محمدرضا پورمحمدی

هدف : مسئله اساسی پیش روی انسان شهرنشین امروز، زندگی در دنیایی نامتعادل و بیگانه است؛ دنیایی که بسیاری از بخش های آن خارج از حوزه اختیار و عمل او شکل می گیرد. از آنجایی که دنیای اجتماعی تا حد زیادی ذهنی است و ادراکات فردی نقش مهمی در شکل دادن به چگونگی مشاهده مردم از جهان پیرامون خود دارد، در پژوهش حاضر مسئله سکونت شهری مدرن مورد بازنمایی قرار می گیرد. ما پنجره های شکسته را به عنوان نقطه اساسی در این فهم مشترک از سکونت شهری مدرن و فیلم ایثار آندری تارکوفسکی را نمونه موردی این مطالعه قرار می دهیم. لذا سوال پژوهش این گونه مطرح می شود که بازنمایی سکونت شهری مدرن متاثر از تئوری پنجره های شکسته چگونه است؟ روش پژوهش : پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده که بر مبنای رویکرد استفهامی و با بهره گیری از نشانه شناسی سوسور به استخراج مفاهیم مربوط به موضوع بازنمایی (سکونت شهری مدرن) پرداخته و با استفاده از تئوری داده بنیاد در جهت نظریه پردازی برای سکونت شهری مدرن، پیرامون تئوری پنجره های شکسته اقدام می گردد. یافته ها : پنجره های شکسته، برداشتی از گسست، آنومی و زیست ناپذیری در سکونت شهر مدرن را بازنمایی می کند که به عنوان "پدیده محوری" در کدگذاری مورد نظر است. پنجره های شکسته ای که با مدرنیته حاصل شده و راهبرد پیشنهادی برای آن عینیت بخشی به حقیقت مطلق می باشد. خودآگاهی، شرایط زمینه ساز و معنویت، شرایط مداخله گر در نظریه پردازی پیشنهادی قلمداد می شوند. گفتنی ست سکونت انسان یکی از مهم ترین اشکال سازمان دهی اجتماعی فضا بوده که اینجا «وحدت مکان مند جسم، ذهن و روح» بازتعریف می شود. نتیجه گیری : آنچه به عنوان نقطه اشتراک بنیادین ایثار تارکوفسکی و پنجره های شکسته و سکونت شهری مدرن قابل طرح بوده این است که: عدم پیوند امر کلی (اینجا؛ جهان درونی/سوبژکتیو یا تاریخ مندی سکونت) با امر جزئی (جهان بیرونی/ ابژکتیو یا سکونت صوری) موجب جزم گرایی (تشدید شرایط سکونت ناپذیری) می گردد. منظور از سکونت صوری، تمام قواعد سفت و سخت منجرشونده به زیست پذیری یکسان شهروندان است.

علیرغم قدمت درخشان برنامه ریزی مدرن در کشور و تجربه نزدیک به 5 دهه تهیه، تصویب و اجرای طرح ها و برنامه های توسعه شهری، معمولاً اجرای این طرح ها در محیط های شهری با تأخیر شدید ناشی از تغییر ارگانیک شهر مواجه شده و در عمل توفیق چندانی به همراه نداشته اند.سیستم فعلی توسعه و برنامه ریزی شهری در ایران بسیار متمرکز بوده و موقعیت بومی و محلی آن، در تناقض با شرایط جهانی است. محدودیت های ایجاد شده توسط برنامه های توسعه شهری متمرکز در کشور، تعدد مسئولیت ها و مدیریت در توسعه شهری، مشکلات دیگری را در فرآیند برنامه ریزی شهری به وجود می آورد. علاوه بر این، برنامه های شهری باید به اندازه کافی انعطاف پذیر باشند تا بتوانند با تغییرات و توسعه سریع شهری و جهانی سازگاری لازم را داشته باشند. با توجه به شرایط و مسائل خاصِ کشور و با عنایت به عدم برآورده شدن اهداف نهایی برنامه های توسعه شهری که با تبعیت از الگوهای رایج غربی و عمدتاً بر مبنای رویکردهای جامع و بعضاً استراتژیک تهیه و تدوین شده اند، اسناد برنامه ریزی و توسعه شهری کشور، شرایط متفاوتی داشته و توجه ویژه ای با رویکرد نوین می-طلبد. در همین راستا با توجه به ماهیت کیفی-توصیفی و مبتنی بر نقد این مقاله، روش آن تحلیلی و استنباطی بوده و سعی شده است مهم ترین مسائل و چالش های طرح های توسعه شهری بررسی و شناسایی شوند. در ادامه بازاندیشی در طرح های توسعه شهری کشور با تشریح اهداف و انتظارات جدید از برنامه ریزی مطرح گردیده و نهایتاً دستاوردها، اهداف و اصول اساسیِ سند آمایش شهری در مقایسه با برنامه های موجود و رایجِ کشور، به عنوان رهیافتی نوین در نظام و فرآیند برنامه ریزی تبیین می گردد.

