فلسفه اسلامی

نمایش ۱٬۰۸۱ تا ۱٬۱۰۰ مورد از کل ۵٬۶۶۹ مورد.

۱۰۸۱.

بررسی دلالت برهان نظم بر صفات الهی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید مهدی آقامیرزایی یارعلی کرد فیروزجایی

منبع: آیین حکمت سال هفتم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۵

کلید واژه ها: توحید علم الهی قدرت الهی برهان نظم برهان تمانع برهان وحدت نظریه عنایت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۶۱ تعداد دانلود : ۸۲۶

پرسش اصلی این تحقیق این است: آیا می توان صفات الهی را با استفاده از برهان نظم اثبات کرد؟ درباره میزان دلالت برهان نظم بر وجود خداوند باید گفت: این برهان از طریق وجود نظم در عالم وجود ناظم را اثبات می کند. افزون بر این، این برهان با تمسک به وحدت رویه مشهود در سراسر عالم، توحیدِ ناظم عالم را نیز اثبات می کند. این برهان علم الهی را اثبات می کند، اما، از اثبات علم ذاتی عاجز است، زیرا اثبات صفت علم به وسیله برهان نظم متوقف بر تحقق متعلق علم در خارج است که در آن صورت، صفت مذکور از جمله صفات فعل و خارج از ذات خواهد بود. همچنین، برهان نظم از اثبات علم و قدرت نامتناهی نیز عاجز است، چون معلول آیینه علت خود است و معلول در هر حدی از عظمت باشد، در نهایت، معلول و محدود است و نمی تواند بر علت نامتناهی خود دلالت کند.

۱۰۸۲.

براهین کامل بودن جهان موجود در حل مسئلة شر از منظر صدرالمتألهین(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمدجواد طالبی چاری

منبع: آیین حکمت سال هفتم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۵

کلید واژه ها: صدرالمتألهین نظام احسن شرور کاملیت جهان موجود براهین پیشینی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۷۷۳ تعداد دانلود : ۴۹۸

صدرالمتألهین فیلسوف بزرگ اسلامی مانند بیشتر اندیشمندان مسلمان برای پاسخ به این پرسش اساسی که «چگونه جهان هستی با وجود این همه شرور فراوان و رایج می تواند برآمده از نظام ربانی و، به این معنا، دارای بهترین صورتِ ممکن باشد؟»، از نظریة کاملیت جهان موجود که معروف به «نظام أحسن» است مدد می گیرد و با تحلیلی جامع به نظریة «نظام أحسن» در کتب خود می پردازد و بهترین راه حلی که تا کنون در پاسخ به مسئلة شر و تبیین خیریت کامل جهان هستی ارائه شده را عرضه می کند. در مقالة حاضر تلاش شد تا برخی از مبانی صدرالمتألهین، مانند اصالت وجود و معیار محوریت احسن بودن عالم، و براهین پیشینی (منهج لمی)، مانند برهان علم و عنایت و برهان منسوب به غزالی و برهان سنخیت و برهان امکان اشرف، و براهین پسینی (منهج إنی)، که به تبیین موارد متعدد ناسازگاری با کاملیت جهان هستی پرداخته مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت و با عنایت به آن ادله، نتیجه گرفته می شود که نظام احسن نظامی است که از یک سو دارای کمال و خیر بیشتر، گسترده تر و برتر در تمام عوالم هستی است و از سوی دیگر واجد نقایص و آفات کمتر و محدودتر در جهان طبیعت می باشد.

۱۰۸۳.

