ایمان زکریایی کرمانی

هنر تذهیب یکی از مهم ترین هنرهای اسلامی و قرآن آرایی به شمار می آید که طیف گسترده ای از ذوق و استعداد هنرمندان مسلمان را به نمایش در می آورد. مذهبان مسلمان از صدر اسلام همواره با بهره گیری از ذوق، خلاقیت و نوآوری سبک های مختلف هنر تذهیب را شکل دادند. در میان مراکز مهم کتاب آرایی در سرزمین های اسلامی، شیراز همواره به عنوان یکی از مکاتب مهم کتاب آرایی شناخته می شود که درون خود و با گذر ایام سبک های مختلفی را در تذهیب، تشعیر و خوشنویسی شکل داده است. در بین سبک های مهم کتاب آرایی مکتب شیراز می توان به قرآن های تزیین شده بین قرون ۸ تا ۱۳ هجری قمری اشاره کرد که سه سبک مهم در مکتب قرآن آرایی شیراز را شکل داده اند. شناخت و مطالعه ی سبک شناختی مبتنی بر مؤلفه های فرمی و دستیابی به ویژگی های اصلی سبک های مهم قرآن آرایی مکتب شیراز به عنوان مهم ترین هدف این پژوهش مطرح می باشد لذا به منظور دست یابی به این هدف اصلی از میان قرآن های این سه دوره یک قرآن عصر ایلخانی، یک قرآن عصر تیموری و دو قرآن مربوط به دوره ی قاجار به صورت هدفمند انتخاب شده است. پژوهش حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و با رویکرد سبک شناسی صورت گرا انجام شده است. از جمله مهم ترین نتایج این پژوهش می توان به معرفی ساختار فرمی و ویژگی های سبکی این سه دوره اشاره نمود که می توان براساس ساختارهای فرمی این سه دوره را یگانه، پردیس و فرشینه نام نهاد. علت نام گذاری این سه دوره ویژگی فرم های شاخص مورد استفاده در این سه عصر یا سه سبک است که این ادوار را از عصر پادشاهی و نیز نشانه گان عددی خارج ساخته و متناسب با ساختار فرمی نامگذاری شده اند.

روایت فتح شامل فیلم های مستندی است که هشت سال پایداری نیروهای مردمی را ثبت کرده اند. اهمیت این مجموعه، گذشته از ثبت وقایع تاریخی و جنگی، در مفاهیمی نهفته که در زمان خود با اقبال فراوان همراه بوده و حتی در زمان حال نیز بارها از رسانه ملی پخش شده است. این در حالی است که فرایند خوانش مخاطب و نسل جوان از این گونه محصولات رسانه ای می تواند متفاوت باشد و گاه با کم توجهی یا تحریف نیز مواجهه شود. مسئله اصلی پژوهش، معناکاوی و امکان سنجی تحلیل روایی متن فیلمیک مستند جنگی است. روش پژوهش، کیفی، با رویکرد تحلیلی بوده است. با توجه به اینکه این پژوهش کاربردی و هدف آن کشف معناهای نهفته در یک فیلم مستند جنگی بوده است، نمونه موردی فیلم «رضا» از مجموعه روایت فتح که به صورت هدفمند انتخاب شده و پس از شناسایی شیوه ساخت این فیلم بر اساس نظر نیکولز، بر مبنای رمزگان پنج سطحی بارت، به تبیین و معناکاوی از لایه های زیرین متن فیلمیک پرداخته است. نتایج نشان می دهد، درک ناشی از مستند «رضا» به دلیل چینش دلالت کننده هایی ضمنی است که از طریق نظام کلامی و راویِ درون متنی، مخاطب را به خارج از متن ارجاع می دهد و از طریق شیوه انتخاب شده صورت می پذیرد.