شهر هوشمند مبتنی بر ICT و ابزار ارتقا کیفیت زندگی و توسعه پایدار به معنای گشایش مفاهیمی نو در برنامه ریزی شهری است. اجرای شهر هوشمند مستلزم تغییر در ساختار حکومتی (نهادی) و مدیریتی است. دولت برای اجرای حکم هایش باید با بخش خصوصی و جامعه مدنی در تعامل باشد و باید قواعد بازی را به گونه ای تنظیم کند که این تعاملات برقرار شود. لذا ایجاد حکمروایی خوب شهری به عنوان مهم ترین عامل ایجاد شهرهای هوشمند در این پژوهش مطرح است. هدف از این پژوهش شناسایی تاثیر حکمروایی خوب شهری در ایجاد شهر هوشمند شهرداری تبریز می باشد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و بر پایه مدلسازی ساختاری مبتنی بر تحلیل عاملی تائیدی و تحلیل مسیر (SEM) می باشد. جامعه آماری شاغلین ستادی مرتبط با موضوع در شهرداری تبریز بر مبنای نمونه گیری خوشه ای به تعداد 376 نفر می باشد. پرسشنامه شامل دو بخش تحت عنوان گویه های شهر هوشمند مشتمل بر 3 مفهوم و 28 سوال و گویه های حکمروایی خوب شهری مشتمل بر 8 مفهوم و 40 گویه می باشد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارLISREL استفاده شده است. نتایج مدل سازی معادلات ساختاری نشان می دهد که در تحلیل مسیر، هشت متغیر مکنون درونی "(شفاف سازی، پاسخگویی، مشارکت، اثربخشی، اجماع گرایی، قانون مندی، مسئولیت پذیری، عدالت" بر سه متغیر مکنون بیرونی "عوامل انسانی و سرمایه اجتماعی مدیریت و سیاست، عوامل فناوری" با میزان کای اسکور نرمال شده به درجه آزادی 85/2 برازش مدل قابل قبول بوده و مولفه ها تأثیرگذار برهمدیگر هستند. نتایج و یافته ها بیانگر اعداد معنی داری مربوط به مؤلفه ها و متغیرهای مکنون درونی و برونی و همچنین متغیرهای مشاهده شده مربوط به هر کدام (اعم از بار عاملی و خطاهای آن) و همبستگی بالا بین متغیرهای مکنون است، زیرا معنی داری اعداد (t-value) از 96/1 بزرگ تر است. بنابر نتایج، حکمروایی خوب شهری شرط علی ایجاد شهر هوشمند در مدیریت شهری تبریز می باشد.

طرح راهبرد توسعه شهری راهکارهایی برای ایجاد شرایط پایداری شهری در ابعاد حکمروایی خوب را شناسایی می کند. ایده اصلی این سیاست آن است که در یک اقتصاد جهانی-رقابتی و به طور فزاینده ای یکپارچه، برای همه شهرها ضروری است که یک استراتژی هوشمندانه و واضح برای چگونگی موقعیت سرزمین خود جهت به حداقل رساندن اثرات منفی، پیش بینی شوک های احتمالی و بهره برداری از پتانسیل مقایسه ای و رقابتی فراهم آورد. در سطوح مختلف و جهت های برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی استراتژیک توسعه یکی از مناسب ترین روش ها برای تحقق حکمروایی است. نگرش های مترقی بیشتر به برنامه ریزی استراتژیک شهری می تواند به وضوح به عنوان حکمروایی در نظر گرفته شود. هدف این پژوهش ارزیابی طرح راهبرد توسعه شهری منطقه 22 به عنوان یکی از ابزارهای پیاده سازی پارادایم حکمروایی شهری می باشد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. بررسی محتوایی طرح CDS منطقه 22 با مطالعه و بررسی طرح مذکور و نظرات مشاور تهیه کننده طرح و کارفرما (شهرداری منطقه 22) به شیوه مصاحبه پنهان و شورایاران منطقه، مردم و ذینفعان ذکر شده در طرح بصورت پرسشنامه های باز صورت گرفته است تا عوامل مثبت و منفی طرح استخراج گردد. در تحلیل وضع موجود به بررسی گزارش های شهرداری و سرای محلات، مصاحبه با کارشناسان، دست اندرکاران، ذینفعان طرح و مهندسین مشاور تهیه کننده طرح و مردم در سرای محلات منطقه 22 پرداخته شد تا اثرات مثبت طرح بر منطقه مورد مطالعه و عوامل منفی تعیین گردد. در ارزیابی طرح مذکور (ارزیابی حین اجرا) و کمی سازی داده های کیفی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی بهره گرفته شد. نتایج پژوهش بیانگر تفاوت فاحش طرح با فاز اجرای آن دارد.

