شهریور روستایی

حیات شبانه راهی واقعی برای گسترش روزِ کاری و نیروی محرکی برای رشد و توسعه ملی است. مطالعه حاضر با اتخاذ چارچوب تحلیلی جغرافیای زمان و تحلیل کمی روال های مصرف حیات شبانه در مرکز شهر رشت می کوشد به این سئوال اصلی پاسخ دهد که چگونه شهر رشت می تواند بستر مناسبی را برای جریان فضایی_زمانی فعالیت های زمان غروب و شب فراهم سازد؟ برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی (آزمون خی دو و تحلیل خوشه ای دومرحله ای) به وسیله نرم افزار SPSS انجام شد. تفاوت های چشمگیری در نوع مصرف حیات شبانه در مرکز شهر با استفاده از تحلیل خوشه ای آشکار شد. با وجود این، عدم تجانس در مسیرهای فضا_زمان را می توان در دو الگوی مشخص خلاصه کرد: «پارک گردی» و «خرید». این الگوها از بسیاری جهات با یکدیگر متفاوت بودند اما از نظر موقعیت در یک بخش از مرکز شهر (سبزه میدان) دیده شدند. اهمیت پیش بین های اصلی به ترتیب نزولی عبارت بودند از: قومیت گروه (00/1)، جنس گروه (00/1)، اندازه گروه (00/1)، نوع فعالیت/ تفریح شبانه (82/0)، متوسط زمان صرف شده (60/0)، شرایط زندگی (48/0)، قومیت (42/0)، مکان (33/0)، جنس (27/0) و سطح تحصیلات (18/0). در مقابل، نقش حرفه و نوع کار، محل اقامت و سن بسیار کم بود. نتایج نشان داد که اکثریت مصرف کنندگان حیات شبانه احساس امنیت می کردند و این امنیت ادراک شده را بیشتر (%2/78) ناشی از «فعالیت ها/ مردم در خیابان و...» می دانستند. در محدوده مورد مطالعه، زنان نقش و حضور گسترده ای در تولید اجتماعی فضا داشتند و این نقش و حضور را می توان به ادراک آنها از احساس امنیت در حیات شبانه مرکز شهر نسبت داد. طبق نتایج بالا و همچنین متوسط زمان رسیدن به نخستین فعالیت شبانه (19:28) و متوسط زمان صرف شده در مرکز شهر (21/3 ساعت)، رشت می تواند تنها بستر مناسبی برای جریان فضایی_زمانی فعالیت های زمان غروب باشد (بین ساعات 18 تا 23). سه پیشنهاد اثربخش به صورت توأمان برای تغییر رویه فعلی مطرح می شود که عبارتند از ایجاد تنوع فعالیتی بیشتر در مرکز شهر، مدیریت منطقه از طریق افزایش کیفیت فضاهای شهری و حمایت از طولانی شدن ساعات فعالیت شبانه و حمل ونقل عمومی همیشگی در اواخر شب.

امروزه مشکلات زیست محیطی و اجتماعی و هویتی شهرها ناشی از وسعت گرفتن آن ها و نفوذ هر چه بیشتر فضاهای انسان ساخت به فضاهای طبیعی است. فضاهای سبز نه فقط به مثابه لکه ای سبز در برابر توده ها بلکه به منزله عاملی برای ارتقای زیست شهروندان شناخته می شوند. از طرف دیگر تخریب و از بین بردن تجانس و پیوستگی زیرساخت های طبیعی و شبکه های سبز تنوع زیستی را تهدید می کند و محدودیت هایی برای توسعه به وجود می آورد. ازین رو، پیوستگی به وسیله فضاهای سبز شهری زیستگاه ها و کریدورهایی را فراهم می آورد که به حفظ تنوع زیستی کمک می کند. برنامه ریزان شهری برای توسعه شبکه های فضای سبز و افزایش پیوستگی و حفظ و احیای تنوع زیستی از اصول اکولوژی چشم انداز استفاده کرده اند. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و مرور منابع علمی ارتباطات سیمای سرزمین و اهمیت آن برای حفظ تنوع زیستی بررسی شد. بر اساس تئوری گراف، شبکه فضای سبز شهر مراغه در محیط  GISمدل سازی شد. سپس آنالیز پیوستگی اکولوژیک شهر با استفاده از نرم افزار Conefor همراه کاربرد سنجه انتگرال پیوستگی (IIC) و الگوریتم برداشت نقطه صورت گرفت و لکه های سبز شهری ارزش گذاری شدند. در نهایت کریدورهای بالقوه در شهر مراغه با استفاده از روش کمترین هزینه مسیر شناسایی شدند و شبکه های فضای سبز را توسعه و بهبود دادند. نتایج این تحقیق نشان می دهد عمده کریدورهای ایجادشده همانند یک کمربند سبز در اطراف شهر کشیده شده اند؛ که دلیل اصلی آن نیز قرارگیری زیستگاه های اصلی در حومه شهر است. همچنین، شبکه فضای سبز توسعه یافته بر اساس تئوری گراف چشم انداز پیچیده را ساده تر و منظم تر می سازد و به شناسایی فضای سبز و هدایت برنامه ریزی شهری برای حفاظت از تنوع زیستی کمک می کند.