انسان در جهان یا جهان در انسان؟:جستاری در خصوص رابطه انسان با جهان از نگاه صدرالمتألهین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فاطمه سلیمانی

منبع: حکمت و فلسفه سال یازدهم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۴۴)

کلید واژه ها: انسان صدرالمتألهین عالم صغیر جهان عقل فعال اتحاد عالم و معلوم انسان کبیر انسان عقلی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۶۷ تعداد دانلود : ۱۵۹۱

فیلسوفان اسلامی در خصوص رابطه انسان با جهان بر این باورند که انسان، عالم صغیر است و جهان، انسان کبیر.در این نگاه انسان عصاره و چکیده جهان محسوب می شودوجامعیت او به واسطه روح الهی و ملکوتی است که در او دمیده شده است.از بین فلاسفه ملاصدرا معتقد است که هنگامی که بدن انسان با حرکت جوهری به مرحله «تسویه»رسید،استعداد و قابلیت لازم را جهت دریافت این نفخه الهی می یابد و آن گاه روح الهی با تمامی اسماء و صفاتش، درحدّ استعداد و قوه، در ترکیب بدن انسان جلوه می کند. بدین ترتیب، انسان به عنوان خلیفه الهی، می تواند تمام حقایق کلی و جزیی عالم و خواص و اسماء آن ها را بشناسد و بنا بر اتحاد عالم و معلوم، جهانی عقلانی شبیه جهان خارجی گردد. بر این اساس، مسأله اصلی در این تحقیق این است که آیا انسان در جهان است و موجودی از موجودات جهان محسوب می شود یا جهان در انسان؟ چگونه جهان با تمام عظمت خود در انسان واقع می شود؟ انسان با چه ویژگی می تواند جهانی عقلانی گردد؟

۱۰۸۴.

تبیین تجسم اعمال براساس نظریة «اضافة اشراقی» ملاصدرا(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: مریم محبتی علیرضا کهنسال عباس جوارشکیان

منبع: حکمت اسراء تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲۴

کلید واژه ها: نفس معاد تجسم اضافه اشراقی عمل و ادراک

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۶۸ تعداد دانلود : ۵۲۰

تجسم اعمال بهترین توجیه برای توضیح جزا و مکافات اخروی است؛ زیرا مبنای آن اضافه اشراقی است. براساس اضافه اشراقی، بینونت اعمال و نفس ازبین می رود و به جای آن عینیت صور اخروی و نفس برقرار می شود؛ زیرا صور اخروی از لوازم و شئونات نفس اند. هدف این پژوهش نیز تحلیل تجسم اعمال براساس مبانی اضافه اشراقی ملاصدراست. در آثار ملاصدار، با دو تفسیر از تجسم اعمال روبه روییم: ۱) در قیامت، نتایج و آثار اعمال آشکار می شوند؛ ۲) در قیامت، خود عمل آشکار می شود؛ اما اخروی. این دو نظریه در عرض هم نیستند، بلکه یکی نظریه میانی و دیگری نظریه نهایی ملاصدراست. البته تأکید این مقاله بر نظریه دوم است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در نظریه تجسم اعمال، همان قدرکه اعمال در چینش حوادث آخرت سرنوشت سازند، ادراکات نیز دخیل اند؛ یعنی ادراکات و اعمال آدمی براثر تکرار، ملکه انسان می شوند و باطن انسانی را می سازند. باطن آدمی نیز در قیامت به یکی از صور اخروی تجسم می یابد و حشر انسانی متناسب با آن صور است.

۱۰۸۵.

مناسبات شیعه و معتزله در قرن چهارم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ضرغام گرجی پور محمدعلی چلونگر علیرضا ابطحی

منبع: ادیان و عرفان سال چهل و هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱

کلید واژه ها: شیعه آل بویه صاحب بن عباد قاضی عبدالجبار قرن چهارم هجری و معتزله

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۳۶ تعداد دانلود : ۹۷۰

از نیمه دوم قرن اول هجری به بعد، فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به رشد کردند. یکی از این جریان های فکری معتزله بود که تا اواسط قرن سوم هجری روابط چندان مطلوبی با شیعه نداشت؛ بنابراین تا این برهه از زمان بسیاری از رهبران دو گروه ردیه های فراوانی بر آثار هم دیگر می نوشتند که هدف آن ها از این عمل، دفاع از اصول اعتقادی مکتب خود بود که در بسیاری از موارد با تعصب و چشم پوشی از حقیقت نیز همراه می شد. اما از نیمه دوم قرن سوم هجری خصوصاً با روی کار آمدن حکومت شیعی آل بویه این جریان فکری به گونه ای دیگر طی طریق کرد و روابط فکری معتزله با شیعه بسیار به هم نزدیک شد به طوری که بسیاری از شیعیان از استادان معتزلی علم فراوانی کسب کردند و بعضی از معتزلیان مثل راوندی و ابوعیسی وراق به شیعه گرویدند و اصطلاح متشیعه معتزله در این عصر، اصطلاحی رایج که به معتزلیانی که به شیعه گرایش پیدا کرده بودند، اطلاق می شد. همچنین بسیاری از بزرگان معتزله با رهبران فکری شیعه مثل شیخ مفید، خاندان نوبختی و... تعاملات مختلفی برقرار کردند که این تعاملات هرگز به خشونت نگرایید و هر دو گروه ، نظریات هم را با تسامح و تساهل می شنیدند. در نگاه کلی، در قرن چهارم هجری معتزله و شیعه خصوصاً شیعه زیدیه تأثیر متقابلی بر یکدیگر برجا گذاشتند.

۱۰۸۶.

تاثیر مبانی انسان شناختی بر علوم انسانی با تأکید بر دیدگاه علامه محمدتقی جعفری

نویسنده: مطهره کریمی

منبع: فرهنگ پژوهش زمستان ۱۳۹۳ و بهار ۱۳۹۴ شماره ۲۰ و ۲۱ ویژه فلسفه و کلام

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی

تعداد بازدید : ۶۸۱ تعداد دانلود : ۴۱۴

۱۰۸۷.

مقدمه ای بر فهم نظریه اعتباریات در بستر ریشه های نظری و ادوار حیات علمی علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسن دانایی فرد حسین سوزنچی مرتضی جوانعلی آذر

منبع: قبسات سال بیستم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۷۶

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۰۰ تعداد دانلود : ۸۰۰

۱۰۸۸.

بررسی و مقایسه مبانی اثبات وحدت وجود در اندیشه ملاصدرا و ابن عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عزیز جشان نژاد عباس جوارشکیان

منبع: حکمت معاصر سال ششم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۱۶)

کلید واژه ها: وحدت وجود ابن عربی ملاصدرا کشف و شهود وحدت شخصیه وجود تشأن و تطور

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۰۶۳

در تفکر ملاصدرا و ابن عربی، از سه جنبة هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی، می توان به اثبات وحدت وجود پرداخت، و می توان گفت این سه به نوعی در هم آمیخته اند. روح افکار ابن عربی، چیزی جز وحدت وجود نیست. وحدت وجودی که، مبنای آن، واقع گرایی، یا همان اصالت وجود مبتنی بر کشف، شهود و تجربه است. ملاصدرا نیز، با طرح اصالت وجود، راه را، برای وحدت موجودات عالم، باز کرد، و ما سوی الله را، چیزی جز شعاع ها و پرتوهای نور حقیقی، و حقیقت وجود (ذات لایزال الهی) نمی داند . آن چه اصیل و یگانه است، همان هستی و ذات خداوند است . او، در عین پیروی و دفاع از دیدگاه ابن عربی در وحدت وجود، بر خلاف وی، که روش عقلی را در الهیات، نه کافی می داند و نه لازم، تلاش هایی برای عقلانی کردن آن چه ورای طور عقل است را، برای فهم عموم، انجام داده است . در این نوشتار، تلاش بر این است تا مبانی و سبک این دو حکیم و عارف الهی از سه جنبة مذکور، یعنی معرفت شناسی، هستی شناسی، و انسان شناسی، در شکل گیری نظریة وحدت وجود، بررسی و مقایسه شود.

۱۰۸۹.

