علوم ادبی

مفهوم « شکل اثر ادبی » که در آثار فرمالیست ها اهمیت زیادی پیدا کرده است، به دو پیشنهاد مهم آن ها وابسته است: 1) هر نکته ادبی از واژه تا سخن، باید در پیوندی که با سایر نکته ها می یابد، بررسی گردد و شناخته شود و به این اعتبار شناخت ساختار یا شالوده اصلی اثر، مهمترین جنبه پژوهش ادبی است. 2) پژوهش «همزمانی » ــ که سوسور مطرح کرده است ــ روش اصلی پژوهش ادبی است. این مقاله، بر آن است تا با مبنا قرار دادن این دو اصل و با توجه به علم ریخت شناسی و تحلیل تئوری های فرمالیستی و ساختارگرایی در این باب، نگرشی تازه به عروض شعـری داشته باشد، چرا که ریخت شنـاسی وزن، به ما فرصت می دهد تا شعر را با همه عناصر ساختاری شکل بیرونی و نوای اندرونی اش بسنجیم. امروزه، علم عروض را نمی توان با میزانی معلوم و از پیش تعیین شده، اندازه گیری کرد، بلکه چون همه چیز در اکنون شعر ــ چه اکنونی که مولف خلق می کند و چه اکنونی که خواننده می آفریند ــ خلق می شود، بنابراین وزن را نیز، باید در اکنون آن جستجو کرد. مقاله حاضر، وزن را که اصلی ترین میزان تعیین کننده عروض شعری است، با توجه به رویکرد معناشناسی درون متنی، مورد مطالعه و بررسی قرار داده و در نهایت، با پیشنهاد یک الگوی ساختاری مناسب، نمونه هایی از اشعار شاعران را، مورد نقد و بررسی قرار می دهد.

۱۶۴۴.

رئالیسم: شخصیت سازی رئالیستی در رمان و داستان کوتاه

نویسنده: سعید فاطمی

منبع: وحید مرداد ۱۳۴۳ شماره ۸

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی مکتب های ادبی رئالیسم

تعداد بازدید : ۲۰۳۴ تعداد دانلود : ۹۵۱

۱۶۴۵.

حکایت چیستی زیبایی در غزل های سعدی (بحثی در فلسفه هزار دیدگاه سعدی)

نویسنده: اصغر دادبه

منبع: سعدی شناسی اردیبهشت ۱۳۷۹ دفتر سوم

کلید واژه ها: افلاطون ارسطو زیبایی شناسی سعدی غزل سعدی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۳۴ تعداد دانلود : ۹۳۳

نویسنده در این مقاله زیباییشناسی در غزلهای سعدی را مورد بررسی قرار میدهد و اشاره میکند: غزلهای سعدی از دیدگاه زیباییشناسی، حد زیبایی است و پیداست که شاعری هنرمند که سخنش حد سخندانی و زیبایی است. در زیباییشناسی و فلسفه هنر نیز صاحبنظر است و میتوان با تامل و جستجو در سخن او نظریاتش را در فلسفه هنر بازیافت و بازشناخت و به تدوین دیدگاههای او در فلسفه هنر پرداخت. سعدی دیدگاه افلاطونی و ارسطویی در زمینه چیستی زیبایی را مکمل یکدیگر میدیده است. در ادامه این مقاله بیتهایی که در آنها سعدی دیدگاه افلاطونی داشته و بیتهایی که دیدگاه ارسطویی داشته ، مشخص شدهاند.

۱۶۴۶.

طبقه بندی مضمونی رباعی های ابن یمین

نویسنده: نصرالله امامی زهرا نصیری شیراز

منبع: پژوهش زبان و ادبیات فارسی بهار ۱۳۸۹ شماره ۱۶

کلید واژه ها: مضمون طبقه بندی رباعی ابن یمین ارزش ادبی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۳۰ تعداد دانلود : ۹۵۹

رباعی از جمله قالب های مورد توجه شاعران فارسی زبان بوده و هست و در این میان، ابن یمین فریومدی شاعر مشهور و قطعه سرای چیره دست قرن هشتم نیز به این قالب، دل بستگی های خاصی داشته است . رباعی های ابن یمین از تنوع مضمونی خاصی برخوردار است و به همین سبب رباعی های او را باید از جمله رنگین ترین رباعی های فارسی به شمار آورد . این تنوع تا آنجاست که رباعی های ابن یمین را می توان در یک طبقه بندی موضوعی، به هشت گونه تقسیم کرد که هر کدام از آنها نشان دهنده جبنه هایی از خلاقیت های شعری و جهان بینی این شاعر است . از آنجا که قالب رباعی از قرن هفتم اندک اندک می رفت تا رونق و رواج خود از دست بدهد، تنوع مضمونی و لطافت های تعبیری ابن یمین موجب توجه دوباره ای به این قالب شد. رباعی های ابن یمین، مجال آن را فراهم کرده تا بسیاری از مضامینی را که شاعر در قطعات خود با تفصیل آورده است، باردیگر به صورت موجزتری در رباعی های او نیز بخوانیم .