بعداز مطرح شدن ایده ی توسعه پایدار و نمایان شدن بحران های زیست محیطی در شهرهای مدرن، فضاهای سبز شهری به عنوان ایده ی مفهومی طراحی و برنامه ریزی شهری نوین مورد توجه قرار گرفته است که از جمله مهم ترین آنها می توان به شهرهای سبز و سالم اشاره کرد. بر پایه ی چنین ضرورتی در مطالعه حاضر به تحلیل استقرار بهینه مکانی فضاهای سبز شهری در منطقه 8 شهر تبریز با روش شناسی توصیفی – تحلیلی پرداخته شده است. به همین منظور لایه های 12 کاربری شامل کاربری فضای سبز، کاربری مسکونی، کاربری اداری، کاربری صنعتی، کاربری ورزشی، کاربری خدماتی، کاربری آموزشی، کاربری بهداشتی-درمانی، کاربری مذهبی، کاربری حمل و نقل، کاربری فرهنگی و کاربری نظامی با استفاده از فواصل استاندارد در محیط نرم افزار Arc GIS 10 ارزش گذاری شده و سپس با استفاده از عملگر گامای فازی [1] مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نهایی نشان داد که با توجه به شرایط موجود استقرار کاربری ها در منطقه 8 شهر تبریز و با توجه به گرایشات کاهشی و افزایشی آن ها، حد آستانه 9/0 بهتر از دو حد آستانه دیگر به تحلیل استقرار بهینه مکانی فضاهای سبز شهری در منطقه 8 شهر تبریز پرداخته است. در این حد آستانه نتایج مربوط به کاربری های نظامی و کارگاه های صنعتی با حساسیت و دقت بیشتری نسبت به دو حد آستانه ی دیگر در رابطه با همجواری و مکان گزینی فضاهای سبز شهری در این منطقه اعمال گردیده است. مطابق با نتایج این عملگر قسمت هایی عمده ای از مرکز و قسمتی از جنوب منطقه مستعد برای استقرار فضاهای سبز شهری می باشند. [1]. Fuzzy Gama

نظریه تولید فضا دربرگیرنده کنش متقابل صورت های ذهنی (بازنمایی ها)، مکان (ویژگی های کالبدی) و کنش انسانی (زندگی زیسته) است. بنابراین، فرض می شود که فضا ظرفی ثابت نیست، بلکه محصولی اجتماعی است که انسان ها آن را پی درپی تولید و بر سر آن مذاکره می کنند. آنها فضای طراحی شده را دگرگون می کنند و آن را به فضای زیسته نزدیک می سازند. مطالعه حاضر با تأکید بر مفهوم «فضای زیسته» لوفور به بررسی این موضوع می پردازد که چگونه کاربران مرکز شهر رشت فضاهای «حیات شهری باکیفیت» را تولید می کنند. نتایج مطالعه عمدتاً براساس روش پیمایشی بوده است . داده ها علاوه بر پرسشنامه و نقشه برداری ارزیابانه، از طریق گفتگوهای ساختارنیافته و مشاهده جمع آوری شده است. تحلیل داده ها براساس روش های آمار توصیفی و استنباطی انجام شده است. این مطالعه نشان داد که کابران مرکز رشت با انتخاب آگاهانه مکان فراغت خود و از طریق کنش های خاصی به فضاهای زیسته روزمره خود معنا می دهند. آنها این کنش ها را در مکان هایی با ویژگی های کالبدی متمایز (کیفیت های دیدنی، مکان های نمادین) انجام می دهند. به علاوه، این کاربران با ایجاد مفهوم «اجتماعی بودن» با دوستان و آشنایان از طریق اوقات فراغت، دارای پیوندهای اجتماعی معناداری هستند. وانگهی، شکل گیری فضاهای «حیات شهری باکیفیت» با هفت ویژگی مطلوب «فضاهای سبز»، «بافت های تاریخی»، «فعالیت ها»، «نظارت طبیعی»، «احساس مالکیت»، «مقیاس انسانی»، و «مدیریت و نگهداری» از سوی کاربران تفسیر می شود.

گسترش شهرنشینی و به دنبال آن، مشکلات خاص زندگی شهری، بیش از پیش توجه به راهبردها و چاره های سودمند برای بهینه سازی زندگی شهروندان را ضروری کرده است. در چند دهه اخیر، با مطرح شدن مفاهیم و رویکردهای دموکراتیک، الگوهای جدید حاکمیتی شکل یافتند. یکی از این اشکال جدید، جنبش حکمروایی خوب شهری بوده است. این الگو به عنوان فرایند مشارکتی تعریف می شود که با مشارکت شهروندان و تغییر نقش و کاکردهای حاکمیت محلی همراه است. در این راستا، برنامه NBN با اصطلاح «همسایه ها محیط پیرامون همسایگی خود را می سازند» ، به عنوان یکی از موفق ترین راه در زمینه مدیریت شهری و حکمروایی خوب شهری در طی ده سال گذشته در شهر روچستر نیویورک می باشد. در این برنامه ، همه شهروندان سعی در ساماندهی محیط زندگی اطراف خود می باشند. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی عوامل موثر بر اجرای حکمروایی شهری مشارکتی( برنامه NBN) در منطقه 2 کلان شهر تبریز می باشد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و جامعه آماری با توجه به فرمول کوکران و جمعیت منطقه 2 کلان شهر تبریز، 382 نفر می باشد. برای گردآوری اطلاعات از ابزار پرسش نامه و برای تجزیه و تحلیل داده-های حاصله از پرسشنامه از نرم افزار لیزرل و SPSS استفاده شده است. با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل داده ها، در محیط برنامه لیزرل مدل از برازش مطلوبی برخوردار بوده و در بین شاخص ها، شاخص« توافق جمعی» به عنوان شاخص اول محاسبه گردید. این بدین معنی است که منافع مختلف جامعه به سمت اجماعی گسترده که بهترین و بیشترین منفعت را برای تمام اجماع و همه شهروندان در پی داشته باشد، هدایت شود. هم چنین در نرم افزار SPSS با توجه به آزمون تی تک نمونه ای ، عوامل موثر در حکمروایی شهری مشارکتی(برنامه NBN) در منطقه مذکور، از وضعیت خوبی برخوردار نمی باشد.