سریان علم در موجودات از منظر قرآن مجید و تجلّی آن در اندیشة ملاّصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدحسین بیات حامده راستایی

منبع: سراج منیر سال ششم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۰

کلید واژه ها: قرآن تسبیح تجلی خشیت تجرد علم سریان علم

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۹۳ تعداد دانلود : ۵۰۵

آنچه انسان ها با حواسّ خود درمی یابند، این است که جمادات فاقد شعورند، امّا خداوند در قرآن همة موجودات عالم را از انسان و حیوان گرفته تا گیاه و جماد، دارای شعور و آگاهی معرّفی می فرماید و اموری مانند تسبیح، سجده، خشوع و ..... را به آنها نسبت می دهد. اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل علم، حیات و اراده در جمیع موجودات از اصول مسلّم و پذیرفته در حکمت متعالیه است. ملاّصدرا با براهین عقلی سریان علم را در همة موجودات عالم اثبات می کند، امّا ممکن است این گونه به نظر برسد که این دیدگاه با اصل تجرّد علم که از سوی ملاّصدرا پذیرفته شده است، در تعارض باشد. در این مقاله، برای حلّ این تعارض کوشش به عمل آمده است و اثبات شده که تعارضی وجود ندارد و ملاّصدرا با استمداد از آیات و روایات این راز را دریافته است.

۱۰۹۰.

رابطه عقل و ایمان از دیدگاه ملاصدرا با تأکید بر شرح اصول کافی و مفاتیح الغیب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: شهاب الدین وحیدی مهرجردی

منبع: فلسفه دین سال دوازدهم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۳)

کلید واژه ها: عقل عملی عقل ایمان غیب ملاصدرا عقل نظری

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۶۷۴ تعداد دانلود : ۸۵۱

رابطة عقل و ایمان از مهم ترین مسائل در حوزة فلسفة دین است که با حل آن بسیاری از مسائل دیگر فلسفه حل می شوند. ازاین رو مسئله رابطه عقل و ایمان و اینکه آیا این دو متعارضند یا خیر، از جمله اموری است که به تأمل و دقت نیاز دارد. در این تحقیق رابطه عقل و ایمان از دیدگاه ملاصدرا را بررسی می کنیم تا هماهنگی یا ناهماهنگی آن دو مشخص شود. اما قبل از بیان این رابطة دیدگاه ملاصدرا لازم است دو نکته را ذکر کنیم که ما را در این بحث یاری می رساند: نخست اینکه تعارض میان عقل و ایمان زمانی پیش می آید که عقل از حدی که برای آن مشخص شده است، پا فراتر نهد و در محدوده غیب (که متعلق ایمان است) گام نهد، زیرا غیب تنها به واسطه ایمان قابل دستیابی است و زمانی متحقق می شود که عقل به قصور خود پی برده باشد و به دنبال آن نیاز به ایمان را احساس کرده و بندهای مدرکات و معلومات را نیز پاره کرده باشد. از همین رو حضرت امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «غایه العقل الاعتراف بالجهل». دیگر اینکه آنچه محل تعارض است، اعتقادات نظری است نه احکام عملی. زیرا احکام عملی دین مبین اسلام، محدوده غیب است که ادراک عقل در آن حجیت ندارد و عقل تنها به طور غیرمستقیم لوازم بیانات شرع را استنباط می کند.

۱۰۹۱.

گستره عصمت انبیا از دیدگاه فخر رازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا پارساعلی پریمی

منبع: پژوهشنامه فلسفه دین (نامة حکمت) سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۶)

کلید واژه ها: فخر رازی عصمت انبیا گستره عصمت انبیا دلایل عصمت انبیا شبهات عصمت انبیا

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۸۷۷ تعداد دانلود : ۱۸۳۶

از نظر فخر رازی، ضروری است که پیامبران بعد از بعثت معصوم باشند. در عین حال، او عصمت قبل از بعثت را برای پیامبران لازم نمی داند. او معتقد است که پیامبران به صورت عمد گناه کبیره انجام نمی دهند، اما صدور گناه کبیره از آنان به صورت سهوی امکان دارد. او گستره عصمت انبیا را در چهار مسئله اعتقاد، تبلیغ و رسالت، احکام و فتاوی، و افعال و سیرت می داند. او با تکیه بر برخی مبانی، مثل جبرانگاری عصمت؛ دلایل عقلی، مثل بداهت عقل؛ و دلایل نقلی، مثل آیه 23 سوره جن، عصمت انبیا را اثبات کرده است. همچنین او به شبهاتی که در این خصوص با توجه به برخی از آیات قرآن مثل آیه 87 سوره انبیا جلوه کرده پاسخ داده است.