مسجد-مدرسه چهارباغ اصفهان به عنوان یکی از مهم ترین بناهای عصر شاه سلطان حسین صفوی، در دو بعد ساختار و تزیینات، حائز اهمیت است. از جمله شاخص ترین تزیینات به کار رفته در این گنجینه هنر عصر صفویه، کتیبه ها می باشند که به واسطه تنوع و کیفیت، سرآمد کتیبه نگاری های بناهای مشابه این عصر هستند. با ذکر این مقدمه در رابطه با اهمیت موضوع، پژوهش حاضر تلاش دارد ضمن بازشناسی مختصر مسجد-مدرسه چهارباغ، با دیدگاهی چند وجهی، به طبقه بندی و گونه شناسی ساختار ظاهری و مضامین کتیبه های بنای مذکور اقدام نماید. مراحل مذکور، زمینه ساز پاسخ به این پرسش خواهند بود که بر اساس معیارهای ترسیم شده در پژوهش، کتیبه های مسجد-مدرسه چهارباغ از حیث ساختار و مضامین، در بر گیرنده چه گونه هایی هستند؟ و ویژگی های شاخص آنها چه می باشند؟ روش پژوهش توسعه ای حاضر که با رویکرد گونه شناسی به انجام رسیده است، توصیفی_تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است، هم چنین شیوه تجزیه وتحلیل یافته ها، کیفی است. نتایج پژوهش حاضر مؤید آن است که، مهم ترین ویژگی های شاخص و متمایزکننده کتیبه های بنای چهارباغ که مبنای طبقه بندی و گونه شناسی پژوهش حاضر قرار گرفته اند، شامل نوع مصالح و تکنیک اجرا، نوع خطوط و ترکیب بندی حروف و هم چنین هنرمندان خوشنویس صاحب اثر می باشد. بر این اساس، کتیبه های مسجد-مدرسه چهارباغ که با استفاده از انواع تکنیک های کاشی کاری، قلم زنی و زرگری، خاتم و شبکه بری چوب، حکاکی سنگ و حتی بافته زیلو اجرا شده اند و شامل خطوط ثلث، کوفی (بنایی و معقلی) و نستعلیق می باشند، کلکسیونی از آثار هنرمندان خوشنویس مشهوری چون محمدصالح اصفهانی، علی نقی امامی و رحیم جزایری هستند که نمونه های آن در کمتر بنایی مشاهده شده است. هم چنین مهم ترین مضامین به کار رفته، شامل مضامین قرآنی، احادیث و روایات، مدح پیامبر (ص)، حضرت علی (ع) و دیگر ائمه اطهار و اطلاعاتی پیرامون حامی، مجری و واقف بنا می باشند که در قالب متون عربی و ادبیات منظوم و منثور فارسی بیان شده اند.

واقعة شام آخر حضرت مسیح همواره به عنوان یکی از مهم ترین رویدادهای آیین مسیحیت مورد توجه بوده است. هنرمندان بسیاری این واقعه را نقاشی کردند که از میان آنها مهم ترین و شناخته شده ترین اثر، نقاشی دیواری شام آخر لئوناردو داوینچی در صومعه سانتا ماریا دله گراتسیه است. اهمیت این نقاشی به حدی است که در دورة معاصر نیز بازخوانی های جدیدی از این اثر شکل گرفته است. تصاویر متعدد بازنمایی شده شام آخر در دوره معاصر، بیانگر تغییرات مفهومی و محتوایی، ویژگی ها و مسایل جامعه معاصر است. هدف، مطالعة آثار بازنمایی شده از نقاشی شام آخر داوینچی در دورة پست مدرنیسم، با توجه به ویژگی ها و شرایط زمانی این دوره است. محتوا و معانی در آثار بازنمایی شده از شام آخر تغییر کرده است. نمونه های بازنمایی شدة بسیاری از شام آخر داوینچی وجود دارد که در این پژوهش دو نمونه تصویر از وجه هنری (انتزاع-مینیمالیسم) مورد تحلیل و توصیف قرار گرفته است. جمع آوری اطلاعات در پژوهش حاضر با استفاده از روش اسنادی-کتابخانه ای است و در نهایت به تحلیل و توصیف تصاویر، که ویژگی های فرهنگی و اجتماعی جامعه را برای مخاطب بازنمایی می کنند پرداخته می شود. در حقیقت تصاویر ابژه های فرهنگی معاصر هستند که مفاهیم جدیدی را بیان می کنند. نوع بیان متفاوت است اما معانی مانند معنویت، تقدس به واسطة وجود نشانه هایی در هر دو اثر بیان شده است. بنابراین یک اثر هنری جاودان، با قرار گرفتن در بافت های موقعیتی گوناگون معانی جدیدی را خلق می کند.