سرآغاز عدالت اجتماعی ریشه در عدالت فضایی و محیطی دارد. با توجه به این که خدمات شهری به مثابه ی نوعی کالای عمومی محاسبه می شود که برآورد و مکان یابی صحیح آن ها در حوزه مدیریت شهری است؛ بنابراین نمی توان بخشی از جامعه شهری را از آن محروم کرد. محرومیت از این خدمات یا دسترسی به آن ها با هزینه ی بیشتر، توان و امکانات بخشی از جامعه را که معروض این بی عدالتی شده است در یک رقابت نابرابر مستحیل می کند. کلان شهر تبریز همچون اغلب شهرهای بزرگ کشور بستر نابرابری فضایی مناطق از بهره مندی از خدمات عمومی شهری است. بنابراین در این تحقیق مناطق شهرداری تبریز از منظر خدمات عمومی مورد بررسی قرار می گیرد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. در این راستا پس از تعیین شاخص ها، مناطق شهرداری تبریز با استفاده از مدل تاپسیس فازی، سطح بندی شد و الویت های برنامه ریزی برای هر منطقه با توجه هر شاخص ارائه شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که شهر تبریز از سطح عدالت فضایی مناسبی در پراکنش این خدمات برخوردار نیست. منطقه ی 2 در شرایط مطلوبِ  کاملاً برخوردار قرار دارد در حالی که مناطق 4 و 10 از این شرایط برخوردار نیستند. مناطق شهری 8، 5 و 6 در محدوده ی طبقه بندی برخوردار و مناطق 3، 1 و 7 نیمه برخوردار می باشند. این مسایل، توجه ی ویژه ای را در پراکنش خدمات در دو منطقه ی 4 و10 - که حدود یک سوم جمعیت را در خود جای داده اند- می طلبد. بنابراین مدیریت شهری تبریز نیازمند توجه به مناطق محروم در شاخص های مرتبط است.

اهمیت فضای سبز در داخل شهرها به حدی است که در بین 5 کاربری مهم شهری از آن یاد می شود. پارکهای محله ای از جمله فضاهای سبز شهری می باشند که در جهت روح بخشی به محله های شهری و در نتیجه زندگی مفرح شهری کمک شایانی می نمایند. در این میان سازگاری کاربریها نسبت به همدیگر و تناسب آنها با یکدیگر در جهت رفاه حال همشهریان و نیز ارائه بیشتر و بهتر خدمات شهری جای بسی تأمل را داراست. در این پژوهش با استفاده از ماتریس سازگاری، و نیز با استفاده از تحلیلهای نرم افزار GIS ، همجواریهای پارکهای محله ای منطقه 2 شهرداری تبریز مورد بررسی قرار می گیرد، تا ضمن بررسی چگونگی توزیع آنها در وضع موجود، درجه سازگاری و ناسازگاری و نیز مطلوبیت همجواریهای هر کدام از پارکها مشخص شود. نتایج حاصله نشان دهنده این هست که 4/36 درصد از پارکهای محله ای محدوده مورد مطالعه با کاربریهای همجوار خود کاملاً سازگار می باشند. همچنین در این مقاله سعی شده است تا مطلوبیت همجواریهای پارکهای محله ای محدوده مورد مطالعه نیز در قالب سه نوع کاربری عمده شهری (مسکونی، آموزشی و معابر اصلی) که سازگاری بیشتری با موضوع مورد مطالعه دارند، مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفته و تناسب پارکهای محله ای در رابطه با نزدیکی به این سه کاربری مهم نیز مورد بررسی قرار گیرد. بررسیها نشانگر این مطلب هستند که همجواری پارکهای محله ای محدوده مورد مطالعه با کاربریهای عمده شهری در حد نسبتاً مطلوب می باشد.

در دنیای امروز جاذبه های مقاصد گردشگری به دلیل فرایند جهانی شدن و تأکید بر عناصر ملموس و فیزیکی، بخصوص در مقاصد شهری بیشتر شبیه هم شده اند و این امر باعث شده است تا امروزه توسعه مقاصد گردشگری شهرهای اسلامی و هدف نهایی آن یعنی متمایزسازی مقاصد به فرایندی دشوار و کم اثر تبدیل شود. همچنین به نظر می رسد به دلیل ماهیت اصیل و ریشه دار میراث و فرهنگ عامه در شهرهای اسلامی، تأکید بر جایگاه جاذبه های ناملموس این شهرها می تواند به توسعه هرچه بیشتر گردشگری اسلامی آنان کمک نماید. بر این اساس، هدف این پژوهش بررسی تاثیر جاذبه های ناملموس بر توسعه گردشگری شهرهای اسلامی است. در این راستا پس از مطالعه مبانی نظری و پیشینه تحقیق، سازه ها و مدل مفهومی تحقیق طراحی گردید. این پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی بوده و از روش نمونه گیری در دسترس استفاده نموده است. حجم نمونه مورد بررسی 384 نفر از گردشگران ورودی به شهر تبریز بودند. حداقل حجم نمونه لازم برای تکمیل پرسشنامه های این پژوهش ۳۸۴ نفر در نظر گرفته شد. برای تحلیل داده ها و آزمون فرضیه های پژوهش از مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار Smart PLS استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که جاذبه های ناملموس گردشگری تأثیر معنی داری بر توسعه گردشگری شهرهای اسلامی دارند. همچنین این یافته ها حاکی از آن بود که جاذبه های ناملموس گردشگری تأثیر معنی داری نیز بر ابعاد توسعه گردشگری شهرهای اسلامی شامل ارزش و فواید ادراک شده، حمایت و مشارکت و پایداری توسعه دارد.