۱۰۹۲.

معاد جسمانی از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)

نویسنده: علی الله بداشتی محمدرضا رضایی راد

منبع: اندیشه علامه طباطبایی سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲

کلید واژه ها: معاد جسمانی عینیت شخصی مثلیت بدنی کمال بدنی جایگاه نفوس

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۳۵۶ تعداد دانلود : ۲۵۴۶

آنچه نظرهای علاّمه طباطبائی(ره) را از خطّ مشی فلاسفه و حکمای دیگر در باب اتّحاد روح و بدن در قیامت متمایز می سازد، این است که او معاد جسمانی را برگرفته از تکامل و صعود بدن در اثر حرکت جوهری و رسیدن به مقام و مرتبة نفس می داند. او نظرهای فلاسفة دیگر مبنی بر عود و نزول نفس و اتّحاد با بدن دنیوی را رد می کند، چراکه به حُکم عقل محال است موجودی که فعّال و کمال یافته است، مجدّداً به مرتبة قوّه و انفعال نزول یابد. از بحث های او این نتیجه حاصل می شود که بدن جسمانی پس از مفارقت و جدایی از نفس، برخلاف نظر دیگران، فانی نمی شود و در اثر حرکتی که ناشی از حرکت جوهری است، کمال و فعلیّتی خاص با نفس پیدا می کند و این اتّحاد نفس و بدن در آخرت را می توان نتیجة اتّحاد یا حدوث جسمانی نفس با بدن دنیوی دانست که از مهم ترین مسائل در حکمت متعالیّه است. از نظر علاّمه طباطبائی(ره)، انسان محشور در قیامت از یک سو عینیّت و وحدت با انسان دنیوی دارد که آن به لحاظ نفس اوست و از سویی، مثلیّتی با انسان دنیوی دارد که آن به واسطة بدن اوست. بنابراین، از نظر او، عینیّت بدن دنیوی و اخروی به نحوی باطل است. نتیجة معاد جسمانی می شود که در جهان آخرت، انسان با وجودی جسمانی از پاداش و یا عذاب جسمانی برخوردار شود.

۱۰۹۳.

فلسفه ی ملاصدرا و نظریه ی معنا؛ کاوشی معناشناختی در برخی دلایل نظریه ی وجود ذهنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رضا رضازاده کاظم موسی خانی

منبع: تأملات فلسفی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱۵

کلید واژه ها: ذهنی ملاصدرا فلسفه زبان نظریه معنا

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۵۰ تعداد دانلود : ۵۴۱

از آنجا که زبان، اندیشه و واقعیّت در ارتباط نزدیک باهم قرار دارند، هرگونه حکمی که در حیطه معرفت شناسی و هستی شناسی صادر شود، بازتاب و پیامدی نیز در فلسفه زبان دارد. در این مقاله کوشش کرده ایم تا از راه بررسی مبانی و لوازم فلسفه زبانی برخی از ادلّه وجود ذهنی ملاصدرا، نظریة او را دربارة معنا استخراج کنیم. به نظر می رسد که نظریة معنای ملاصدرا قرابت زیادی با نظریات تصوری معنا دارد؛ چون مطابق پیش فرض های ملاصدرا در ادلّه وجود ذهنی، معنای یک گزاره، همان تصوّر یا تصدیقی است که گزاره بر آن دلالت دارد؛ معنا، موجودی ذهنی است؛ الفاظ برای معانی وضع شده اند؛ زبان، تصویرِ عالم واقع است.

۱۰۹۴.