در حال حاضر مسکن بعنوان بزرگ ترین چالش در کلان شهر تهران محسوب می شود که با بیشترین میزان افزایش نوسان قیمت روبه رو بوده است. براساس گزارش مرکز آمار ایران طی سالهای (1399-1394) در تهران حدود 28.675 واحد مسکونی پروانه ساختمانی صادر شده است که در این بین بر اساس تعداد معاملات انجام شده در تهران، منطقه پنج تهران بیشترین حجم معاملات خرید و فروش مسکن را به خود اختصاص داده است. ازاین رو هدف پژوهش شناسایی عوامل موثر بر قیمت مسکن در منطقه 5 شهر تهران می باشد. روش تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی می باشد. از مطالعات کتابخانه ای برای تدوین مبانی نظری، پیشینه و شناسایی متغیرهای پژوهش استفاده گردید. سپس متغیرها در ابعاد (ساختاری، دسترسی و محیطی) تقسیم بندی گردیدند. در مرحله بعد با روش پیمایشی از بین 78 مشاورین املاک در منطقه 5 تهران پرسشگری صورت گرفت؛ از نرم افزارهای SPSS و EViews 10 در بخش تجزیه و تحلیل اطلاعات پرسشنامه استفاده گردیده است. نتایج پژوهش نشان داد در بین مؤلفه های فیزیکی ساختمان، متغیر زیربنا، استفاده از مصالح مرغوب، قرارگیری واحد در طبقات و از میان متغیرهای دسترسی فاصله تا فضای سبز و پارک، فاصله تا مراکز آموزشی، فاصله تا نزدیکترین ایستگاه حمل و نقل عمومی و در بین متغیرهای محیطی عرض کوچه و وضعیت ترافیکی آن عوامل مؤثر بر قیمت مسکن بوده است. افزون بر آن نتایج تحلیل آماری نشان می دهد که به ترتیب شاخص های ساختاری، دسترسی، محیطی بر قیمت مسکن به طور مستقیم تأثیرگذار بوده اند.

از رویکردهای نوین در راستای پایداری شهری، مفهوم زیست پذیری می باشد که بر ارتقای کیفیت شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی در شهر تأکید دارد. در این پژوهش که با هدف سنجش وضعیت زیست پذیری در مناطق10 گانه شهر تبریز انجام شده، از روش توصیفی- تحلیلی و ابزار پرسشنامه (در دو سطح شهروندان و کارشناسان) بهره گیری شده است. در این راستا از آزمون T تک نمونه ای در محیط نرم افزار SPSS ، مدل تصمیم گیری چندشاخصه ویکور و روش تحلیل اثرات متقابل/ ساختاری، با استفاده از نرم افزار میک مک برای تحلیل داده ها بهره گیری گردیده است. جامعه آماری این پژوهش ساکنان مناطق 10 گانه شهر تبریز، و نمونه آماری نیز بر اساس روش نمونه گیری طبقه ای و به نسبت سهم جمعیتی مناطق با استفاده از روش نمونه گیری ساده تصادفی انتخاب گردید. نتایج پژوهش نشانگر این است که هم بر اساس نظر کارشناسان(3.04) و هم بر اساس نظر شهروندان(3.20) میانگین ابعاد چهارگانه زیست پذیری کلانشهر تبریز بالاتر از متوسط (میانگین نظری3) قرار دارد. بر اساس نظرات شهروندان منطقه 9 و بر اساس نظرات کارشناسان، منطقه 1 در رتبه اول قرار دارد. نتایج حاصل از تحلیل ویکور نیز نشانگر رتبه اول منطقه 2، ازنظر زیست پذیری می باشد. در خصوص عوامل تأثیرگذار حاصل از نرم افزار میک مک، "ایجاد اشتغال و درآمد پایدار" مهم ترین عامل شناخته شده است. نتایج نشان دهنده این است که به ترتیب عوامل ایجاد اشتغال و درآمد پایدار، نوسازی بافت فرسوده، بهسازی بافت حاشیه نشین، تأمین مسکن مناسب، توسعه فضاهای سبز و باز و تأمین خدمات زیرساختی عوامل کلیدی تأثیرگذار هستند. با توجه به این مهم می توان گفت که در بین مناطق 10 گانه کلانشهر تبریز شاهد عدم تعادل فضایی از نظر زیست پذیری هستیم و مدیریت بهینه موارد مذکور نقش مهمی در رفع این عدم تعادل فضایی بازی می نماید.

ظهور مناطق کلانشهری که یکی از پدیده های قرن بیستم به شمار می رود، ابتدا در اثر تمرکز سرمایه در مهمترین شهرهای کشورهای جهان و سپس تمرکززدایی جمعیت و فعالیت در منطقه ای وسیع تر همراه با فرایندهایی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و صنعتی شکل گرفت. امروزه مناطق کلانشهری با چالش های مختلفی از قبیل پراکندگی جمعیت و فعالیت در سطح منطقه، عدم تعادل فضایی، روند رشد کالبدی شهرها، نحوه توزیع امکانات در میان ساکنین و نظایر اینها درگیر هستند و این امر مدیریت شهری را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. نوشتار حاضر با نگاهی اجمالی بر تفکرات منطقه گرایی، تلاش دارد روند رشد و پراکنش جمعیت در سطح منطقه کلانشهری تبریز را بررسی نماید. روش پژوهش حاضر، توصیفی (کتابخانه ای)- تحلیلی بوده تا با جمع آوری داده ها مبتنی بر روش اسنادی و کتابخانه ای و بهره گیری از طرح های مصوب، آمار و گزارشات موجود به سؤال اصلی تحقیق یعنی؛ «تعاملات جمعیتی شهر تبریز با نقاط شهری پیرامون خود چگونه بوده است؟» پاسخ دهد و تلاش کرده راهکارهایی را برای بهبود و آمایش فضایی و توزیع متناسب جمعیت در منطقه کلانشهری تبریز ارائه نماید. از جمله نتایج بدست آمده این است که رشد شتابان شهرنشینی در کلانشهر تبریز باعث ایجاد فاصله عمیق جمعیتی میان این شهر و شهرهای اطراف (منطقه کلانشهری) در دهه های اخیر شده بطوریکه الگوی توزیع جمعیت در منطقه مذکور بدون برنامه بوده و از نظامی متناسب با ظرفیت ها و استعدادها تبعیت ننموده که این امر مدیریت شهر تبریز و منطقه کلانشهری تبریز را با مشکلات مختلفی مواجه نموده است. در صورت تداوم چنین روندی، منطقه کلانشهری با مشکلات بیشتری مواجه خواهد بود که در نهایت موجبات عقب ماندگی تبریز در رقابت با اقتصاد متکی بر دانش و فنآوری روز و افول جایگاه شهر تبریز در سطح ملی و فراملی در بلندمدت را در پی خواهد داشت.