مطالعه و بررسی وضعیت موجود سکونتگاه های غیررسمی به عنوان یکی از مهم ترین ابزارها در راستای تسهیل مشکلات آنان و رهیافتی جهت برون رفت از مسائل و مشکلات آتی ساکنین این سکونتگاه ها قلمداد می شود. هدف پژوهش توصیفی - تحلیلی حاضر، واکاوی وضعیت سکونتگاه های غیررسمی شمال کلانشهر تبریز با مطالعه موردی محله احمدآباد می باشد. داده های پژوهش با بهره گیری از مطالعات اسنادی، بررسی میدانی، اطلاعات برگرفته شده از مرکز آمار ایران و بلوک های آماری کلانشهر تبریز در سال 1395 گردآوری شده است. موارد مورد بررسی در این پژوهش 14 مورد از جمله تعداد طبقات، متوسط مساحت بناها، وضعیت شیب و نقاط ارتفاعی، نسبت جنسی، میزان اشتغال و بیکاری، کیفیت ابنیه، وضعیت سواد، بعد خانوار، کاربری های مهم شهری، وضعیت شبکه های معابر، نوع اسکلت ابنیه، نوع مصالح، متوسط عمر بناها و در نهایت ساختار سنی ساکنین محله احمدآباد تبریز می باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بیش از سه چهارم بافت غالب محله احمدآباد تبریز، ریزدانه می باشد و به لحاظ قدمت بناها، بیش از 40% بناها دارای قدمتی بیش از 30 سال هستند. بیش از 64% از کاربری ها، متعلق به کاربری مسکونی است. سهم جمعیت فعال در محله احمدآباد بیشتر از (74/02%) سایر گروه های سنی است. معابر در این محله دارای عرض کم، کیفیت نامناسب کف سازی و گره های ترافیکی زیادی می باشد. بیش از 90% مصالح بناهای مسکونی از مصالح کم دوام و یا بی دوامی همچون آجر و چوب ساخته شده اند. به طور کلی می توان گفت وضعیت سکونتگاه های غیررسمی در محله احمدآباد تبریز، در سطح نازلی قرار دارد.

امروزه دانشی سازی فرایند توسعه، رویکرد نوینی در دستیابی به مدیریت و برنامه ریزی پایدار جهت خلق چشم انداز پیشرفت در عرصه های مکانی-فضایی به شمار می رود. این مهم در عصر اطلاعات به عنوان یکی از ملزومات اصلی دستیابی به پایداری در اشکال هدایتگری و تصمیم سازی مورد تاکید قرار گرفته است. در این راستا هدف اصلی این پژوهش بررسی چگونگی تحقق حکمروایی شهری دانش بنیان در کلان شهر تبریز است که با دو هدف فرعی شناخت عامل های اصلی دانشی کردن حکمروایی شهری و میزان تأثیر هریک از عامل ها در تحقق این رویکرد دنبال شده است. در این راستا، روش شناسی پژوهش «توصیفی – تحلیلی» بوده که از روش پیمایشی به صورت ابزار پرسش نامه برای گردآوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان رشته های مرتبط با امور شهری در دانشگاهها و شهرداری تبریز می باشند. جهت تحلیل داده ها نیز متناسب با اهداف پژوهش از آزمون های آماری تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون خطی و لگاریتمی در قالب نرم افزار AMOS و SPSS استفاده شده است. برابر با نتایج به دست آمده از تحلیل داده های پژوهش، اول برمبنای تحلیل عاملی متغیرهای 25گانه پژوهش و بر مبنای متغیرهای بارگذاری شده، 5 عامل توانمندسازی دانش مبنا با درصد واریانس 25/16، شفافیت دانش مبنا با درصد واریانس 91/13، خلاقیت دانش مبنا با درصد واریانس 29/12، یادگیری دانش مبنا با درصد واریانس 55/13و نوآوری دانش مبنا دانش مبنا با درصد واریانس 9/14و مجموع واریانس تجمعی 71/0 به عنوان شاخص های اصلی حکمروایی شهری دانش بنیان در کلان شهر تبریز شناسایی شدند. دوم با استفاده از رگرسیون خطی و لگاریتمی مشخص شد که "یادگیری دانش مبنا" با میزان 387/0 برای رگرسیون خطی و 325/0 برای رگرسیون لگاریتمی و" شفافیت دانش مبنا " با میزان 238/0 برای رگرسیون خطی و 242/0 برای رگرسیون لگاریتمی با به دست آوردن بالاترین میزان همبستگی چندگانه  و سطح معناداری قابل قبول می توانند بیشترین تاثیر را در دستیابی به حکمروایی شهری دانش بنیان در شهر تبریز داشته باشد.

فضاهای شهری از دهه 1980 میلادی به محلی برای نقش آفرینی سرمایه و نظام های سرمایه داری مبدل شده است و به نوعی جنبه های گوناگون زندگی انسانها را تحت تاثیر قرار داده است. همین تاثیرگذاری متاثر از قدرت سرمایه و ماهیت سیال آن، باعث گردیده است که فضاهای جغرافیایی شهر به صورت روزافزونی از عملکرد نظام سرمایه داری تاثیر پذیرد، در چند دهه اخیر توجه طیف متنوعی از محققان فعال در حوزه مطالعات شهری جلب کرده است. یکی از عرصه های شهر که به صورت ویژه ای تحت تاثیر نظام سرمایه داری قرار گرفته است، فضاهای عمومی شهر می باشد. تا پیش از دهه 1980 میلادی، بخش عمده ای از کارکرد و هزینه های فضاهای عمومی شهر وابسته به دولت هایی بود که خود را ملزم به ارائه خدمات رایگان شهری می دانستند، اما با فراگیر شدن رویکرد محافظه کاران به اقتصاد سیاسی که باعث شد دولت ها در پی کاهش هزینه های عمومی خود باشند، فرصت آن برای سرمایه و صاحبان سرمایه به وجود آمد تا به کنترل و مدیریت فضاهای عمومی شهر بپردازند. این پژوهش با نگرشی انتقادی و با بهره گیری ا روش کتابخانه ای- اسنادی قصد دارد تا به بررسی اثر گذاری سرمایه بر فضاهای عمومی شهر بپردازد. یافته های این پژوهش نشان دهنده ی آن است که فضاهای عمومی شهر که پیشتر محلی برای کنش های اجتماعی و مدنی بودند، تحت تاثیر عملکرد فضایی سرمایه در کنترل فضاهای عمومی در حال دگردیسی در هویت خود هستند و همین امر باعث شده است که این فضاهای عمومی بیش از پیش از کارکرد عمومی خود خارج شده و به مکان هایی تبدیل شوند که فراهم کننده سود برای صاحبان سرمایه هستند.