یکی از مهم ترین مشخصه های معماری عصر صفویه، پیوستگی بناها با تزئینات خوشنویسی و کتیبه ها است. مدارس ومسجد- مدرسه ها به عنوان یکی از شاخص ترین گونه بناهای مذهبی که دو بعد عبادت و علم را توأمان دارا هستند دربردارنده نمونه های بسیار شاخصی از هنر کتیبه نگاری می باشند. در این میان مسجد- مدرسه چهارباغ اصفهان به عنوان یکی از مهم ترین بناهای فوق الذکر است؛ با ذکر این مقدمه پیرامون ضرورت موضوع، هدف از پژوهش حاضر ضمن مطالعه مضامین به کاررفته در کتیبه های این بنا، تحلیل و تبیین کارکردهای کتیبه ها، در راستای شناخت بهتر جنبه های فرای ظاهر آن هاست. مراحل ذکرشده شرایطی را ایجاد می کند تا پاسخ گویی به پرسش اصلی پژوهش یعنی این که مضامین به کاررفته در کتیبه های این بنا کدام اند و این کتیبه ها دارای چه کارکردهایی هستند، در دسترس قرار گیرد. تحقیق توسعه ای حاضر از حیث روش، توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است همچنین یافته ها به روش کیفی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته اند. نتایج پژوهش حاضر گویای آن است که مهم ترین مضامین به کاررفته شامل مضامین قرآنی، احادیث و روایات، مدح پیامبر (ص)، حضرت علی (ع) و دیگر ائمه اطهار و اطلاعاتی پیرامون حامی، مجری و واقف بنا می باشد؛ که در قالب متون عربی و ادبیات منظوم و منثور فارسی بیان شده است، در حوزه کارکردها نیز دو جنبه محتوا و ساختار ظاهری کتیبه ها موردتوجه قرارگرفته و ناظر بر کارکردهای پنهان و آشکار در آن هاست که در قالب هفت دسته شامل ارتباطی، تعلیمی، زیبایی شناسانه، اخلاقی- مرامی، الگوسازی، نمادین و تقدس گرایی، قرار می گیرند؛ لازم به ذکر است که کارکرد تعلیمی و زیبایی شناسانه شاخص تر از سایرین هستند.

مسجد مدرسه چهارباغ به عنوان گنجینه ای از هنر کتیبه نگاری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد به تبیین جایگاه کتیبه های این بنا به عنوان رسانه هایی نمادین بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش اصلی که مهم ترین پیام های نمادین بازتاب یافته در کتیبه های مسجد مدرسه چهارباغ ضمن تبیین نحوه انتقال پیام ها چیست؟ فراهم آید. پژوهش حاضر از حیث روش توصیفی تحلیلی است. یافته اندوزی به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است و تجزیه و تحلیل یافته ها کیفی است. نتایج پژوهش حاضر گویای آن است که مهمترین و بیشترین پیام هایی که از تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی حاکم در عصر صفویه، بر اساس سیری منظم از طریق این رسانه های نمادین هنر شیعی به مخاطبان انتقال می یابد، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و اشاره به ویژگی های برتر حضرت علی × ، مدح و ستایش و الگوسازی از شخصیت امام علی × به عنوان مبنای اعتقادی هنر شیعی و اساس سیاست مذهبی رایج است.