۱۶۴۷.

نقد ادبی: از تأویل اثر تا تحلیل متن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین صافی پیرلوجه

منبع: نقد ادبی سال هفتم بهار ۱۳۹۴ شماره ۲۹

کلید واژه ها: ساختارگرایی نقد ادبی متنیت سخن سنجی خواننده مداری

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی بینامتنیت

تعداد بازدید : ۲۰۳۰ تعداد دانلود : ۱۶۰۹

در سنت ساختارگرایی سوسوری، فرض بر این است که دستگاه زبان پس از تعریف سلبیِ نشانه های کلامی و چینش بعضی از آنها در پی یکدیگر، مدلول های معینی را در کالبد یک متن مستقل گرد می آورد و از وحدت مضمونیِ متن در برابر شرایط ناپایدار بافتی محافظت می کند. بسیاری از منتقدان عرصه ی ادبیات نیز تحت تأثیر زبان شناسی سوسوری و به پیروی از بوطیقای ساختارگرا چنین می پندارند که نقد ادبی برابر است با سخن کاوی اثر در راه تأویل آن به مقصود آفریننده اش. در این مقال اما به جای کوششی بی فرجام برای وصول به فلان مدلول در بهمان اثر سترگ ادبی، به چندوچون در این باره خواهیم پرداخت که اساساً متنیت اثر از کجا(ها)ی زبان مایه می گیرد و چرا نمی توان فرایند خوانش متن را به روال های مکانیکیِ سخن کاوی فروکاست و هدف از نقد ادبی را نیل به مضمونی بی بدیل انگاشت. در تبیین دلالت مندی پردامنه ی متن و کران گشودگی خوانش، چند نمونه ی ظاهراً ناهمگون را فراتر از نقدهای سخن کاوانه، بر پایگاهی متشکل از دیدگاه های خوانش بنیاد بارت، پاشایی و متز تحلیل خواهیم کرد تا سرانجام به الگوی تازه ای از نقد ادبی دست یابیم. بنا بر این الگو اگرچه تنها سخن سنجی اثر برای تأویل آن کافی است، اما این سنجه را تنها یکی از شرایط لازم برای تحلیل متن باید دانست. در راه چنین تحلیلی همچنین باید عوامل متنیت هر اثر را نیز با توجه به شبکه ای از روابط بینامتنی اش تحلیل کرد؛ تحلیلی که از شناسایی انواع تقابل های پنهان در پوسته ای از روابط مجازی و استعاری آغاز می شود.

۱۶۴۸.

مسأله ی تجدید مطلع در قصاید خاقانی

نویسنده: راینرت

منبع: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران سال دوازدهم دی ۱۳۴۳ شماره ۲ (پیاپی ۴۶)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۸ تعداد دانلود : ۸۸۶

۱۶۴۹.

«جامعه شناسی رمان خاله بازی از بلقیس سلیمانی بر مبنای نظریّه ""پی یر بوردیو""»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی خادمی کولایی مجید سرمدی فاطمه زمانی کارمزدی

منبع: ادبیات پارسی معاصر سال پنجم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۱۵)

کلید واژه ها: جامعه شناسی رمان بلقیس سلیمانی پی یر بوردیو بازتولید ساختار خاله بازی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی نقد اجتماعی

