوید. توجه خوانندگان گرامی را به این نکته جلب می کنم که برنامه ریزی زبان اگر چه از مباحث جامعه شناسی زبان است، اما به نظر می رسد شماری از فعالیتهای کتابداری و اطلاع رسانی، همچون تهیة سرعنوان های موضوعی، تدوین اصطلاحنامه، و نمایه سازی – که به نحوی با زبان سر و کار دارد و برحسب نیاز، سازماندهی جدیدی به واحدهای زبانی می دهد – می تواند نوعی برنامه ریزی زبان تلقی شود. (مترجم)

امروزه هیچکس خدماتی که شبکه ها در اشتراک منابع سخت افزاری و نرم افزاری انجام می دهند، نفی نمی کند. برای مراکزی که به نحوی بخواهند در جهت کاهش هزینه، وقت و انرژی گامهای اساسی بردارند، آشنائی با شبکه، کاربرد، ریخت‌شناسی های مختلف آن، مزایا، مشکلات اجرائی و پیاده سازی آنها، لازم است. برای مراکز اطلاع رسانی ای که وظیفه اصلی شان پشتیبانی علمی از محققان و پژوهشگران و استفاده کنندگان از اطلاعات است؛ و ضرورتاً از ابزارهای ذخیره و بازیابی اطلاعات به شیوه‌های نوین (سخت‌افزاری- نرم‌افزاری) بهره می برند، لازم و ضروری است که از ساختارهای شبکه‌ای دیسک‌های فشرده نوری و نحوه اشتراک منابع اطلاعاتی در این محیط، آگاهی داشته باشند. این متن، سعی دارد علاوه بر ارائه آگاهی‌های بسیار کلی و عمومی در خصوص شبکه‌ها و کاربرد آنها ـ که بویژه می تواند مورد استفاده متخصصان حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی قرار گیرد ـ در خصوص شبکه‌های اطلاعاتی دیسکهای فشرده نوری و شیوه‌های مختلف ارائه خدمات اطلاعاتی از این طریق، مطالبی را عنوان نماید. در همین راستا، تجربه مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی (JSIS) در زمینه شبکه اطلاع‌رسانی با عنوان (JSISNET) نیز با تاکید بر شبکه دیسک‌های فشرده نوری مطرح می گردد.

در سال 1974 میلادی زمانی که شبه قاره هند به دو کشور هند و پاکستان تقسیم شد, سهم ناچیزی از مؤسسات تحقیقاتی از جمله دانشگاهها نصیب پاکستان گردید ولی دولت وقت که دریافته بود در هرکشور نوپا ایجاد زیربنایی محکم برای بنای استوار و وسیع تحقیقات, کلیدی است که درهای بسته را به روی صنعتی شدن, تولید وتوسعه اجتماعی – اقتصادی می گشاید, نیاز شدید به تأسیس مؤسسات, سازمانها و شوراهای تحقیقاتی را از همان ابتدا احساس نمود.