تصویر ذهنی عبارت است از تصویر یا برداشتی که هر انسان از خود، دیگران و محیط اطراف دارد. هدف از این پژوهش بررسی تصویر ذهنی مردان و زنان از فضاهای شهری و پی بردن به چگونگی تفاوت موجود در تصویر ذهنی آنها بر اساس سلسله مراتب تصویر ذهنی است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و در آن از روش های پیمایشی و توصیفی– تحلیلی استفاده شده و ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه، با حجم نمونه به دست آمده از فرمول کوکران و نقشه های کروکی وار است. در تحلیل داده های به دست آمده از آزمون های مقایسه ای، توصیفی و تحلیل محتوا بهره گرفته شده است. نتایج به دست آمده نشان داد که بین مردان و زنان از نظر تصویر ذهنی از فضاهای شهری تفاوت معناداری وجود دارد و مقدار میانگین رتبه ای نشان داد که تصویر ذهنی در مردان در مقایسه با زنان قوی تر است. همچنین تصویر ذهنی مردان در مقایسه با زنان از کلیت بیشتری برخوردار است و در مقابل زنان بیشتر با جزییات تصویر ذهنی خود را شکل می دهند. مردان در ارایه ی تصویر ذهنی خود عمدتاً در تمامی سطوح سلسله مراتب تصویر ذهنی به نام مکان ها با نقاط ثقل مختلف و با تأکید بر راه ها اشاره می کنند در مقابل زنان در جزیی ترین نقشه ها هم کمتر به نام مکان ها اشاره می کنند و در تصویر ذهنی آنها تعاملات اجتماعی و فضایی با تکیه بر محل سکونت به عنوان نقطه ی ثقل بیشتر به چشم می خورد و عمده تأکید آنها بر نشانه ها است.

سکونتگاه های غیررسمی در ایران همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، نمودی از روند رو به رشد نابرالبری های فضایی و افزایش فقر در شهرهاست. از این شیوه سکونت، در شهر تبریز می توان به بخش هایی از شمال شهر اشاره نمود که با مکانیسم خاص خود، به سرعت در حال گسترش اند. از این رو هدف این مقاله سنجش فقر اجتماعی در مناطق حاشیه نشین شمال شهر تبریز و مقایسه آن با شهر تبریز می باشد. تحلیل حاضر از نظر نوع توصیفی - تحلیلی و از نظر ماهیت کاربردی می باشد که با توجه به مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد غالب بر تحقیق از نوع کمی است. جامعه آماری حاشیه نشینان شمال شهر تبریز در سال 1390 می باشد و داده های این پژوهش از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 مرکز آمار ایران (بلوک های آماری) استخراج شده است. برای تجزیه وتحلیل این داده ها و نشان دادن پراکنش فقر اجتماعی در محدوده مورد مطالعه از نرم افزار Arc/GIS استفاده گردیده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که محدوده مورد مطالعه در سال 1390 دارای 2116 بلوک می باشد که از این تعداد 181 بلوک معادل 56/8 درصد در وضعیت مطلوب، 465 بلوک معادل 98/21 درصد در وضعیت نسبتاً مطلوب، 504 بلوک معادل 81/23 درصد در وضعیت متوسط، 563 بلوک معادل 61/26 درصد در وضعیت نسبتاً نامطلوب و 403 بلوک معادل 04/19 درصد نیز در وضعیت نامطلوب قرار دارند. همچنین کیفیت این شاخص های اجتماعی در بلوک های نزدیک به متن شهر مطلوب تر از بلوک های حاشیه ای می باشد یعنی پراکنش فقر اجتماعی به حاشیه شهر گرایش دارد.

هراندازه شهرها از لحاظ کالبدی و جمعیتی گسترده تر شوند، به تبع آن بر میزان بحران ها نیز افزوده می شود. آسیب پذیری شهرها در برابر بلایای طبیعی بنا به دلایل مختلفی از جمله فقر اقتصادی و فرهنگی، عدم رعایت حریم گسل ها و آیین نامه های مربوط به زلزله افزایش یافته است. آنچه اهمیت دارد، سطح آمادگی جامعه و درجه آسیب پذیری شهر و ساکنان در معرض خطر است که در صورت برنامه ریزی مناسب و اتخاذ سیاست های اصولی می توان آسیب ها را به پایین ترین سطح کاهش داد. در این پژوهش با توجه به پتانسیل بالای سنندج از لحاظ لرزه خیزی و وجود گسل های فراوان در مجاورت و اطراف شهر، سعی بر آن است تا با شناخت عوامل مؤثر بر زلزله و ترکیب شاخص ها با استفاده از مدل تحلیل طبقه بندی درختی به درک درستی از موضوع برسیم. نتایج به دست آمده حاکی از این است که سطح وسیعی از شهر در طبقه بندی آسیب پذیری متوسط به بالا قرار دارد. 52 درصد در طبقه آسیب پذیری متوسط، 16.5 درصد آسیب پذیری بالا و 1 درصد از سطح شهر در طبقه با آسیب پذیری بسیار بالا قرار دارد که دقیقاً منطبق بر محلات حاشیه ای، قدیمی و پرتراکم است. این وضعیت ساختار مناسبی را ارائه نداده و نیازمند توجه بیشتر در طرح های توسعه آتی می باشد. واژگان کلیدی: آسیب پذیری شهری، زلزله، تحلیل طبقه بندی درختی، منحنی ROC، سنندج. [1] نویسنده مسئول: تبریز، دانشگاه تبریز، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری،