تعداد بازدید : ۲۰۲۷ تعداد دانلود : ۱۱۶۰

بازخوانی آثار ادبی با رویکردهای تازه به پویایی فضای جامعه ادبی می انجامد. نقد جامعه شناسی در عرصه ادبیّات، به بررسی تأثیر متقابل ادبیّات و جامعه بر یکدیگر می پردازد و با تحلیل این تأثیر و تأثّرها، راهی نوین در برابر کسانی قرار می دهد که دغدغه اصلی ذهن آن ها شناخت انسان و جامعه جدید انسانی است. نگرش جامعه شناسانه به رمان با رویکرد جامعه شناسی زنان، منظری نسبتاً نوپدید است که از قابلیّت وگنجایی چشم گیری برای بحث های نوین و جذّاب در این زمینه برخوردار است. نگارندگان از این نظرگاه و با تکیه بر دیدگاه های «پی یر بوردیو»، نظریّه پرداز و منتقد فرانسوی، به بررسی رمان خاله بازی از بلقیس سلیمانی پرداخته اند. سلیمانی در این رمان با نگاهی واقع گرایانه و در عین حال انتقادی به مسایل اجتماعی و فرهنگی ایران، خصوصاً وضعیّت زنان در دهه شصت و قبل از آن می پردازد. روش تحقیق این مقاله، توصیفی - تحلیلی و بهره ور از دیدگاه جامعه شناسی بر پایه مکتب انتقادی پی یر بوردیو است. در رابطه دیالکتیکیِ عاملیّت و ساختارِ بوردیو در کنشِ افراد این داستان، بیشتر بازتولید ساختارهای ثابت فرهنگی وجود دارد؛ امّا در پایان رمان، شاهد تولید ساختاری جدید از سوی یکی از شخصیّت های اصلی آن هستیم. همچنین مفاهیم بازتاب یافته در رمان خاله بازی ناظر بر آن است که نویسنده آن – خواسته یا ناخواسته - با نگاهی به جامعه در بستر اسطوره ای، تاریخی، پیشامدرن، مدرن و پسامدرن و مقایسه ضمنی آن ها با یکدیگر، رابطه دیالکتیکی عاملیّت و ساختار بوردیو را تأیید می کند.

۱۶۵۰.

ریشه شناسی عامیانه

نویسنده: یوسف امیری

منبع: انسان و فرهنگ سال دوم خرداد ۱۳۹۲ شماره ۳ ویژه نامه «زبان و متن»

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۳۱ تعداد دانلود : ۱۴۳۳

۱۶۵۱.

خوانش نشانه شناختی زمستان اخوان و پیامی در راه سپهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا نبی لو

منبع: ادبیات پارسی معاصر سال سوم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۴ (پیاپی ۸)

کلید واژه ها: نشانه شناسی ماتریس هیپوگرام انباشت

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی نقد نشانه شناختی

تعداد بازدید : ۲۰۲۷ تعداد دانلود : ۹۹۲

مایکل ریفاتر، دو شیوه خوانش اکتشافی و پس نگر را در نشانه شناسی شعر مطرح کرده است. در خوانش اول به بررسی مفهوم و معنا و در خوانش دوم به دلالت های زبانی توجه می شود. در خوانش دوم، پس از بررسی عناصر غیردستوری، ارتباط پنهانی و درونی عناصر متن درقالب انباشت و منظومه های توصیفی تبیین می شود، سپس خواننده به دریافت هیپوگرام ها روی می آورد، و درنهایت این مباحث به دریافت و کشف ماتریس ساختاری شعر می انجامد. در این مقاله، پس از بررسی عناصر غیردستوری، انباشت ها و منظومه های توصیفی در دو شعر زمستان اخوان و پیامی در راه سپهری، ماتریس ساختاری زیر به دست آمده است: شعر زمستان: ترس و ناامیدی مردم، امیدواری شاعر به کمک دیگران، خفقان، ناامیدی شاعر؛ شعر و پیامی در راه: آشتی دادن و دوستی و محبت آوردن و رفع کاستی توسط شاعر، زشتی و کاستی در جامعه، برقرارشدن کمال و زیبایی در جامعه.

۱۶۵۲.

آرایش آرایه ها (نقدی بر کتاب آرایه های ادبی) (سال سوم ادبیات و علوم انسانی دوره ی متوسطه)

نویسنده: علی گراوند

منبع: رشد آموزش زبان و ادب فارسی ۱۳۷۷ شماره ۴۷

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۶ تعداد دانلود : ۱۰۷۲

۱۶۵۳.

پیچیده و دشوار (نگاهی به رمان «سلوک» نوشته محمود دولت آبادی)

نویسنده: فاطمه رشوند

منبع: ادبیات داستانی آذر ۱۳۸۲ شماره ۷۴

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی نقد و بررسی آثار ادبی معاصر ادبیات داستانی

تعداد بازدید : ۲۰۲۶ تعداد دانلود : ۷۱۰

۱۶۵۴.