دیسک نوری* به عنوان یکی از کارآمدترین فرآورده‌های تکنولوژی جدید در زمینه ذخیره و بازیابی اطلاعات, در سالهای نخست دهه هشتاد پا به عرصه نهاد. ویژگیهای انحصاری این رسانه, در زمنیه ذخیره اطلاعات، تحولی چشمگیر پدیدآورد و اقبال روزافزون از دیسکهای نوری، حاکی از گشوده شدن دریچه‌ای جدید در دنیای اطلاعات بود. به طوری که هم‌اکنون تکنولوژی دیسکهای نوری مرزهای اولیه را _ که شامل ذخیره متون بود _ در نور دیده و عرصه صدا و تصویر را نیز به تسخیز خویش درآورده‌اند. حجم اطلاعاتی که با پرتو کنترل شده لیزری می‌تواند بر روی یک دیسک فشرده ذخیره گردد، 680 مگابایت (تقریباً 700 میلیون کاراکتر) است. برخی از ویژگیهای کلی و عام دیسکهای نوری بدین شرح است: _ ذخیره اطلاعات انبوه (متن، صدا، تصویر) در حجم بسیار اندک. _ اطلاعات ضبط شده بر روی دیسکهای نوری، توسط کلیه کاربران به سادگی امکان‌پذیر است. _ کاربر می‌تواند شیوه خروجی اطلاعات جستجو شده را به صورت چاپ یا ذخیره بر روی دیسکت انتخاب کند. _ در دیسکهای نوری سرعت بازیابی اطلاعات، بسیار بالا بوده و از نظر سهولت نیز، این سیستم فاقد پیچیدگیهای سیستم دستی است. _ در شبکه‌های کامپیوتر با کاربران متعدد (LAN) امکان بهره‌برداری از دیسک نوری وجود دارد. _ انتقال دیسکهای نوری ازنقطه‌ای به نقطه دیگر جهت بهره‌برداری هیچگونه محدودیتی ندارد. این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که امکانات همه برنامه‌هایی که بر روی دیسک نوری عرضه می‌شوند، یکسان نیست، بلکه در ارزشیابی یک پایگاه اطلاعاتی بر روی دیسک نوری، عواملی نظیر منطق بازیابی، نوع اطلاعات، هویت تهیه کننده اطلاعات و ناشر، می‌تواند ملاکهای مهمی محسوب گردد. با توجه به ضرورت غیر قابل انکار استفاده از دیسکهای نوری، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران از سال 1372 به سفارش، تهیه و بهره‌برداری از پایگاههای اطلاعاتی بر روی CD- ROM اقدام نمود. در این راستا، ملاک اولویت در سفارشات مذکور، اعتبار علمی، اشتهار تهیه کننده و ناشر، جامعیت و همچنین تعهد ناشر برعرضه اطلاعات روزآمد بوده است.

نمایه سازان عصر حاضر از جمله استفاده کنندگان دستاوردهای زبانشناسی هستند. (پارامتر هسته) (head parameter)  نخستین بار توسط نوام چامسکی معرفی شد و هم اکنون مورد قبول اکثر زبانشناسان است. پارامتر هسته یا به عبارت دیگر, تفاوت زبانها از نظر ترتیب قرار گرفتن عناصر, مدعی است که با کمی استثناء, زبانهای دنیا, هسته آغاز و هسته پایان هستند. اگر هسته گروه قبل از وابسته های آن قرار گیرد, زبان هسته آغاز است و اگر هسته بعد از وابسته های آن واقع شود, زبان هسته پایان است. از آنجا که کلیدواژه های انتخابی نمایه ساز, گروه اسمی هستند, در این مقاله تنها مفهوم هسته گروه اسمی مورد بحث قرار میگیرد و مقایسه ای بین زبان فارسی و انگلیسی, که در مواردی با یکدیگر تفاوت دارند, انجام میشود.

در مقاله حاضر چهار توانایی شناختی (سرعت ادراکی، قیاس منطقی، درک فضایی و درک کلامی) کتابداران و استفاده کنندگان مقایسه شده است. بررسی نشان می‌دهد که متوسط توانائی قیاس منطقی و درک کلامی کتابداران بالاتر از استفاده کنندگان است. بنابراین تمایز بین توانایی‌های شناختی کتابداران و استفاده‌کنندگان را موجد پیامدهایی برایخ دمات کتابداری می‌داند. در بررسی سطح چهار توانایی شناختی در بین کتابداران دانشگاهی و دانشجویان، مشخص گردید که میانگین توانایی‌های درک منطقی و کلامی کتابداران، از دانشجویان بالاتر است. به دلیل تاثیر توانایی شناختی در بازیابی اطلاعات، این یافته‌ها، رهیافتهای مختلفی راکه در بازیابی اطلاعات برای کتابداران و دانشجویان مناسب است، توصیه می‌کنند. هوش یا توانایی عقلی، ترکیب پیچیده‌ای از عواملی است که توانایی شناختی نامیده می‌شود. نمونه‌هایی از توانایی شناختی شامل توانایی‌های استدلال، یادآوری، فهم زبانی، و تعیین موقعیت و درک موارد بصری است. این توانایی‌های شناختی درمطالعات تحقیقی متنوعی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. برای نمونه، پژوهش‌های مدیریتی نشان داده است که توانایی‌های شناختی، در چگونگی اجرای صحیح کارهای مشخص توسط افراد بحساب می‌آید. بررسی کتابخانه‌ای ثابت کرده است که افراد با سطوح عالی‌تری از توانایی‌های شناختی، معین، از سیستم بازیابی اطلاعات با کارایی بیشتری استفاده می‌کنند. در برسیهای جداگانه، تحقیق تاثیر چهار توانایی شناختی را بر موفقیت کتابداران دانشگاهی و کامیابی مراجعان کتابخانه‌های داشنگاهی در انجام پرس و جوهای استفاده کننده مورد ارزیابی قرار داده‌اند1. متعاقباً، محققین توانایی‌های شناختی کتابداران و استفاده کنندگان را مقایسه کردند. این مقاله نتایج قیاس مزبور را ارئه می‌دهد و تمایز در توانایی‌های شناختی کتابداران و استفاده کنندگان را موجد پیامدهایی برای خدمت کتابداری می‌داند.