سفالگری در بلوچستان ایران به عنوان بخش وسیعی از استان سیستان و بلوچستان، دارای پیشینه ای پربار است. امروزه این هنر ارزشمند و بومی در معدود روستاها و مراکز سفالگری این سرزمین به شیوه ای سنتی در حال جریان است. این مقاله سعی دارد با مطالعه تطبیقی سفالگری در مراکزی چون روستاهای «کَلپورگان»، «کوهمیتَگ» و «هولَنچَکان» بلوچستان، به وجوه اشتراک، افتراق و شاخصه های مهم سفالگری این سرزمین بپردازد؛ با این هدف که با شناخت ویژگی های سفالینه ها، به وجود تشابهات و تفاوت های احتمالی هنر آنان پی برده و با در نظر گرفتن ارتباط فرهنگی بین این مراکز، زمینه های تقویت ارزش های هویتی آنان را بیابد. از این رو به طرح این سؤالات پرداخته است: 1- چه ارتباطی بین مراکز سفالگری بلوچستان شامل «کلپورگان»، «کوهمیتگ» و «هولنچکان» وجود دارد؟ 2- شاخصه های سفالگری بومی و فعال مناطق روستایی بلوچستان کدام است؟ پژوهش پیش رو با استفاده از داده های گردآوری شده به صورت میدانی و کتابخانه ای و بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی و با رویکرد تطبیقی به ارزیابی و مقایسه تطبیقی این سه منطقه تولید سفال در بلوچستان پرداخته است. با بررسی های انجام شده در نهایت این نتیجه حاصل شد که میان سفالینه های مراکز سفالگری بلوچستان تطابقاتی وجود دارد؛، از جمله تشابهاتی در حوزه ساخت، فرم و نقش پردازی دیده می شود که نشأت گرفته از فرهنگ، سرزمین و جغرافیای مشترک قوم بلوچ است و در کنار آن وجود افتراق جزئی میان این سفالینه ها وجود دارد که ناشی از تفاوت های فردی سفالگران و شرایط طبیعی حاکم بر این مراکز است؛ بنابراین سفال این سه منطقه دارای روابط فرمی و محتوایی در ضمن ویژگی های منحصربه فرد هویتی است.

فاطمیان شیعی مذهب توانستند، برای نخستین بار در جهان اسالم مصر را مستقل کرده و هنرهای بسیاری را شکوفا و پرورش دهند و قاهره را به مرکز عمده تمدن و هنر اسالمی مبدل سازند. پارچه طراز از شاخصترین نمونههای نساجی و زاده و محصول تفکر اسالمی، در این دوران به وفور تولید میشد و در امور سلطنتی نقشی بسیار مهم ایفا میکرد و بارزترین منسوج اسالمی به لحاظ سیاسی، اجتماعی و جذابیت هنری بشمار میرفت. طرازها، با توجه به عناصر شکلی، ازگونههای متعددی تشکیل شدهاند؛ لذا مهمترین مسئله این پژوهش، شناخت فرم و ساختار این منسوج وگونهشناسی آن بر مبنای فرم است. به منظور دستیابی به پاسخ این مسئله، بهرهگیری از روش توصیفی- تحلیلی با رویکرد گونهشناسی مدنظر قرارگرفت وتعدادپانزده قطعه از طرازهای فاطمی بهعنوان نمونه و بهصورت هدفمند ازموزههای متروپولیتین و ویکتوریا آلبرت مورد مطالعه واقع شد. ازجمله نتایج تحقیق میتوان به: شناسایی الگوها و قالب اصلی طرح و نقش و گونهشناسی براساس فرم و دستهبندی نمونههای براساس، نوشتار خط کوفی و نقوش اشاره کرد. طبقهبندی مؤلفهها نیز، این نکته را نمایان ساخت که اغلب طرازهای فاطمی، با نوشتار خط کوفی در ردیف نوارهای افقی باریک و پهن و با تنوع اندک نقوش جانوری و گیاهی در شبکهبندی و کادرهای هندسی در ردیفهای افقی، طراحی و بافت شدهاند؛ بنا بر نوع استفاده از پارچه برای مصارف گوناگون )حکم سلطنتی، ردا یا لباس شاهی و هدیه( نوع تزئین و بافت طراز متفاوت بودهاست.