بررسی کنایه درمقدمة شاهنامه

نویسنده: طاهره قهرمانی فرد علی محمد پشت دار

منبع: علوم ادبی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۸

کلید واژه ها: شاهنامه صور خیال کنایه فردوسی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی بلاغت بیان

تعداد بازدید : ۲۰۲۵ تعداد دانلود : ۲۱۷۷

کنایه یکی از شاخه های مهم علم بیان و از برجسته ترین ترفندهای زیباآفرینی در کلام است.در این جستار به تحلیل کارکردهای کنایه درمقدمة شاهنامه پرداخته ایم . زیرا دراین بخش ،ساختار کنایی، نسبت به دیگر شگردهای بلاغی، بیشترین بسامد را دارد.کنایه های استخراج شده ، به ترتیب از نوع کنایه فعلی، کنایه از صفت و موصوف اند که بالاترین بسامد، مربوط به کنایه فعلی و از گونه ایماست. بسیاری از کنایه های به کار رفته درمتن مورد نظر،در فارسی معاصر هم کاربرد دارند و تعداد کمی، مخصوص شاهنامه-اند . کنایه های زبانی اگر چه درکلام روزمره، ارزش هنری ندارند، در ابیات شاهنامه به گونه ای در محور هم نشینی و در کنار دیگر صور خیال، قرار گرفته اند که معنایی و خیالی به شعر افزوده اند. فردوسی در آغاز شاهنامه، از کنایه ها، برای بیان باورهای دینی ، آموزه های اخلاقی ،مضامین اجتماعی ومدح، سود جسته است. کنایه به دلیل ابهام هنری، ایجاز و اغراقی که دارد، موجب برجسته سازی کلام ،در مقدمة شاهنامه است که به تثبیت سخن و تأثیرگذاری آن در ذهن مخاطب کمک می کند.همچنین برخی از کنایه های متن مورد نظر در بحث استعاره نیز قابل تأمل و بررسی هستند.

۱۶۵۵.

نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایران

نویسنده: احمد اقتداری

منبع: آینده سال سیزدهم آبان تا اسفند ۱۳۶۶ شماره ۸ تا ۱۲

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی نقد اسطوره ای

تعداد بازدید : ۲۰۲۶ تعداد دانلود : ۱۰۳۱

۱۶۵۶.

نشانه شناسی شخصیت های داستان های کانتربری در متن جامعه قرن چهاردهم انگلستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: بهروز احمدزاده بیانی زهرا شوری

منبع: مطالعات زبان و ترجمه زمستان ۱۳۸۹ شماره ۳

کلید واژه ها: نشانه شناسی شخصیت پردازی داستان های کانتربری ادبیات قرن 14انگلستان جامعه قرون وسطی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۵ تعداد دانلود : ۱۳۵۵

مقاله حاضر شخصیت های کانتربری را از چهار بعد:مطابقت با شرایط اجتماعی قرن 14 انگلستان، تفکرات مذهبی حاکم بر جامعه، زیبایی شناسی و روایت مورد نشانه شناسی قرار می دهد. از بعد اول، ظاهر و رفتار شخصیت ها با الگوهای اقتصادی، تاریخی و اجتماعی همچون گسترش بورژوازی، گسترش شهرنشینی، قیام دهقان ها و فساد اجتماعی رابطه معنی دار و تنگاتنگ نشان می دهد. از بعد مذهبی، برداشت های مذهبی متفاوت با پیروی محض از دستورات کلیسا در میان زائرین مشاهده می شود؛ چنانکه از نظر تاریخی این دوران با افول قدرت کلیسا و گسترش انتقادها همراه بود. از نظر زیبایی شناسی، شخصیت های کانتربری، افکار و احساسات متناقض نشان می دهند. از یکسو دارای حالات گوتیک و ترس از عذاب الهی، خشونت و آلام انسانی هستند و از سوی دیگر، گرایش به زیبایی های دنیوی، روابط پنهان عاشقانه و گناه دارند که این مغایرت از نشانه های تغییر و تحول در ارزش های فرهنگی یک جامعه در حال گذراست. همچنین کاربرد زبان عامیانه، دیدگاه دیالوژیک، سبک حلقه وار داستان ها، خروج از بعد زمان و مکان در انتهای سفر زیارتی به روایت زائرین، خاصیت اعتراف آمیز می بخشد و بیان اندیشه های نو همچون ضرورت توجه به فردیت، حقوق مردم و حقوق زن را در شرایط قرون وسطی ممکن می سازد؛ گفتمانی که تنها در بستر تکامل بشریت قابل درک است

۱۶۵۷.

بررسی صور خیال در هفت پیکر نظامی

نویسنده: ارژنگ مدی

منبع: فرهنگ پاییز ۱۳۷۱ شماره ۱۰

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۴ تعداد دانلود : ۱۲۳۸

۱۶۵۸.