مقوله زیست پذیری نه تنها از مهم ترین و موثرترین رویکردهای نوین در برنامه ریزی شهری و شهرسازی برای دستیابی به شهر پایدار است بلکه پارادایم نوینی است برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار شهری، که خود پیش شرط کلیدی در تبدیل فرایند شهرنشینی به شهرگرایی می باشد به همین منظور یکی از رویکرها در جهت ارتقاء کیفیت زندگی، رویکرد زیست پذیری می باشد. زیست پذیری از جمله رویکردهایی است که به دنبال ایجادِ یک محیط امن و سالم برای جوامع انسانی است. تحقیق حاضر نیز با درک اهمیت این موضوع، مناطق دهگانه آن را بصورت تطبیقی و مبتنی بر روش اسنادی، میدانی- پیمایشی و نیز ابزار پرسشنامه (در دو طیف شهروندان و کارشناسان)، بررسی و تحلیل نموده است.از آزمون T تک نمونه ای در محیط نرم افزار SPSS، مدل تصمیم گیری چند شاخصه Vikor و روش تحلیل اثرات متقابل/ساختاری، با استفاده از نرم افزار MicMac برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده، استفاده نموده است. نتایج نشانگر این است که بر اساس نظرات کارشناسان و شهروندان،زیست پذیری بالاتر از متوسط (میانگین نظری3) می باشد.شاخص زیست پذیری بر اساس نظرات شهروندان (3.04) که پایین تر از میانگین نظرات کارشناسان(3.20) در سطح شهر تبریز می باشد.

این تحقیق از نوع کاربردی- توسعه ای با رویکرد توصیفی- تحلیلی است؛ و روش جمع آوری اطلاعات به صورت اسنادی، کتابخانه ای و پیمایش میدانی (پرسشنامه و نظرسنجی از 20 خبره در حوزه های معماری، شهرسازی و پدافند غیرعامل) بوده است. کلان شهر تبریز به عنوان بزرگ ترین مترو پل شمال غرب ایران، به علت قرارگیری در مرزهای سیاسی و فرهنگی و در مسیر ترانزیتی کشورهای هم جوار از موقعیت ممتاز و استراتژیک برخوردار است. در شرایط کنونی به دلیل تنوع تهدیدات و استقرار زیاد مراکز ثقل در این شهر، احتمال آسیب ها به شدت افزایش یافته است؛ لذا برای ارتقای سطح امنیت شهر براساس ملاحظات ایمنی پدافند غیرعامل، ضرورت مداخله کاری بس هوشمندانه است. در این راستا دارایی های شهر به عنوان مراکزثقل شهر در 22 شاخص مؤثر و در پنج معیار دسته بندی شدند؛ با بررسی تهدیدات محتمل بر روی دارایی ها، حملات هوایی و موشکی به عنوان تهدید غالب شهر انتخاب شد و به عنوان تهدید پایه در عملیات مدل سازی، تحلیل شبکه و استانداردسازی لایه ها در محیط GIS قرار گرفت. نقشه نهایی آسیب پذیری مراکزثقل شهر از توابع همپوشانی فازی در محیط GIS-ARC با اعمال ضریب اهمیت شاخص ها حاصل از نرم افزار تحلیل شبکه ای در پنج کلاس تهیه شد؛ آسیب پذیری باکلاس خیلی کم 13/7 درصد، باکلاس کم 9/5 درصد، باکلاس متوسط 23/5 درصد، باکلاس زیاد 32/3 درصد و باکلاس خیلی زیاد 21 درصد از کل مساحت شهر تبریز به دست آمد؛ نشانگر عدم رعایت اصول پدافند غیرعامل و تشدیدکننده میزان آسیبپذیری مکانی در این شهر می باشد؛ ضرورت تدوین راهبردها بر اساس ملاحظات ایمنی پدافند غیرعامل جهت کاهش آسیب پذیری در شهر را نشان می دهد. در این راستا با ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدات شهر در مدل سوآت، غالب بودن عوامل ضعف و تهدیدات بر عوامل قوت و فرصت ها شهر آشکار شد و راهبرد ها به صورت تدافعی تدوین و از عوامل قوت ها جهت بهبود بخشی ضعف ها و از فرصت ها برای ترمیم تهدیدات بهره گرفته شد.