اخلاقِ مبتنی بر طبیعت در اندیشه علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: امیر دیوانی رحیم دهقان

منبع: اخلاق وحیانی سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۸)

کلید واژه ها: ارزش اخلاقی عقلانیت علامه طباطبایی طبیعت انسان ساختار وجودی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۹۰ تعداد دانلود : ۸۱۰

علامه طباطبایی را می توان از جمله مدافعان تقریر سنّتیِ نظریه اخلاقیِ قانون طبیعی دانست. ایشان، طرح واره ای از استعدادها و ظرفیت های انسان را که به صورت طبیعی در وجود انسان ها قرار داده شده است را بنیان نظام اخلاقی خود دانسته و ضمن توجّه به اصل هدایت عمومی یا تکوینی، در چهار گام اساسی نظامی از اخلاق را بر اساس داشته هایِ طبیعی انسان ترسیم نموده است. این اندیشمند فرزانه، در گام اوّل نیازهای طبیعیِِ انسان را تحلیل نموده و در گام دوم، در جهت برطرف ساختن نیازها، کدهایی را به عنوان امیال و استعدادهای درونیِ انسان و یا جهازات تکوینی مشخص ساخته و تلاش می کند تا زمینه را برای اخلاق مبتنی بر امیال طبیعی و بنیادینِ انسان فراهم سازد. در گام سوم، برای این امیال، غایتی مشخص می کند تا تمام این امیال در مراتب مختلف، بسوی آن جهت یابند و در گام چهارم به جهت اینکه طبیعتِ انسان را معجونی از امیال و گرایش های افسارگسیخته حیوانی و انسانی دانسته، در دو مرحله از عاملی سخن می گوید که بر مسیر امیال نظارت داشته و این امیال را در راستای غایتی مشخّص جهت دهی می کند. این مقاله تلاش نموده تا بر اساس روشی تحلیلی و استنادی، با توجّه به مبانیِ اخلاقیِ علّامه، تقریری از اخلاقِ مبتنی بر طبیعت را در آراء ایشان مورد تبیین قرار دهد. واژگان کلیدی: طبیعت انسان، ارزش اخلاقی، ساختار وجودی، عقلانیّت، علامه طباطبایی.

۱۰۹۵.

تعارض دیدگاه منطق دانان سینوی با ابن سینا در تعیین جهت نتایج مختلطات شکل اول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهناز امیرخانی شهناز شایان فر فاطمه منصورزاده

منبع: منطق پژوهی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۱۲)

کلید واژه ها: ابن سینا مختلطات شکل اول صغرای فعلیه کبرای وصفیه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۳۷ تعداد دانلود : ۷۱۳

فعلیت صغری از شروط انتاج مختلطات شکل اول است که بیش تر منطق دانان، از جمله ابن سینا، در بسیاری از آثار خود بدان پای بندند. ابن سینا در مبحث مختلطات شکل اول فقط در دو موضع (صغرای ممکنة خاصه با کبرای وجودیه و صغرای مطلقة خاصه با کبرای موجبة ضروریه)، جهت نتیجه را تابع کبری ندانسته است. در حالی که بنا بر رأی خواجة طوسی مواضع دیگری نیز وجود دارد که نتیجة تابع کبری نیست. خواجه کبرای وصفیه (یکی از دو مشروطة عامه یا خاصه یا یکی از دو عرفیة عامه یا خاصه) را نیز به این مواضع می افزاید. با تفحص در آثار منطق دانان سینوی تعداد این مواضع به 42 ضرب می رسد. اگرچه منطق دانان در تعیین جهت نتیجة 31 ضرب از این ضروب اتفاق نظر و در تعیین جهت نتیجة 11 ضرب باقی مانده اختلاف نظر دارند، اما هیچ یک از آنان نتیجة این 11 ضرب را تابع کبری ندانسته اند. پژوهش حاضر به بررسی 31 ضرب یادشده و ضوابط و ادلة منطق دانان در باب جهت نتیجة آن ها می پردازد.

۱۰۹۶.

