درخت حوزه‌های تخصصی

در زیر، آوانویسی و ترجمه آغاز نوشت 1 و پایان نوشت 1 دستور هوشنگ سیاوخش، ساکن شریف آباد یزد، در قرن نهم هجری(قرن پانزدهم میلادی)، بر دستنویس وی از یسنا و زند آن می آید.دستور هوشنگ از خاندان موبدانی است که نام چند تن دیگر از آنان هم به مناسبت بازنویسی کتابهای اوستا و پهلوی و دادن پاسخ به پرسشهایی که زرتشتیان ساکن هند از موبدان ایرانی پرسیده اند، بر جای است؛از جمله کیخسرو سیاوخش شهریار، برادر او، و عموزاده آنها، شاپور جاماسپ شهریار 2 .این قطعه کوتاه، از لحاظ در برداشتن نام کاتبان دستنویسها از دیر باز جلب توجّه کرده و از میان کسانی که (1). colophon ؛«بن نوشت»، به معنای هر دو واژه«آغاز نوشت»و«پایان نوشت»، آخرین واژه ای بود که دوست و همکار عزیزم، شادروان دکتر حسین داوری آشتیانی آن را برای ما ساخت و متأسفانه عمر کوتاه او به دیدن صورت چاپ شده این واژه وفا نکرد؛او را بهشت بهره باد!

قاضی ناصر الدین أبی سعید عبدالله بن عمر بن محمد شیرازی بیضاوی دانشمند و فقیه و مفسر بزرگ قرن هشتم فارس و ایران راتفسیری ارجمند‘بنام أنوارالتنزیل وأسرار التأویل است که در طول تاریخ‘از زمان تألیف ‘ مورد توجه دانشمندان و مفسران بزرگ اسلامی بوده است و بیش از پنجاه شرح وتعلیقه بر آن نگاشته اند. گروهی أنوار را شرح و تعلیقه ای بر کشاف اثر جارالله زمخشری دانسته اند‘ اما از آنجا که جارالله را مذهب حنفی ومکتب معتزلی بوده است و قاضی را مذهب شافعی و مکتب أشعری‘قاضی در ضمن تفسیر خود به ردّ و جواب پرداخته و طرحی نو درانداخته و ضمناً به حبل المتین شیخ الطائفه طوسی و علامه طبرسی چنگ انداخته و تلویحاً به ردّ عقائد ایشان نیز پرداخته است . قاضی را در این تفسیر خطبه ای غرّا و عمیق است که شرح آن خود کتابی را اقتضاء می کند و نگارنده این مقال بر آن شد که ان شاءالله شرحی برآن نویسد و ضمناً مقاصد ومرامی والای شیخ طوسی و علامه طبرسی و جارالله زمخشری و ابوالفتوح رازی و میبدی و قاضی بیضاوی را بیان کند و وجوه تفوق اقوال را در سایه آثارشان‘ بهمراه افاضات دیگر مفسران و شارحان عیان دارد. و با ذکر اصل کتابت ایشان‘جهت تعلیم متون قدیم تازی وپارسی به طالبان‘مقالت رابپایان برد. تا چه قبول افتد وچه در نظر آید. و نخست از بزرگترین آیه قرآن کریم آغاز کند.چه: کل أمر ذی بال لم یبدأ فیه ببسم الله فهو أبتر وازآنجا که شرح کلام بلند قرآنی و بیان دقائق و حقایق فرقانی را راهی طولانی است ودر این معدود اوراق نگنجد‘ لذا پهنة سخن را به مقالاتی چند تقسیم نمود تا هر مقاله در ضمن ارتباط با قبل خود منحصراً دارای شأنی باشد چه: هر گلی رنگ و بوئی داده اند هر نگاری را به شکلی زاده اند چشم نرگس را خمارین ‘لاله را داغ عشقی بر جبین بنهاده اند

آنچه در زیر می آید برگردان بخشی از فصل سیزدهم کتاب 1 زمبستا است که شرح و توصیفی از مکتبها، یا به اصطلاح عرفانی آن، «چرخ یا گردونه»های مهم آیین بودایی است.مراحل و مقاماتی که رهروان این مکتبها باید بپیمایند تا«زنده آزاد»شوند و به «نیروانه»برسند، به مراحل سیر نفسانی در عرفان ایرانی، که در نهایت منجر به فقر و فنا و پویستن به حقّ می شود، بی شباهت نیست.