بیان مساله: آنچه معاصرسازی بافت های تاریخی شهرها را در فرایند دگردیسی شهری ضروری می کند، دگرگونی های شهری هستند که معمولاً اثرات ناگواری بر بافت تاریخی شهرها در طی زمان وارد می کنند و قاعدتاً دلیل مجاب کننده به کارگیری رهیافت معاصر سازی عکس العمل در قِبل دگرگونی ها شهری می باشد، بافت تاریخی شهر تبریز که نماد هویت چند هزارساله آن است، در دوران معاصر از یک سو با پیدایش نیازها و عملکردهای جدید و از سوی دیگر با پیدایش تمنایی برای دگرگونی ها، هویت و کارکرد فضاهای تاریخی آن دچار دگرگونی اساسی شده است. هدف: این پژوهش، نقش مؤلفه های معاصرسازی را در جریان دگردیسی شهری در عرصه بافت تاریخی- فرهنگی شهر، با تأکید بر حفظ هویت مورد تحلیل قرار می دهد. روش: روش تحقیق پژوهش حاضر، تحلیلی- توصیفی است. تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های گالموگراف اسمیرونف و دوربین- واتسون انجام گرفت. جهت رتبه بندی مؤلفه ها از تحلیل رنکینگ و الماس بر اساس روش پرامتی بهره گرفته شد. یافته ها و نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاضر نشانگر آن است که تمام مؤلفه های در نظر گرفته شده، در ارتباط تنگاتنگ باهم، اما با ضریب تأثیر متفاوت از هم در معاصرسازی بافت تاریخی کلان شهر تبریز دخالت دارند و مؤلفه کالبدی و اقتصادی در اولویت بالایی نسبت به بقیه مؤلفه ها قرارگرفته است. با توجه به تجارب برگرفته از انجام این پژوهش، بررسی موانع معاصرسازی بافت های تاریخی، ایجاد عملکردهای نسبتاً فعال در بافت ازجمله راهکارهای پیشنهادی می باشد. کلید واژه ها: دگردیسی، معاصرسازی، بافت تاریخی- فرهنگی، هویت، کلان شهر تبریز نکات برجسته: با توجه به خلاء های مطالعاتی خصوصاً در زمینه دگردیسی فضاهای شهری بافت های تاریخی با رویکرد معاصرسازی، ضرورت چنین مطالعاتی جهت راهبردهای کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در فضاهای شهری معاصر اهمیت می یابد. دگردیسی شهری باعث ایجاد تفاوت های ماهوی در شکل و ماهیت فضاهای شهری می شود. عدم درک این مفهوم، سبب می شود که برنامه ریزی انسجام فکری مطلوب نداشته باشد.

بررسی میزان آسیب ها و صدمات ناشی از زلزله در شهرها در بسیاری از موارد نشان داده است درصد بالایی از صدمات به طور مستقیم و یا غیرمستقیم به وضعیت نامطلوب برنامه ریزی و کاهش خطرات شهری مربوط می شده است. در واقع می توان گفت علل عمده آسیب ها و تلفات ناشی از زلزله را علاوه بر بی توجهی و سهل انگاری در رعایت استانداردهای ایمنی سازه ها، در فقدان اصول و طرح های شهرسازی مناسب نیز می بایست جستجو کرد. قابل ذکر است که یکی از مباحث شهرسازی و برنامه ریزی شهری که می تواند در کاهش اثرات زلزله و افزایش تاب آوری شهری مؤثر بیفتد سازگار بودن کاربری های شهری نسبت به همدیگر می باشد. در این پژوهش با توجه به نحوه همجواری کاربری های شهری نسبت به یکدیگر و با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی ( AHP) به ارزیابی سازگاری کاربری های شهری منطقه 4 شهر تبریز پرداخته شده است. در این پژوهش ابتدا کل کاربری های شهری محدوده موردمطالعه در 10 کاربری، طبقه بندی شده است و سازگاری هر کاربری نسبت به سایر کاربری ها مورد بررسی قرار گرفته است. سپس با استفاده از مدل AHP به تلفیق لایه های کاربری در محیط GISمبادرت شد و در نهایت نقشه سازگاری کاربری های شهری منطقه 4 به دست آمد. نتایج تحقیق نشان می دهد 5.9 درصد از کاربری های شهری منطقه 4 نسبت به همدیگر، در برابر زلزله با هم کاملاً ناسازگار و 43.9 درصد از کاربری های شهری نسبت به هم کاملاً سازگار می باشند.

تغییرات کاربری زمین و توسعه ی شهری از مباحث اساسی در برنامه ریزی ها و طرح های توسعه شهری به شمار می آیند. مطالعه ی میزان تغییرات در گذشته و پیش بینی این تغییرات در آینده نقشی بسزا در ساماندهی فضاهای شهری دارد. در اثر تغییرات کاربری زمین شهری الگوهای کاربری زمین گوناگونی شکل می گیرد که این الگوها نیروهای پیشران گوناگونی در مناطق مختلف دارد. بنابراین هدف این تحقیق شناسایی و تحلیل نیروهای پیشران تغییرات کاربری زمین شهری و تحلیل مکانیزم روابط این نیروها با روش تحلیل اثرات متقاطع (آینده پژوهی) در شهر سنندج می باشد. روش تحقیق حاضر توصیفی – تحلیلی است و روش جمع آوری داده ها اسنادی و پیمایشی از طریق پرسش نامه است. جامعه ی آماری این پژوهش کارشناسان مسائل شهری شامل اساتید دانشگاه، دانشجویان مرتبط با موضوع، کارشناسان امور شهری، مسئولین شهری و... است. به منظور تحلیل داده ها از روش تحلیل اثرات متقاطع با بهره گیری از نرم افزار MICMAC استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سیستم شهری سنندج در وضعیت ناپایداری قرار دارد. همچنین از لحاظ تاثیرگذاری به ترتیب با میانگین وزنی و ستونی پیشران ها، عوامل سیاست ها و قوانین (5/68)، محیطی (5/65)، فرهنگی (12/65)، اجتماعی / جمعیتی (66/63)، امکانات زیرساختی (63)، اقتصادی (78/61)، نهادی (75/61) و فضایی – کالبدی (2/59) در تغییرات کاربری زمین شهری سنندج بیشترین تاثیر را دارند. همچنین سه عامل مهاجرت، منزلت اجتماعی و توزیع عادلانه خدمات شهری بعنوان پیشران های استراتژیک مشخص شدند.