 مطالعه و بررسی سفالگری در روستای «مِند گناباد» و شهرستان «شهرضای اصفهان» به عنوان مراکز سنتی فعال سفالگری در شرق و مرکز ایران دارای اهمیت است. بهره گیری از شیوه های سنتی تولید و نقش اندازی، حضور سفالگران پیش کسوت در کنار سفالگران جوان و تکیه بر اصالت های فرهنگی این مناطق، امکان بررسی تطبیقی سفالینه های این دو مرکز را فراهم کرده است که دارای وجوه مشترک و گاه افتراق در تولید محصولات و نقش اندازی بر روی آن می باشد. با هدف شناخت بهتر سفالینه های این مراکز سفالگری و همچنین مقایسه سفالینه های آن، پژوهش پیش رو به طرح سوال های زیر پرداخته است. 1- سفالینه های دو مرکز سفالگری «مِند گناباد» و «شهرضای اصفهان» دارای چه ویژگی هایی است؟ 2- در مطالعه تطبیقی سفالینه های «مِند گناباد» و «شهرضای اصفهان» وجوه اشتراک و افتراق کدام است ؟ این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با جمع آوری داده ها به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته است و در تحلیل داده ها، مصاحبه های سفالگران پیش کسوت دو مرکز سفالگری، طبیعت مناطق و باورهای سفالگران مورد توجه قرار گرفته است. با پژوهش صورت گرفته معلوم شد، وجوه اشتراک زیادی در شیوه تولید، اعمال لعاب و نقش اندازی بر روی سفالینه های دو مرکز وجود دارد، تلاش در جهت دست یابی به نوعی بدنه های معروف به «خمیر سنگی» و موفقیت در زمینه تولید آن، رواج نقاشی زیر لعابی و انواع لعاب تک رنگ شفاف و  قهوه ای و بکارگیری نقوشی مانند ماهی، پرنده و انواع نقوش گیاهی و هندسی متناسب با وضعیت فرهنگی و اقلیمی این مناطق سفالگری  از جمله جنبه های مشترک هنر آنان می باشد. همچنین وجود افتراق  در شیوه نقش اندازی مانند ترسیم دقیق و ظریف نقوش در سفالینه های شهرضا که به نوعی تداعی کننده قلمگیری های نقاشی ایرانی است و کاربرد آزادنه و خلاقانه نقش و رنگ گذاری های خارج از چهارچوب طرح در مند گناباد بر ویژگی های منحصر به فرد سفالگری این مراکز افزوده است و در جایی تفاوت در ساختار آرایه های بکار رفته و رواج لعاب سبز آبی در شهرضا و بکارگیری مستمر لعاب شفاف بی رنگ در مند گناباد به عنوان وجوه تمایز سفالینه های این دو مرکز نشان می دهد، این مراکز سفالگری در عین شباهت های موجود، اصالت های منطقه ای و فرهنگی خویش را حفظ کرده و دارای هویت و شاخصه های منحصر به فردی می باشد که دارای تأمل است.

امروزه و در مواجهه با فرهنگ جهانی سازی، اهمیت هویت های قومی و ملی در عرصه های خرد و کلان فرهنگی حائز اهمیت بیشتری می شود. مفاخر یک ملت رابطه ای مستقیم با هویت و خودباوری فرهنگی آن ملت در فرایند جهانی سازی دارند. مفاخر افراد یا پدیده هایی هستند که می توان به آنها افتخار کرد و به عبارتی مایة فخر و مباهات هستند. در مورد مفاخر در فرهنگ ها و تمدن های گوناگون مطالعات و تحقیق هایی انجام گرفته که بیشتر این تحقیق ها مربوط به افراد یا اشخاصی است که در یک حوزه نخبه بوده و برای فرهنگ میزبان نوعی افتخار به حساب می آمدند. این تحقیق ها را می توان در یک دایرة شناختی با عنوان مفخره شناسی قرار داد. اما نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که اصولاً معنا و گسترة مفاخر چیست و آیا معیارها و شاخصه هایی برای شناسایی این مفاخر وجود دارد یا خیر و اگر وجود دارد این شاخصه ها کدامند. پس از این مفاهیم اساسی، مهم ترین بعد کارکردی شناخت مفاخر بعد هویتی آنهاست. شاید ابعاد تخصصی و حرفه ای یک مفخره تنها برای علاقه مندان و متخصصان آن حوزه قابل اهمیت باشد، اما بعد هویتی آنها می تواند موجب ارتقای فرهنگ عمومی و اعتلای هویت قومی و ملی در گستره ای فراخ تر باشد. بنابراین به نظر می رسد شناخت مفاخر فرهنگی و هنری یک ملت و تلاش برای الگوسازی آنها تا حد قابل توجهی در اعتلای هویت فردی، اجتماعی و ملی آن ملت مؤثر خواهد بود. بنابراین این تحقیق بر مبنای روشی اکتشافی تبیینی به دنبال طرح بخشی از مبانی نظری مفخره شناسی در حوزة فرهنگ و هنر ایران زمین است تا علاوه بر پاسخگویی به پرسش های طرح شده، زمینة بررسی های تکمیلی در این حوزه را فراهم کند.