نقد و بررسی نظریه عینیت نفس و مزاج(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: امید آهنچی

منبع: انسان پژوهی دینی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۳۴

کلید واژه ها: نفس مزاج جوهر عرض

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی طبیعیات

تعداد بازدید : ۱۱۵۶ تعداد دانلود : ۷۶۵

پرداختن به مباحث نفس شناسی و به خصوص تحلیل نظریه عینیت نفس و مزاج، برای دستیابی انسان به جایگاه معقول معاد از اهمیت بسزایی برخوردار است. موافقان این نظریه، نفس را مبدأ فاعلی برای ظهور آثار و افعال حیاتی می دانند؛ ولی در عین حال، این مبدأ فاعلی را نوعی عرض به نام مزاج دانسته و معتقد به عینیت نفس و مزاج می باشند. در مقابل، مخالفان این نظریه قائل به جوهریت نفس بوده و عینیت نفس با هر عرضی از جمله مزاج را نمی پذیرند. در این مقاله پس از شرح مبادی تصوری نظریه عینیت نفس و مزاج، به نقد و بررسی آن خواهیم پرداخت. بدین منظور ادله رد این نظریه در دو دسته مستقیم و غیر مستقیم ارائه شده است. ادله مستقیم اشاره به دلایلی دارند که مستقیماً بر تغایر نفس و مزاج حکم می کنند؛ ولی ادله غیر مستقیم در مرحله اول عهده دار اثبات جوهریت نفس می باشند و در مرحله دوم می توان از آنها نفی نظریه عینیت نفس و مزاج را نتیجه گرفت. پس از تأمل در این دو دسته دلیل، به روشنی می توان به عدم عینیت نفس و مزاج حکم نمود.

۱۰۹۷.

استلزام های مبانی خداشناسی در ساحت سیاست از منظر علامه طباطبائی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمد عابدی

منبع: معرفت سیاسی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۱۴)

کلید واژه ها: قدرت ولایت مبانی علم سیاست ربوبیت خالقیت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۷۵ تعداد دانلود : ۴۵۵

بی توجهی به نقش مبدأ خلقت در تعیین اهداف و راهبردهای حیات سیاسی، از زمینه های ناکامی معرفی مطلوب ترین بستر حیات سیاسی بشر در تأمین سعادت وی بوده است، درحالی که از منظر قرآن، شناخت سعادت انسان به عنوان عضوی از نظام هستی، نیازمند مبدأشناسی است. این نگاه، استلزاماتی تأثیرگذار در چگونگی حیات سیاسی بشر در پی دارد که آن را از نوع غربی اش متمایز می سازد. این تحقیق با بررسی آثار علامه طباطبائی، به ویژه تفسیر المیزان به این پرسش پاسخ می دهد که مهم ترین مبانی مبدأشناختی در سیاست کدام است؟ تحقیق بر این فرضیه استوار است که مبانی مبدأشناختی سیاست، مثل قادر بودن، خالق بودن، عالم بودن، مالکیت، ربوبیت، و ولایت خداوند را می توان از آثار علامه، برداشت کرد و استلزامات متعددی برای آن در طراحی نظام ارزشی در حیات سیاسی معرفی نمود.

۱۰۹۸.

واکاوی مفهومی وجودی استکمال نفس در مراتب کمال(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمدحسین وفاییان

منبع: حکمت اسراء تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲۴

کلید واژه ها: نفس صدرالمتألهین حرکت جوهری استکمال عین ثابت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۵۸ تعداد دانلود : ۴۵۵

نفس در حکمت متعالیه و ابتدای حدوث خود، فروترین کمالات هستی و حیات نباتی را دارد. پس ازآن، سیر استکمالی نفس در مراتب هستی از عالم ماده تا معقول شروع می شود. شناخت صحیح استکمال، نیازمند تحلیل مفهومی و وجودی آن است. تحلیل مفهومی، بیانگر فرآیندی بودن استکمال نفس است و سه مؤلفه اساسی آن عبارت اند از: ۱) حرکت جوهری؛ ۲) تدرج؛ ۳) استلزام استکمال در ارتباط با آگاهی و هدف. تحلیل دقیق وجودشناسانه نفس نیز بیانگر جایگاه اساسی عین ثابت در استکمال نفس است. استکمال نفس، ظهور عینی عین ثابت و وجود علمیِ هر نفس در مرتبه خلقت و ظهور عینی اسماء الهی است؛ ازاین رو، افعال ارادی نفس در مسیر استکمال، علت معده ظهور کمالات مکنون در عین ثابت هر نفس اند.