در آستانه ورود به هزاره سوم، تحولات بسیار سریعی در جوامع بشری صورت گرفت که جدا از منافع، آسیب هایی جدی نیز به همراه داشته است. اسناد و شواهد موجود نشان می دهد که موتور اصلی این تحولات  انقلاب صنعتی و تاثیرات ناشی از آن بوده است. در این بین یکی از   رویکرد های اساسی جهت مقابله با  نابسامانی ها در دهه های اخیر، رویکرد توسعه پایدار است؛ یعنی توسعه ای که از نظر زمین غیر مخرب، مناسب، اقتصادی و از نظر اجتماعی قابل پذیرش باشد، در واقع توسعه پایدار زمانی حاصل می شود که تمامی ابعاد آن یعنی: اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی پایدار ایجاد شود. بر این اساس هدف از این تحقیق درگام نخست  اولویت بندی شاخص و معیارهای موثر در پایداری محیط مسکونی و سکونتگاه های انسانی بوده است؛ در گام بعدی با استفاده از این شاخص ها و معیارها رتبه بندی مناطق شهر تبریز انجام شده است. فرایند تحقیق بدین گونه است که ابتدا نظر کارشناسان از طریق پرسشنامه جمع آوری شده  سپس با استفاده از تحلیل  فرایند سلسله مراتبی فازی وزن شاخص و معیار مشخص گردید، در نهایت با استفاده ازروش آنتروپی وزن مناطق حاصل شده است. براین اساس بعدکالبدی با وزن 544/0 اولویت نخست را در پایدار شهر تبریز بدست آورده است؛ بعد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی به ترتیب با وزن 245/0، 172/0 و038/0 در اولویت بعدی قرار دارند. در این تحقیق همچنین شاخص های و معیار موثر روی مناطق ورتبه بندی آن ها انجام شده است که  به ترتیب در بعد اقتصادی منطقه4 باامتیاز 14/6، دربعداجتماعی منطقه4 با امتیاز79/9، دربعد زیست محیطی منطقه 6 با امتیاز 23/11 ودر بعدکالبدی منطقه 2 با امتیاز 61/23  رتبه های نخست را در این بررسی بدست آورده اند.

بحران های مختلف با منشا انسانی و طبیعی بیشترین تلفات و خسارت ها را در شهر ایجاد می کنند. در این بین آسیب پذیری کاربری های مختلف شهری و بخصوص زیرساخت های حیاتی و حساس می تواند میزان خسارت ها را افزایش دهد. پدافند غیرعامل و بکارگیری اصول آن در مورد زیرساخت ها می تواند از عوامل مهم در کاهش خسارت های مالی و جانی در شهرها بخصوص در هنگام وقوع بحران ها باشد. شهر تبریز به عنوان مادرشهر شمال غرب کشور، دارای اهمیت استراتژیک برای کشور می باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی آسیب پذیری زیرساخت های این شهر در هنگام بحران (جنگ، زلزله و...) انجام شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد از بین زیرساخت های مختلف مراکز نظامی با وزن نهایی 168/0، پست های فوق توزیع برق با وزن نهایی 124/0، زیرساخت های آب و گاز هر کدام به ترتیب با وزن نهایی 112/0 و 109/0 دارای بالاترین وزن ها برای آسیب پذیری بوده اند و در هنگام جنگ و بحران بیشتر از بقیه زیرساخت ها می توانند مورد توجه باشند، ینابراین باید با برنامه ریزی و توجه به راهبردهای پدافند غیرعامل میزان این آسیب ها را کاهش داد. همچنین از نظر پهنه های مختلف شهری و موقعیت های مناطق مختلف با توجه به قرارگیری زیرساخت ها، در هنگام بروز مخاطره و تهدید زیر ساخت های قسمت های شرقی و قسمت های نوساز که امکان ایجاد و گسترش زیرساخت ها در آنها بیشتر بوده است، در معرض آسیب بیشتری قرار دارند.