در 1988, گروه فرمت (Format), یک فرمت مشترک را برای ورود اطلاعات در بانکهای اطلاعات کتابشناختی ارائه نموده‌است. این فرمت, با اعمال برخی تغییرات در آن, از موسسات علمی و دانشگاهی و به منظور ثبت مواد موجود در کتابخانه‌ها و مراکز اسناد آنها اقتباس گردیده‌است. تجربه بدست آمده از این طریق, راهی جهت تجدید نظر کامل بر روی این فرمت, ایجاد نمود که تحت عنوان فرمت مشترک مدارک در آرژانتین, ارائه می‌گردد (آغازه اسپانیایی آن فوکاد (FOCAD) مىباشد).فوکاد دارای ویژگیهای زیر است: 1-برای ورود ونیز انتقال داده‌ها بکار مىرود. 2- حدود 100 فیلد (Field) را همراه با داده‌های تجزیه شده در فیلدهای فرعی (Subfield) معین می‌نماید که: الف) امکان تبدیل به فرمتهای دیگر را فراهم می‌کند. ب) قابلیت تغییرپذیری بیشتری برای بازیابی اطلاعات بوجود می‌آورد. 3- فوکاد بعنوان یک مولد فرمت در نظر گرفته می‌شود. یک طراح سیستم قادر است برای یک بانک اطلاعاتی داده شده فیلدهای فوکاد را همانند فیلدهای فرعی انتخاب نماید. همچنین امکان اضافه نمودن فیلدها خارج از فرمت وجود دارد. این روش, امکان استفاده از فرمت را برای طیف وسیعی از کاربران فراهم می‌سازد. 4- مشخصات Setup شده بنحوی که سازگاری کاملی با CCF یونسکو حاصل شده است. به همان ترتیب امکان انتقال داده‌ها به منظور سازگاری با فرمت CEPAL درنظر گرفته شده است. (CEPAL, آغازه اسپانیایی برای کمیسیون اقتصادی آمریکای لاتین (ECLA) است. 5- فیلدهای قابل استفاده برای مدیریت کتابخانه‌ای در نظر گرفته شده‌اند. نرم‌افزار لازم بای انجام فوکاد باید امکان تکرارپذیری تمام فیلدها و فیلدهای فرعی با یک طول متغییر, را فراهم سازد. برای سهولت استفاده از فوکاد, یک دستنامه (Manual) با توصیف فیلد به فیلد به همراه مثالهای مربوطه که در آن، مشخصات Micro ISIS بکار برده شده, منتشر گردیده است (چون Micro ISIS نرم‌افزار عمومی مورد استفاده در آرژانتین است). دستنامه دارای تعدادی ضمینه همراه با جداول, قوانین و رهنمودها برای انجام فوکاد روی Micro ISIS, رابطه با CCF و یک جدول تبدیلی به فرمت CEPAL مىباشد. یک دیسکت با ساختار فوکاد روی Micro ISIS موجود میباشد.