درخت حوزه‌های تخصصی

مطلق گرایی اخلاقی در برابر نسبیت گرایی اخلاقی، دیدگاهی در فلسفه اخلاق است که بر واقع گرایی و عینیت گرایی ابتنا دارد. متفکران مسلمان عمدتاً به این دیدگاه باور داشته اند. این مقاله درصدد نشان دادن این است که قاضی عبدالجبار معتزلی، در زمینه اخلاق مطلق گرا بوده و هیچ یک از انحای مختلف نسبیت گرایی را نپذیرفته و تنها معتقد به گونه ای ضعیف شده از نسبیت گرایی فرهنگی بوده است. همچنین راهکار وی برای حل تعارض قوانین مطلق اخلاقی بررسی شده است.

شاعران معاصر عربی برای بیان تجربه های گوناگون، اهداف مورد نظر و نیز برای رهایی شعر از حالت خطابه گری و گزارشی و در راستایِ اصالت بخشی به اثر ادبی، به فراخوانی چهره های سنتی و بویژه چهره های دینی روی آورده اند. آنان این شخصیت ها را به دلیل برخورداری از دلالت های بالقوه و سازگاری با تجربه های معاصر خویش بکار گرفته و به منظور انتقال مفاهیم ذهنی، به شکل نمادین از آنها بهره ها برده اند. پژوهش حاضر بر آن است تا به واکاوی حضور شخصیت حضرت ایوب (ع) در شعر معاصر عربی بپردازد. در این راستا، نخست با نگاهی گذرا به جنبه هایی از ویژگی های شخصیتی آن حضرت در تورات و قرآن کریم پرداخته و سپس رویکرد سه شاعر معاصر عربی «بدر شاکرالسیاب»، «محمود درویش» و «عبدالعزیز المقالح» را در فراخوانی این چهره ی دینی تبیین نموده است. برداشت این است که ایوب شاعرانِ معاصر، تابع دغدغه های فردی و اجتماعی- سیاسی آنان است و عهده دار تجسم ناکامی های ایشان است.

از جمله مهم ترین اختلافات میان اهل سنت و شیعه، وجوب طوافی به عنوان «طواف نساء» در انتهای مناسک حج و پی آمد های حاصل از عدم انجام آن است. فقه اهل سنت بر خلاف شیعه، با کنار گذاردن طواف نساء، به وجوب طواف دیگری به نام «طواف وداع» رای داده است. نوشتار حاضر نقش طواف وداع اهل سنت را در حلیت زنان به منزله جایگزینی برای طواف نساء از منظر فقه امامیه به بحث نشسته است. جستجو در منابع فقهی و برشماری مواردی از سنت و برخی دیگر از قواعد و ادله فقهی که توان اثبات وحدت و یگانگی این دو طواف و یا دست کم کفایت عمل اهل سنت را دارند، پیکره اصلی این جستار را سامان داده است. موثقه اسحاق بن عمار، سیره متشرعه، تاثیر ناپذیری صحت و ترتب آثار طواف نساء از نام و عنوان آن و قاعده الزام، مواردی است که نگارنده بدان ها دست یازیده است.

بی گمان تعلیم گزاره های بلند و متعالی قرآنی به کودکان آن هم به شیوه ای پویا و مؤثر ظرافت خاصی می طلبد. این مقاله با هدف بررسی راه های تعلیم اندیشه دینی خداشناسی در ادبیات کودک در پی پاسخ به این پرسش هاست که تعلیم خداشناسی در شعر کودک چه اهمیتی دارد؟ شاعران ادبیات کودک با چه شگردهایی تلاش می کنند که کودک را بیشتر با خدا آشنا کنند تا تعلیم این اندیشه اساسی دینی جذاب و مؤثر واقع شود؟ روش تحقیق، تحلیل محتواست که پس از مطالعه مجموعه های شعری شاعران ادبیات کودک که با موضوع خداشناسی مرتبط بودند، شگردهای تعلیم خداشناسی به کودک استخراج شد. معرفی صفات خداوند، آشنا کردن کودک با پدیده های طبیعی، یادآوری و برجسته کردن نعمت های الهی، آموزش دعا و نیایش از جمله راه های شناساندن خدا به کودک در شعر کودک است.

این نوشتار، ترجمه و نقد کتابی از رُدریک ام. چیزم در زمینه معرفت شناسی است. نویسنده این پرسش را مطرح می کند که «چه معیاری برای دستیابی به معرفت داریم؟» و با رویکردی نسبتاً تاریخی، پاسخ های احتمالی به آن را بررسی می کند و در پایان سعی دارد پاسخی به اشکال شکاکیت ارائه دهد. این کتاب به رغم حجم اندک آن تقریر مناسبی از مساله مورد بحث دارد که همین امر بر اعتبار کتاب افزوده است. در کنار ترجمه متن کتاب، نکاتی در قالب نقد به آن افزوده شده است.