۱۰۹۹.

معناشناسی زبان قرآن از دیدگاه علاّمه طباطبائی(ره) در تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نصرت نیل ساز علی حاجی خانی سعید جلیلیان

منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ششم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲۱

کلید واژه ها: زبان قرآن معناشناسی عرف عام عرف خاص علامه محمدحسین طباطبایی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۹۵ تعداد دانلود : ۵۵۱

یکی از مهم ترین مبانی تفسیر قرآن، مربوط به «زبان قرآن» است. هر مفسّری خواه، ناخواه در طول تفسیر خود به آن می پردازد.یکی از نظرات رایج در زبان قرآن، عرفی بودن است که از پیشینة طولانی برخوردار است. علاّمه طباطبائی در تفسیر نخستین خود، «البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن» به مسئلة زبان قرآن توجّه نشان داده است. در این نوشتار، نگارندگان ضمن بررسی نظر علاّمه طباطبائی در حوزة عرفی بودن زبان قرآن، به مسئلة مراتب معنایی آیات قرآن و مفاهیم قرآنی، مانند هدایت و ضلالت، ذکر و غیره پرداخته است. در این راستا، نخست نظریّة عرفی بودن زبان قرآن با توجّه به شواهد و قرائنی که در تفسیر البیان وجود دارد، مورد کنکاش قرار می گیرد، سپس به بررسی مراتب آیات و مفاهیم قرآنی که رابطة تنگاتنگی با مسئلة زبان قرآن دارند، پرداخته می شود. بر این اساس، علاّمه معتقد است علی رغم اینکه قرآن از اصطلاحات رایج میان عرب بهره گرفته، ولی آن را طبق عرف خاصّ خود به کار برده است و افزون بر این، آیات قرآن لایه های معنایی مختلفی دارند.

۱۱۰۰.

تحلیلى تطبیقى از شفاعتدر نگاه فخررازى و قاضى عبدالجبار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زکیه فلاح یخدانى

منبع: معرفت سال بیست و چهارم آذر ۱۳۹۴ شماره ۲۱۶ ویژه کلام

کلید واژه ها: معتزله اشاعره شفاعت قاضى عبدالجبار فخررازى مرتکب گناه کبیره

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۷۴ تعداد دانلود : ۳۲۳

شفاعت یکى از باورهاى ادیان، به ویژه دین اسلام است که افزون بر دلالت آیاتى از قرآن کریم، روایات معصومان علیهم السلام در مورد آن به حد تواتر رسیده است. متکلمان مسلمان اتفاق نظر دارند که شفاعت از باورهاى پذیرفته شده در میان عقاید اسلامى است، گرچه در تفسیر آن اختلاف نظر دارند. گروهى همچون معتزلیان به دلیل پیش داورى در مسئله عمل به وعید، ناچار شدند شفاعت را مختص افراد مطیع و نیکوکار بدانند. در نتیجه، شفاعت پیامبر سبب افزایش درجه نیکوکاران است نه نجات گنه کاران، اما اشاعره معتقدند شفاعت، مخصوص مرتکبان گناه کبیره اى است که به دلیلى نتوانسته اند قبل از مرگ توبه کنند. این مقاله سعى دارد دیدگاه دو تن از دانشمندان مهم مسلمان، فخررازى و قاضى عبدالجبار که یکى نماینده مکتب اشعرى و دیگرى نماینده مکتب معتزلى است، به شیوه توصیفى تحلیلى مورد بررسى قرار دهد. نتایج به دست آمده حاکى از این است که شفاعت اولیاى الهى مشروط به مشیت الهى و تحت ضوابط خاصى است و علاوه بر زیادت در منفعت، باعث رفع عقاب نیز مى گردد.

درخت حوزه‌های تخصصی