مفهوم توسعه شهری دانش بنیان در برنامه ریزی شهری، به عنوان پارادایمی در حال تکوین مطرح است و از آن به عنوان یکی از مهم ترین نظریه های توسعه شهری قرن 21 یاد می شود. در این راستا، شهرها جهت ایجاد رقابت و توانمند سازی خود و افزایش کیفیت زندگی شهروندان نیازمند قرار گرفتن در این مسیر از توسعه هستند. در راه نیل به این هدف، چالش هایی می تواند مانع از تحقق چنین مفهومی در شهر شود. یکی از این مسائل که از آن به عنوان یکی از چالش های اساسی توسعه شهری دانش بنیان یاد می شود، عامل شکاف دیجیتال است. شکاف دیجیتال به نابرابری در سطوح دسترسی به امکانات و تسهیلات تکنولوژی اطلاعاتی و ارتباطی اطلاق می شود. در این رابطه، هدف پژوهشگران، تحلیل و بررسی عوامل تأثیرگذار عامل شکاف دیجیتال در توسعه دانش بنیان در شهر تبریز به صورت ایجاد معادله ساختاری متشکل از یک سیستم از متغیرهای شکاف دیجیتال و توسعه شهری دانش بنیان است. روش به کار گرفته شده، در این پژوهش توصیفی، تحلیلی، علی و رویکرد حاکم بر آن پیمایشی است. در این راستا، متغیرهای شکاف دیجیتال و توسعه شهری دانش بنیان در نرم افزار MiCMac با استفاده از نظرات کارشناسان تحلیل گردید و عوامل تأثیرگذار در توسعه شهر دانشی مشخص گردید. بر اساس نتایج بدست آمده در این پژوهش، متغیرهایی نظیر مداخلات مدیریتی، دسترسی باند پهن، کیفیت زندگی، تأثیر دولت، دولت الکترونیک، رهبری کارا و ... از عوامل کلیدی در جهت چیرگی بر شکاف دیجیتال و همچنین تحقیق شهر دانش بنیان محسوب می شوند.

صنعت گردشگری سلامت می تواند به عنوان صنعت پیشران عمل کرده و صنایع جانبی را نیز توسعه دهد. غالباً توسعه گردشگری سلامت بدون برنامه ریزی صورت می گیرد هر چند مواردی وجود دارد که گردشگری به صورت سنجیده با استفاده از استراتژی قطب رشد برنامه ریزی می شود این استراتژی شامل ایجاد امکانات گردشگری سلامت در مکان هایی است که از نظر استراتژیکی به عنوان مراکز ترویج توسعه گردشگری وتوسعه سلامت مناسب هستند. پژوهش حاضر تلاش می کند تا الگو و مدل قطب رشد را در گردشگری سلامت مورد ارزیابی قرار دهد. در این پژوهش از روش دلفی و طیف لیکرت (5-1) و با استفاده از اجماع و موافقت خبرگان و کارشناسان متخصص و از طریق پرسشنامه و در محیط اکسل استفاده شده است. روش دلفی روشی است، جهت رسیدن به اتفاق نظر کارشناسان خبره در موضوعات مختلف و پس از تائید، به عنوان نظریه شناخته می شود. این موافقت به صورت درصد و میانگین پاسخگویی خبرگان بیان می شود. درصد بالای 51 درصد بیانگر اجماع نظر نخبگان و کمتر از 51 درصد نشانگر رد نظریه است. یافته های پژوهش نشان می-دهد که شهر تبریز توانمندی های لازم را با لحاظ کردن استراتژی قطب رشد، جهت تبدیل شدن به یک قطب گردشگری سلامت را داراست.

تغییرات سریع پوشش زمین در حومه شهرهای ایران، در دهه های اخیر مشکلات فراوانی از جمله تخریب منابع طبیعی، آلودگیهای زیستمحیطی و رشد نامناسب شهرها را در برداشته است. که اغلب موارد، این عوارض ناشی از تغییر غیر اصولی کاربری اراضی بوده است. مطالعه میزان تغییرات و تخریب منابع در سالهای گذشته و امکان سنجی و پیش بینی این تغییرات و الگوی رشد شهردر سالهای آینده میتواند گام مهمی در راستای برنامه ریزی و استفاده بهینه از منابع در آینده باشد. در این تحقیق، با استفاده از تصاویر ماهواره ای چندزمانه لندست مربوط به سالهای 1986، 2002 و 2019 اطلاعات جانبی و مدل زنجیرهای مارکوف تغییرات کاربری اراضی و پوشش زمین به وقوع پیوسته، طی 33 سال، در شهر خوی مدل شده تا با آشکارسازی تغییرات، میزان تبدیل برای هر دوره و پیش بیتی کاربری ها مورد نظر بدست آید. جهت انجام تحقیق ابتدا تصاویر مورد استفاده از نظر بهترین باندها جهت ترکیب باندی بررسی و انتخاب گردید. در ادامه با روش شبکه عصبی طبقه بندی انجام وارزیابی صحت و دقت طبقه بندی با ضریب کاپا و دقت کلی صورت گرفت. در پایان با بکارگیری مدل پیش بینی مارکوف تغییرات کاربری اراضی برای سال 2036 پیش بینی شد. نتایج بدست آمده حاکی از گسترش بی رویه مناطق ساخته شده و تخریب شدید اراضی کشاورزی طی دوره 2002 تا 2019 و کاهش شدید اراضی بایر و تبدیل آنها به اراضی ساخته شده در درون محدوده و حاشیه شهر میباشد. مدل سازی تغییرات نشان می دهد در دوره 2019 تا 2036 جهت رشد شهر به سمت اراضی کوهستانی و باغی تغییر خواهد یافت.