برنامه ریزی به عنوان فرآیندی تنظیم کننده بین اهداف عمومی و خصوصی، در اثر کنش افراد و گروه ها از مسیر تنظیم کنندگی اش منحرف شده و در جهتی خاص عمل می کند و فضای شهری به عنوان کالایی برای تصاحب مدنظر قرار می گیرد. در این فرآیند مدیریت شهری اثرگذاری خاص خود را دارد. این اتفاقات را می توان تحت عنوان پدیده رانت دانست که طی آن افراد و گروه ها سعی در هدایت منابع به نفع خود دارند. می توان ادعا داشت که درخصوص بروز این پدیده در مدیریت شهری ایران(شهرداری )، در میان صاحب نظران اتفاق نظر وجود دارد و اختلاف موجود تنها در دامنه آن است. شهرداری تبریز نیز از این قاعده مستنثنی نبوده و در فضای شهری، تولید، توزیع و بهره مندی از رانت رخ می دهد و می توان با مدیریت عوامل موثر آن را کنترل نمود. پژوهش حاضر با رویکرد اقتصاد سیاسی، به شناسایی عوامل موثر بر بروز رانت در سازمان مدیریت شهری(شهرداری) پرداخته است. این هدف با مصاحبه هایی از صاحب نظران مدیریت شهری دنبال شد که خروجی آن شناسایی 39 متغیر در قالب 7 عامل بود. سپس با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل/ ساختاری در نرم افزار میک مک به تبیین روابط بین آن ها پرداخته شد، که خروجی آن شناسایی 10 متغیر کلیدی از جمله؛ کانون های قدرت، اقتصاد نفتی، نبود شفافیت، سیاست حامی پروری، تمرکزگرایی، استقرار دولت رانتی، ضعف نهادهای مردمی، تصدی گری دولت، نفوذ سیاسی و کمک های انتخاباتی بوده است. این عوامل می تواند بر اساس عملکرد مدیریت شهری در کلانشهرهای ایران از جمله تبریز، و کم و کیف تسلط دیدگاه رانتیر در آن ها تشدید یا تضعیف شده و فضای شهری را تحت تاثیر مثبت یا منفی قرار دهد. برای خروج بخش های درگیر در نهاد شهرداری از چرخه رانت، می باید حرکتی جامع در ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به صورت بالابه پایین و از پایین به بالا در سیاست گذاری و عمل درپیش گرفته شود.

زمینه و هدف: پژوهش حاضر سعی بر آن داشته است تا با تحلیل پژوهش های مربوط به برنامه ریزی و توسعه مقاصد اسلامی، مهم ترین عوامل و مولفه های اثر گذار را به عنوان هدف اصلی مورد شناسایی قرار داده و سپس به ارائه یک اولویت بندی از این عوامل و مولفه ها بپردازد.روش شناسی: این پژوهش از نوع اسنادی بوده و به لحاظ روش شناسی یک پژوهش کیفی مروری است. جامعه آماری شامل مقالات در دسترس چاپ شده در مجلات داخلی و خارجی معتبر تا انتهای سال 2022 میلادی و 1401 هجری شمسی می باشد که برای نمونه گیری از پایگاه های علمی داخلی و خارجی استفاده شده است. یافته ها: مهم ترین عوامل و مولفه های تاثیر گذار بر برنامه ریزی و توسعه مقاصد اسلامی و اولویت بندی آنان به ترتیب شامل عوامل چهارگانه زیرساخت وخدمات، دسترسی، محیط و ارتباطات و مولفه های 16 گانه مرتبط با این عوامل می باشند.نتیجه گیری و پیشنهادات: می توان کلیات پیشنهادی برای برنامه ریزی و توسعه مقاصد اسلامی را شامل تشکیل یک کارگروه برنامه ریزی، شناخت وضع موجود، تنظیم جهت حرکت، شناسایی اقدامات مورد نیاز و پیاده سازی آنها و اندازه گیری پیشرفت کار و مداومت تا رسیدن به هدف برنامه ریزی در نظر گرفت.نوآوری و اصالت: در مقایسه با مطالعات گذشه، اتخاذ رویکرد فرا تحلیلی ضمن شکل دهی ایده های جدید برای برنامه ریزی مطلوب، می تواند به عنوان راهنمای عمل به مدیران، پژوهشگران و... کمک نماید تا چشم انداز مناسبی از این بازار رو به رشد داشته باشند.