تأثیرپذیری و رابطه هنرهای گوناگون یک سرزمین، میتواند موضوع ارزشمندی برای تحقیقات پژوهشگران باشد. سفالینه های تولیدشده در روستای کلپورگان واقع در شهرستان سراوان و سوزندوزیهای مناطق مختلف سیستان و بلوچستان، در دوره معاصر با نقوشی تزئین میشوند که با تکیه بر اصالت گذشته هنر این سرزمین، از ساختاری هندسی و منحصر به فرد بهره میگیرند. این نقوش که در هر دو هنر نام برده، به دست زنان ترسیم میگردد، جزء جداییناپذیر هنر بلوچ محسوب میشود. بر این اساس، در مقاله پیشرو با هدف بررسی رابطه میان نقوش هنر سفالگری کلپورگان و سوزندوزی بلوچ که از یک بافت فرهنگی مشترک بهره میگیرد، اشتراکات و وجوه افتراق احتمالی این دو هنر مدنظر قرار خواهد گرفت. سؤال عمده این است چه ارتباطی میان نقوش سفالینه های کلپورگان و سوزندوزی بلوچ وجود دارد. این ارتباط چه حوزه هایی را شامل میشود. در این مقاله با بهکارگیری روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی نقوش دو هنر قوم بلوچ مطالعه تطبیقی شده است. در جمعآوری اطلاعات هم از روش کتابخانهای، مشاهده میدانی و مصاحبه با هنرمندان پیشکسوت استفاده شده است.با پژوهش انجامشده روشن شد، الهامگیری نقوش سفال کلپورگان از طبیعت، باورها و اعتقادات بلوچ درکنار نقوش سوزندوزی که با الهامگیری از طبیعت، فرهنگ و باورهای قوم بلوچ شکل میگیرد، زمینهساز اشتراکاتی در نقوش این هنرها شدهاند. از جمله وجوه مشترک این دو هنر، وجود نقوش هندسی با بیانی انتزاعی و نمادین برگرفته از طبیعت و باورهای قوم بلوچ، نقوش ساده و ترکیبی، ساختار مشابه در نامگذاری و انتخاب نقوش برمبنای پدیده های طبیعی بلوچستان است. همچنین با مطالعه نقوش سفالگری کلپورگان و سوزندوزی بلوچ به وجود عناصر بصری مشترک مانند تکرار، ریتم، حرکت، نظم و ترکیببندیهای متقارن برمیخوریم که در قالب فرمهای هندسی و ساختار مشابه، ارتباط میان نقوش این دو هنر را پر رنگتر خواهد کرد. در مسیر پژوهش حاضر نظر به گستردگی و تنوع نقوش سوزندوزی، با دستهبندی نقوش در قالب ساده و ترکیبی، نمونه هایی از نقوش گزینش شده است که بیشترین کاربرد را در سوزندوزی مناطق مختلف سیستان و بلوچستان دارند و از بررسی نمونه های مشابه خودداری شده است.