سطوح زمین طی سالیان اخیر توسط بشر به ویژه از طریق شهرسازی، جنگل زدایی، کشاورزی و فعالیت های دیگر دستخوش تغییرات زیادی شده است. مدل های فضایی ابزار بسیار مناسبی برای مدل سازی زمانی-مکانی و نشان دادن توسعه شهری و تغییرات کاربری اراضی در آینده می باشند که در این پژوهش نیز برای مطالعه این توسعه و تغییرات در محدوده موردمطالعه یعنی شهر پارس آباد مغان که در سال های اخیر توسعه فیزیکی چشم گیری را داشته است، از مدل Markov- Ca که از ترکیب مدل زنجیره مارکوف و سلول های خودکار می باشد استفاده شده است. تصاویر ماهواره ای مورد استفاده در این پژوهش که نقشه های کاربری اراضی از آن استخراج شده است عبارتند از: تصاویر ماهواره لندست TM سال 1368، لندست ETM+ سال 1381، لندست 8 سنجده OLI سال 1394 می باشند، همچنین ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش نرم افزارهای Arc Gis، Envi 5، Idrisi Selva می باشد که کاربری ها به پنج سطوح شامل: سطوح اراضی ساخته شده، سطوح مزارع، سطوح آبی، سطوح اراضی بایر، سطوح اراضی جنگلی و باغات تقسیم شده است. در نهایت اقدام به مدل سازی توسعه شهری و تغییرات کاربری اراضی برای سال 1407 شده است که نتایج بیانگر آن است که در طی 13 سال آتی به شدت از مساحت کاربری مزارع و بایر اطراف شهر بخصوص قسمت جنوب غربی کاسته شده است. این کاهش مساحت در کاربری مزارع بیشتر در مزارع اطراف و بلافصل محدوده شهر می باشد و اراضی تولید کننده محصولات زراعی که دارای شرایط مناسب برای کشت می باشند به اراضی ساخته شده و مسکونی تبدیل شده اند. توسعه شهر نیز در سال های آتی بیشتر در قسمت جنوب غربی شهر صورت خواهد پذیرفت.

حولات شهرنشینی پس از انقلاب صنعتی و ظهور مدرنیسم در شهرسازی موجب از بین رفتن عناصر و ساختارهای سنتی شهرها گردیده و منطقه بندی عملکردی جای نظام ارگانیک و تنوع عملکردی شهرها و محلات شهری را گرفت. اما از نیمه دوم قرن بیستم با انتقاد از شهرسازی مدرن، رویکر پست- مدرن ظهور کرد که اعتقاد به بازگشت به آنچه که از نظر مدرنیست ها کهنه و قدیمی بود، داشت. محله یکی از عناصر شهری بوده که دچار این تغییر و دگرگونی شده است. امروزه شواهد روشنی از ارج نهادن مجدد به محله به عنوان یک واحد موجه ساخت شهری دیده می شود. اکثر نظریاتی که از دو دهه پایانی قرن بیستم مطرح شده اند، براین عنصر شهری تاکید می کنند و بازگشت به محلات انسان محور که از پیاده روی و تنوع عملکردی برخوردارند را جزء اصول شهرسازی انسان محور قلمداد می کنند. این تحقیق با ارزیابی این دو مولفه اصلی در محلات بافت های سه گانه (سنتی، مدرن و خودرو) کلانشهر تبریز به این نتیجه رسید که اولا با استفاده از شاخص های آنتروپی و آتکینسون مشخص شد که میزان اختلاط کاربری در محلات سنتی نسبت به محلات بافت های مدرن و خودرو بیشتر است، دوما بین میزان کاربری مختلط و تمایل به دسترسی پیاده به کاربری های دیگر در محلات سنتی همبستگی بسیار بالایی وجود دارد. از اینرو محلات سنتی با وجود مشکلاتی که دارند، به دلیل تنوع عملکردی و دسترسی پیاده ساکنان به نیازهای خود از عملکرد نسبتا مطلوب محله ای برخوردارند.

در دهه های اخیر با ظهور انگاره های جدید، رشد و توسعه شهری به صورت هوشمند مطرح شده است و توسعه میان افزا جزئی از آن به شمار می آید. توجه به راهبرد توسعه میان افزا باعث رونق بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری می شود. هدف این مطالعه بررسی تاثیر راهبرد توسعه میان افزا بر مولفه های سرزندگیو مطلوبیت اجتماعی می باشد. پژوهش حاضر از نظر ماهیت، از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ روش تحقیق، از نوع روش های اسنادی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نظر از طریق روش های کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. حجم نمونه 382 عدد پرسشنامه می باشد که از جامعه آماری بافت فرسوده شهر زنجان با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شده است. یافته های تحقیق نشان م ی دهد که توسعه میان افزا تاثیر مثبتی در ارتقاء سرزندگی و مطلوبیت اجتماعی در بافت های فرسوده دارد و بین توسعه میان افزا با متغیرهای سرزندگی و مطلوبیت اجتماعی ارتباط معنی داری وجود دارد. بنابراین می توان گفت که سرزندگی و مطلوبیت اجتماعی به تفکیک توسعه میان افزا (کمتر، متوسط، بالا) دارای تفاوت معنی داری می باشد.