بیان مسئله: بسیاری از چالش های برنامه ریزی شهری بسیار متنوع بوده و ساختارهای سنتی نیز از کارآمدی لازم جهت تعدیل این چالش ها برخوردار نیستند. بنابراین نیاز به ارائه راه حل های مبتنی بر همکاری، تعامل و ارتباط درون سازمانی، ایجاد شبکه های فراتر از سطوح سلسله مراتبی و سازمان رسمی، ضروری است. در این راستا مانوئل کاستلز، جامعه شبکه ای را به عنوان ساختار جدیدی برای بازاندیشی در مورد جامعه به رسمیت شناخته است. از طرف دیگر، حکمروایی شهری به عنوان عاملی تسهیلگر در راستای جامعه شبکه ای مطرح می گردد. هدف: تبیین جایگاه جامعه شبکه ای در برنامه ریزی شهری با تأکید بر حکمروایی شهری، تعریف جامعه شبکه ای، سیاست گذاری آن. روش: این پژوهش بر اساس هدف، بنیادی و ماهیتاً کیفی است و با اتخاذ رویکرد تبیینی- اکتشافی به مرور و تحلیل سیستماتیک منابع و متون در زمینه جامعه شبکه ای و جایگاه آن در برنامه ریزی شهری می پردازد. روش تحقیق به کار گرفته شده در جهت دستیابی به هدف مورد نظر، تحلیل محتوای کیفی است؛ به طوری که با مفروض گرفتن تعریف های مشخص به مطالعه متون پرداخته شد. این مفاهیم و تعاریف عملیاتی بر اساس مباحث نظری استخراج شد. در گام دوم بازیابی منابع بر اساس کلید واژگان، عنوان و انجام شد و در مرحله سوم تحلیل و چارچوب مفهومی تدوین شد. یافته ها: از دیدگاه جامعه شبکه ای نظام برنامه ریزی شهری یک نظام باز و غیرمتمرکز و گفتمان- محور بوده که در آن فعالیت ها آزادانه و مبتنی بر هوشمندسازی صورت می گیرد. بدین معنی که جامعه شبکه ای به عنوان شکل غالب سازمان اجتماعی، انعطاف پذیر و همگرا بوده که جایگزین ساختار سلسله مراتبی، واگرا و عمودی است. نتیجه گیری: ایجاد شهری که انسان و نیازهای او به عنوان موضوع کانونی در برنامه ریزی شهری باشد و نه به عنوان ابزار توسعه، توجه به داوری پلورالیستی در نظام برنامه ریزی شهری حائز اهمیت است. در این راستا، تئوری جامعه شبکه ای و توجه به اصول و سیاست گذاری های آن به عنوان انعطاف پذیرترین و سازگارترین رویکرد مطرح می گردد. 

تنوع در انتخاب، ترجیح و رضایت از مسکن، تفاوت ها و تغییراتی را در سبک زندگی مسکونی و به دنبال آن در الگوی سکونتی می تواند به همراه داشته باشد. از این نظر، توجه به ترجیح و انتخاب مسکن و تقاضاهای متنوع مردم با توجه به سبک زندگی، در ادراک و ارزیابی محیط مسکونی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در همین راستا، ضمن مرور ادبیات و مفاهیم مربوط به سبک زندگی و عوامل مؤثر، در جامعه آماری موردمطالعه پرسشنامه ای با 125 گویه طراحی و تدوین گردیده است. هدف این پژوهش، شناسایی مفهوم سبک زندگی و تأثیر آن در انتخاب، ترجیح و رضایت مسکونی و درنهایت ارائه الگوی سکونتی با توجه به روابط بین متغیرها است که ویژگی های الگویی ترجیح با تحلیل خوشه ای، عوامل انتخاب مسکن با تحلیل عاملی و رضایت مسکونی و ارتباط درونی آن ها با ترجیح مسکونی از طریق تحلیل عاملی و روش سلسله مراتبی و تحلیل واریانس موردبررسی قرارگرفته است. نتایج نشان می دهد در بین عوامل انتخاب عامل ایمنی، دسترسی و ویژگی های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی با توجه به سطح معناداری کمتر از 05/0 با الگوهای چهارگانه سکونت تفاوت معناداری وجود دارد و تنها در عامل اوقات فراغت و تفریح تفاوت معناداری کمتر است. در ترجیح مسکن، خانوارها بر اساس تعداد خوشه ها به چهار الگوی سکونتی (شهر محور، طبیعت محور، اجتماع محور و سودمحور) طبقه بندی شده و سطح معناداری واریانس در چهار خوشه در عامل های 2، 3، 4، 5، 6، 8، 9، 11 خیلی زیاد و در عامل 6 زیاد، درحالی که در عامل های 1 و 10 چندان معنادار نیست. همچنین بین ویژگی های جمعیت شناختی خانوارها با الگوهای سکونتی ترجیح مسکن رابطه معناداری وجود ندارد و بر اساس ترجیح مسکن، رضایت افراد از واحدهای سکونتی شان در حد متوسط به پایین ارزیابی شده است.

این پژوهش با هدف شناسایی عوامل موثر بر رقابت پذیری مقاصد گردشگری نوشته شد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. داده های مورد نیاز پژوهش به دو صورت کتابخانه ای و میدانی(پرسشنامه) جمع آوری شد. جامعه آماری پژوهش را گردشگران ورودی به شهر اردبیل تشکیل می داد، به علت نبود آمار دقیق تعداد گردشگران ورودی به منظور تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران برای جامعه نامحدود استفاده شد و حجم نمونه 384 نفر برآورد گردید روش نمونه گیری به صورت نمونه گیری تصادفی ساده بود. به منظور بررسی روایی پرسشنامه روایی، در دو مرحله روایی صوری و ظاهری از طریق کسب نظر از اساتید و کارشناسان،و روایی واگرا با محاسبه شاخص میانگین واریانس استخراج شده(AVE) تایید شد. پایایی پرسشنامه از طریق محاسبه آلفای کرونباخ و محاسبه ضریب پایایی ترکیبی(cr) سنجیده شد، نتایج حاصل از مقدار آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی پرسشنامه، تایید کننده پایایی مناسب پرسشنامه مورد استفاده بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از نرم افزار spss و lisrel استفاده شد. یافته های حاصل از این پژوهش نشان دهنده آن بود که خلاقیت و پایداری مقاصد گردشگری بر رقابت پذیری مقاصد گردشگری شهری تاثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین نتایج نشان داد که تاثیر پایداری مقاصد گردشگری بر روی رقابت پذیری مقاصد گردشگری بیشتر از خلاقیت مقاصد گردشگری است. شماره ی مقاله: ۸