امروزه، تحول در نوع نگرش به حوزه فرش بسیار جدیتر احساسمیشود زیرا این حوزه درحال تجربه تحولات در نظام ارزشی خود است و از یک شئ صرفاً کاربردی به یک رسانهمعنادار و چند بعدی تغییر کردهاست. نظام گفتمانی فرش کرمان با پیشینهای درخشان میتواند بهعنوان یکی از مراکز مهم تولید گفتمان و معنا در نظام فرش ایران مطرحشود. این نظام، دارای ابعاد مختلفی است که شاید بتوان فرایند بینافرهنگی را یکی از زمینه های فعال گفتمانی در آن دانست. تعدادی از فرشهای قاجاری کرمان که متعلق به گونه تصویری بوده و روابط بینامتنی عمیقی را با گوبلنهای تصویری فرانسوی بهنمایشمیگذارند، در جریان ترجمهای مبتنیبر نظامهای دیداری، روایتی اسطورهای را در قالب متون دیداری فرش ارائهنمودهاند. این ترجمه دیداری میتواند در یک کنش گفتمانی، بر معناهای عمیق روابط بینافرهنگی دلالتکند. بنابر آنچه بیانشد، این پژوهش با رویکردی نشانه-معناشناختی و با بهرهگیری از روش تطبیقی- تحلیلی بهدنبال پاسخگویی به این پرسش است که فرایند روابط بینافرهنگی در حوزه مطالعات گفتمانی فرش کرمان، از چه سازوکاری پیرویمیکند و چه عناصر گفتمانی میتوانند در تحلیل نشانه- معناشناختی این فرایند مؤثرباشند. ازینرو، تلاش نگارندگان مقاله حاضر برآن است تا با مطالعهگفتمانی روابط بینافرهنگی در دو متن فرش کرمان و گوبلنهای فرانسوی، سازوکار روابط بینافرهنگی را در این دو رسانه متفاوت از دو فرهنگ مختلف بررسیکنند. برای دستیابی به این هدف کلی، معنا یا معناهایی که در این فرایند ارتباطی قابل جستجوست، ارزیابیمیشود.

فرش یکی از مهمترین هنرهای اصیل و سنتی ایران بهشمار میآید که در طول تاریخ هنر این سرزمین یکی از پویاترین نظامهای گفتمانی را شکل داده است. در جغرافیای فرش ایران منطقه کرمان همانند ستارهای درخشان میدرخشد. از مهمترین ویژگیهای فرش کرمان این است که بهخوبی توانسته است با تحولات فرهنگی و سیاسی ایران همراه شود و به شایستگی صورتبندیهای معرفتی و گفتمانهای رایج در فرهنگ ایرانی را بازنمایی کند. نظام گفتمانی فرش کرمان سابقه و پیشینه کهنی دارد و با گذر زمان فرازونشیبهای متعددی را تجربه کرده است. هرچند که نمونه های موجود فرش کرمان نشاندهنده آن است که سابقه این هنر در این منطقه به دوره های قبل از صفویه میرسد، درخشانترین دوره تحولات قالی کرمان پس از عصر صفویه در دوران قاجار روی میدهد و میتوان تأثیر مؤلفه های قدرت سیاسی و اقتصادی را در نظام گفتمانی فرش کرمان در عصر قاجار بهخوبی مشاهده کرد. در این پژوهش با رویکردی تاریخی و تطبیقی سعی داریم به این پرسش اصلی پاسخ دهیم که مؤلفه های قدرت بهویژه قدرتهای سیاسی- اقتصادی حاکمان محلی چه نقشی در تحولات فرش کرمان داشتهاند؟ در این مقاله با تکیه بر مبانی نظری گفتمان قدرت میشل فوکو، تحولات فرش کرمان در عصر رونق که با توجه به تحولات تاریخی فرش کرمان آن را عصر نوزایی نام نهادهایم، بررسی میشود و نتیجه قابل تأمل در این مقاله این است که قدرتهای سیاسی و اقتصادی مهمترین عوامل شکلدهنده نظام گفتمانی فرش کرمان بهشمار میروند.

تصوف و عرفان از مهم ترین جریانان های فکری و معنوی اثرگذار بر هنر ایران بوده است. در طریق صوفیه جهت رسیدن به کمال مطلوب، مراتب و مقاماتی وجود دارد که هر یک از عرفا با توجه به مقام معنوی و میزان دریافت خود از طریقت آنها را برشمرده و نامگذاری کرده اند. تصوف از طریق آیین فتوت و جوانمردی به هنر ها و صنایع راه پیدا کرده و از این طریق نفوذ خود را در معماری و به خصوص معماری مساجد نمایان ساخت. یکی از جلوه های ظهور عرفان در معماری مسجد وجود مراتب عرفان در آن است که با مدد از خصوصیت تاویل پذیری معماری می توان هفت شهر عشق عطار را (طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر) با هفت ساختار مسجد (جلوخان، سردر، هشتی، دالان، صحن، گنبدخانه، محراب) که به نوعی حرکت نمازگزار را تا رسیدن به محراب به نمایش می گذارد تطبیق داد.