تحلیل محتوا روشی برای دستیابی به ویژگی های مختلف پیام، دیدگاه ها و اندیشه های فرستنده پیام، علل صدور و آثار پیام است. درواقع، این روش برای تجزیه و تحلیل عینی و منتظم پیام های مختلفی که از طریق گوناگون مبادله می شوند، به کار می رود. نویسنده در نوشتار حاضر، نگاهی مروری به روش تحلیل محتوا دارد. وی نخست بعد از ارائه تعریفی از روش تحلیل محتوا، روند تکامل این روش را بررسی می نماید. سپس، تاریخچه استفاده از روش تحلیل محتوا و نیز هدف های بکارگیری این روش در پژوهش های علمی را مورد مداقه قرار می دهد. بیان مزایا، محدودیت ها، آسیب شناسی استفاده از این روش علمی، بررسی وجوه تمایز روش تحلیل محتوا با سایر روش های پژوهش، انواع آن، واحدهای محتوا در تحلیل محتوا، مراحل اجرای این روش، سنجش روایی و پایایی در آن و نهایتاً نحوه استفاده از رایانه در تحلیل محتوا، از دیگر مباحث مطرح در نوشتار حاضر می باشند.

حسن حنفی، از روشن فکران معاصر مصری در چندین دهه از فعالیت تألیفی خود میکوشد تعریفی خاص از میراث اسلامی و ویژگیهای آن ارائه دهد. او با هدف نوگرایی و تجدّد در میراث اسلامی، طرح خویش را تحت عنوان «التجدید و التراث» در تألیفات گوناگون خود دنبال میکند. وی برای میراث اسلامی ویژگیهایی نظیر «اندوخته ای قومی و ملی، تعبیری فکری از پدیده های هر عصر، تدوینی نظری از ستیزهای فکری بین حاکم و محکوم، یک بعدی بودن، وارونگی موضوعات انسانی به الهی» را ذکر میکند که باید از الهیات به انسانیات تبدیل شود. به اعتقاد او اصول و مفاهیم تجدّد، در اسلام هم وجود دارد؛ اما در میراث اسلامی مغفول مانده یا تفسیر دیگری از آن شده است؛ ولی امروزه به تناسب شرایط عصری باید این معانی جدید را کشف کنیم. او زبان میراث را به کهنگی و نارسایی متهم میسازد و روش هایی را برای بازسازی میراث اسلامی بیان میکند که جملگی نیازمند نقد و بررسی است.

نمادها و عناصر دینی بخش جدایی ناپذیر و مقدس دین هستند که گاه نقش مرکزی در مراسم دینی دارند و ضمن اینکه نمادی از ایزد پرستش شده اند، حلقه پیوند نمادهای دیگر نیز هستند. برسُم در زمره نمادها و عناصر دینی مقدسی است که در متون دینی و تاریخی و در نگاره های باستانی، حضوری پررنگ دارد و این موضوع به ما کمک می کند با بررسی تطبیقی متون و نگاره ها، به این مسئله بپردازیم که برسُم چه تطور و تحولی را در تاریخ ایران باستان سپری کرد. براساس متون زرتشتی، برسُم، دسته یا شاخه ای از گیاه یا درخت مقدس هوم یا انار بود که با اندازه و شمار مشخص، دینمرد زرتشتی در مراسم دینی و به قصد نیایش آفریدگار و ایزدانی که هستی انسانی و جانوری را ممکن ساختند، به کار می برد. گیاه برسُم نماینده حضور عنصر اهورایی گیاهان و ایزد امُرتات در مراسم دینی و ابزاری برای برپایی جشن آفرینش گیاه بود. نگاره های باستانی نیز گواهی متون زرتشتی درباره کاربرد برسم در مراسم دینی را تأیید می کنند. اشیاء و نگاره های باستانی، از مفرغ های لرستان تا سنگ نگاره های دوران ساسانی، که بیشتر به مکان های دینی تعلق دارند، بر اهمیت دینی این عنصر مقدس در آیین های ایرانی تأکید دارند. گویا این شاخه مقدس، در تحول و تطور خود از مفرغ های لرستان تا سنگ نگاره های ساسانی، از باورهای زرتشتی تأثیر گرفته است و در آخرین مراحل تحول خود، متأثر از سیاست های دینی و ایدئولوژی پادشاهی ساسانی، به نماد قدرت سیاسی و دینی/ روحانی شاهان تبدیل شد. این نوشتار با رویکردی توصیفی تحلیلی و بر مبنای مطالعه تطبیقی متون دینی - تاریخی و بررسی نگاره ها و آثار باستانی به جامانده از ایران باستان نگاشته شده است.