مبسوط پیشینه و هدف: یکی از مهم ترین نابرابری ها، نابرابری فضایی و بیانگر وضعیتی است که در واحدهای فضایی و مناطق جغرافیایی از نظر برخورداری از شاخص های توسعه در سطوح مختلفی قرار می گیرند. بحران های جوامع بشری عمدتا ریشه در نابرابری های اجتماعی و اقتصادی دارد. توجه به نابرابری فضایی و شناسایی عوامل موثر در ایجاد آن به عنوان یکی از پایه های برنامه ریزی منطقه ای جهت ایجاد تعادل در مناطق و کاهش نابرابری میان آنها در اولویت سیاست های بسیاری از کشورها قرار گرفته است. کلانشهر تبریز مانند اغلب شهرهای بزرگ کشور، بستر نابرابری های فضایی در ابعاد شاخص های اجتماعی و اقتصادی و ... قرار دارد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر این نابرابری های فضایی، با استفاده از شاخص های اجتماعی و اقتصادی در سطح کلانشهر تبریز برای سال های 1375، 1385، 1395 انجام شده است. مواد و روش ها: روش تحقیق از حیث گردآوری داده ها، توصیفی– تحلیلی– تطبیقی و به لحاظ هدف کاربردی است. مطالعه به صورت اسنادی و میدانی انجام شده است. منبع استناد شاخص ها و کمیت ها، داده و اطلاعات بلوک های آماری سرشماری های رسمی کلانشهر تبریز در سال های 1375، 1385 و 1395 بوده و نقشه های GIS از مرکز آمار ایران گرفته شده اند. جامعه آماری تحقیق، همه بلوک های آماری برای این سال هاست که پس از بررسی های نظری، 26 شاخص اجتماعی و اقتصادی تهیه شده است، که برای بررسی وضعیت نابرابری همچنین شناخت الگوی فضایی گسترش نابرابری از مدل های آمار فضایی، تحلیل لکه های داغ در نرم افزار Arc GIS استفاده شده است؛ شاخص سازی در نرم افزار Excel صورت گرفته و اطلاعات برای تحلیل و ترسیم نقشه به Arc GIS فراخوانی شده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل و مشخص کردن نوع الگوی پراکنش و یا توزیع نابرابری در سطح بلوک های کلانشهر تبریز در سه دوره متوالی 75، 85 و 95 از مدل خود همبستگی فضایی موران استفاده شده و نتایج در دو نوع خروجی عددی و گرافیکی به نمایش درآمده است. یافته ها و بحث: در مقاله حاضر ابتدا تحلیل لکه های داغ به صورت جداگانه برای هریک از زیرشاخص های اجتماعی و اقتصادی در محیط GIS  انجام گرفته است. سپس، لایه های بدست آمده از این شاخص ها با هم تلفیق شده که بر روی این داده های تلفیقی، تحلیل لکه های داغ انجام گرفته است. تحلیل نقاط سرد و داغ برای دوره های آماری سال های 75، 85 و 95 انجام گرفته است.  با توجه به نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل ها، تعداد و درصد بلوک ها با برخورداری در سه سطح (کم، متوسط و زیاد) مشخص شده است. نتایج حاکی از آن است که در سال 1375 بلوک هایی که دارای شاخص های تلفیقی (اجتماعی و اقتصادی) محروم هستند به طور میانگین 3566 بلوک از مجموع 9777 بلوک شهری را به خود اختصاص داده  که معادل 36 درصد است. بلوک های دارای شاخص های متوسط با 19 درصد و بلوک هایی با شاخص های برخوردار معادل 49 درصد که بیشترین تعداد بلوک را در سطح شهر به خود اختصاص داده اند. در آخرین دوره آماری، سال 95، با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل ها، بلوک های کم برخوردار 35 درصد که در حواشی شهر تمرکز دارند و مربوط به روستاهای ادغام شده در شهر و حاشیه نشین ها می باشند. بلوک های متوسط برخوردار با 15 درصد که هم در مرکز و هم در حاشیه شهر تمرکز دارند و همچنین بلوک هایی با برخورداری زیاد با 51 درصد از مجموع 11963 بلوک سال 95 و شامل تعداد بیشترین بلوک ها هستند و همانطور که انتظار می رفت در مرکز شهر و مناطق شرقی شهر استقرار یافته اند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها در هر سه دوره آماری نشان داد که الگوی پراکنش نابرابری فضایی در کلانشهر تبریز از مدل خوشه ای تبعیت می کند. خوشه های محروم در حاشیه ها و خوشه های متوسط در پیرامون و مرکز شهر قرار گرفته اند. خوشه های برخوردار به مرکز و تا حدودی به سمت شرق تبریز گرایش شدیدتری دارند که این وضعیت حاکی از وجود فاصله طبقاتی و تفاوت در برخورداری از شاخص های مورد بررسی در سال های 1375- 1385 و 1395 است. نتیجه گیری: مقایسه و تحلیل شاخص های توسعه در سطح شهر نشان دهنده آن است که در توزیع جغرافیایی منابع توسعه همگونی و عدالت توزیعی وجود ندارد. بخش های از مناطق بنابر وضعیت ناحیه ای و تصمیمات ارادی دولت ها در فرآیند توسعه در کانون توسعه سرمایه دارانه و تمرکز بخشی قرار گرفته اند و بخش های دیگر این مناطق بنابر دلایل مختلف از این فرایند به صورت مقطعی کنار گذاشته شده اند. تجربیات رشد نامتوازن در کلانشهر تبریز حاکی از آن است که دستیابی به توسعه سریع در بلند مدت نه تنها مستلزم توجه همه جانبه به توسعه اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، کشاورزی، زیست محیطی و بهبود وضعیت مناطق محروم می باشد بلکه نیازمند به کار بستن ضوابط کارآیی اقتصادی- اجتماعی است و باید حداقل هدف های مربوط به درآمد مناطق توسعه یافته و توسعه نیافته و تعادل بین منطقه ای برای پیشبرد اهداف توسعه پایدار نیز تعیین شود.