پسامدرنیسم در رمان «تاریخ سری بهادران فرس قدیم» از دکتر شمیسا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: منصوره تدینی

منبع: زبان و ادب پارسی دانشگاه علامه (زبان و ادب سابق) بهار ۱۳۸۹ شماره ۴۳

کلید واژه ها: پسامدرنیسم بینامتنیت محتوای وجودشناسانه محتوای معرفت شناسانه عدم انسجام

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۴ تعداد دانلود : ۱۰۲۷

در این مقاله حضور برخی از مهم ترین مؤلفه های پسامدرنیستی، چون محتوای وجودشناسانه، عدم انسجام، آمیختن انواع ادبی (ژانرها)، اتصال کوتاه، عدم قطعیت، ابهام، آشفتگی زمان و مکان، بینامتنیت، شیفته گونگی شخصیت، تغییرات راوی و زاویه دید و... در یک رمان از دکتر سیروس شمیسا، با نام «تاریخ سری بهادران فرس قدیم» با ذکر مستنداتی از متن، اثبات شده است و با توجه به عنصر غالب پسامدرنیسم در این متن، یعنی برجسته شدن محتوای وجودشناسانه با استفاده از مباحث عرفانی به شکلی تازه و کارکردی(functional) ، می توان گفت این داستان به شیوه ای نو و بومی شده و غیرتقلیدی وارد حیطه پسامدرنیسم شده است، در عین حال که عناصری از مدرنیسم را نیز در خود دارد؛ از جمله آن چنان که لازمه عرفان است، مباحث معرفت شناسانه نیز به نحوی تنگاتنگ و غیر قابل تفکیک از مباحث وجودشناسانه در این متن مورد توجه قرار گرفته اند.

۱۶۵۹.

نهج الخاص، فرهنگی ناشناخته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مریم شعبان زاده سید علی اصغر میرباقری فرد طاهره خوشحال دستجردی

منبع: پژوهشهای ادبی ۱۳۸۵ شماره ۱۱

کلید واژه ها: عرفان فرهنگ نویسی صطلاح عرفانی نهج الخاص ابومنصور اصفهانی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی مرجع شناسی فرهنگها و فرهنگ نویسی

تعداد بازدید : ۲۰۲۱

نهج الخاص اثر ابو منصور معمر بن احمد بن محمد بن زیاد اصفهانی (متوفی 418) کتابی مختصر و موجز در شرح اصطلاحات عرفانی است. هدف مولف از تالیف این کتاب، بیان مراتب احوال و مقامات است تا احوال سالکان و یا به تعبیر خود او «سایرین الی اله» و درجات ایشان در هر مقام آشکار گردد. اگر چه کتاب، مختصات یک فرهنگ تمام عیار را دارا نیست، با توجه به اینکه مولف، مفهوم بیش از 120 اصطلاح عرفانی را با روشی تازه و بدیع برای مخاطبان شرح داده است، یکی از اولین فرهنگهای تخصصی عرفانی به شمار می آید. این کتاب با اینکه از لحاظ قدمت زمانی بر بسیاری از فرهنگها پیشی جسته، متاسفانه هنوز برای بسیاری از پژوهشگران ناشناخته مانده است. پژوهشگر در این تحقیق کوشیده است تا بر اساس معیارهای سنجش فرهنگها از نظر یاکوف مالکیل با سه سنجه گستره واژگانی، دیدگاه نویسنده، شیوه عرضه اطلاعات، روش فرهنگ نویسی را در این کتاب بررسی کند.

۱۶۶۰.

بررسی تطبیقی عنصر «طرح» در داستان های کهن و داستان های امروزی ایران و جهان

نویسنده: منصوره شریف زاده

منبع: ادبیات تطبیقی جیرفت زمستان ۱۳۸۸ شماره ۱۲

کلید واژه ها: داستان رمان پیشگویی طرح تطبیق ایلیاد ادیسه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۱۹ تعداد دانلود : ۱۰۲۶

بزرگ ترین فرق بین داستان های کهن و داستان های امروزی، عنصر «طرح» است (که یکی از مهم ترین عناصر داستان به شمار می رود): داستان های کهن ممکن است از مجموع تصادف ها ساخته شود و یا از حوادثی که از علل و معلول های سطحی سرچشمه گرفته باشد، در حالی که داستان های امروزی از حوادثی ناشی می شوند که به جدال می انجامند، جدال هایی که بر اساس علل و معلول موجه به نظر می آیند. در این مقاله کوشش شده است عنصر «طرح» در داستان های کهن ایرانی (شاهنامه و خسرو و شیرین) و داستان های کهن اروپایی (ایلیاد و ادیسه) با داستان های معاصر (رمان) ایرانی (تنگسیر و سووشون) و داستان های معاصر (رمان) اروپایی (مادام بواری و جنگ و صلح) مقایسه شود تا وجوه تشابه و افتراق آنها مشخص شود.

درخت حوزه‌های تخصصی