علی اکبر قاضی زاده

امروزه بحث درباره مخاطبان به خصوص در موج معاصر جهانی شدن جدی تر شده است .در دنیای جاکمیت پیام و اطلاعات ، باید نخست مخاطبان را شکل داد و سپس آنان را به استفاده از رسانه وادار کرد. مخاطب ، هدف هر کوشش رسانه ای است ، و باید نخست ترغیب وسپس قانع شود که رسانه در خصوص علاقه و نیاز او پیام می دهد . در پذیرش پیام از رسانه و تعامل با آن صداقت ناب چندان مطرح نیست مهم قدرت پذیراندن است .مخاطب و رسانه بر هم تاثیر می گذارند . مارشال مک لوهان معتقد است که خود رسانه ( نه پیام و مضمون آن) مخاطب را می نوازد .بر اساس اظهارات مک لوهان می توان گفت که مخاطب مرکز توجه و فعالیت رسانه ها است. هلوین و فلور وساندرابال راکیچ به عنوان دو جامعه شناس سعی داشتند تاثیر پیام رسانه ها بر مخاطب وچگونگی کارکرد مخاطب در قبال مضمون و پیام را مورد بررسی قرار دهند . چشم انداز گوناگون ویژگی های فردی ، چشم انداز قشر های مختلف جامعه و چشم اندازروابط اجتماعی مارا به این باور می رساند که مخاطب توده وار و یگانه در برابر رسانه ها بی معنی است .

نگارنده در این مقاله ضمن برشمردن وجوه اهمیت نظارت در رسانه، به تشریح اختلاف دو دیدگاه اصلی در این خصوص می‎پردازد. از نظر وی در سطح کلان، اندیشمندان، سیاستمداران و مسئولانی که با رسانه سر و کار دارند یا هوادار تثبیت‎اند و یا خواهان تغییر و در نتیجة اتخاذ یکی از این دو رویکردها، چگونگی رابطه میان مخاطب و رسانه شکل می‎گیرد. نگارنده سپس با تشریح ابعاد گوناگون نظارت از جمله فناوری، نیروی انسانی، امور مالی، مضمون و محتوا و سیاستگذاری‎ها، در پایان پیشنهادهای قابل تأملی را در خصوص فرایند نظارت سالم ارائه داده است.

اشاره امروز این تلقی که آگهی های بازرگانی برای رسانه ها شر لازم است . رو به فراموشی می رود. به خصوص وقتی در نظر آوریم که این آگهی ها در رسانه های نوشتاری ( به همراه فروش نسخه ها) یکی از دو منبع اصلی در آمد به حساب می آید و در رسانه های دیداری و شنیداری تنها منبع درآمد . حتی در آمد آگهی ها در رسانه های رایانه ای را نیز امروز بسیار جدی تلقی می کنند . می پذیریم که رسانه ها نقش تقویت کننده ، تسهیل کننده و سرعت بخش در جریان های مثبت و منفی جامعه دارند اما با توجه به هزینه های کلان در یک سازمان رسانه ای ، ناچار باید این واقعیت را نیز پذیرفت که یک رسانه باید چون یک بنگاه اقتصادی بتواند دخل و خرج کند ، اگر نه به ناچار باید کمک های مالی مستقیم و غیر مستقیم را جذب کند و این به معنای وارد آمدن لطمه شدید به استقلال رسانه خواهد بود.به علاوه از آن سو تبلیغات تجاری موجب رونق فروش می شود .رونق فروش گسترش تولید را در پی می آوردو گسترش تولید با کار آفرینی رونق اقتصادی و افزایش سطح در آ»د ملی همراه است و ... در عین حال خود صنعت تبلیغات در دنیا بازار کار گسترده و پر رونقی را مهیا می سازد .نوشتاری که در پی خواهد آمد نگاهی به برخی مفهوم ها و فراگردها در عرصه تبلیغات بازرگانی انداخته است .

رسانه‎های فراگیر مدرن همه جهان را زیر سلطه گرفته‎اند. این فرایند را هم می‎توان جشن گرفت و هم با واهمه و دلواپسی پذیرفت؛ تا به کدام قطب جغرافیای سیاسی جهانی تعلق داشته باشیم. می‎گویند با آن میلیاردها دلاری که رونالد ریگان، رئیس جمهوری دهه هشتاد میلادی امریکا، صرف جنگ ستارگان کرد، پای بشر به مریخ نرسید؛ اما جهانیان توانستند صدا و تصویر را از سرزمین‎های دور، در خانة خود دریافت کنند. اندیشة دهکده جهانی که مارشال مک‎لوهان، در اواخر دهه 60 میلادی به دنیا عرضه کرد تا وقتی بزرگراه‎های رایانه‎ای و شبکه‎های ماهواره‎ای فعال نشده بودند، تحقق نایافتنی به نظر می‎رسید. اما حالا دنیا بدون نیاز به فصل‎های یک کتاب می‎تواند زوایای این طرح را دریابد. کارکرد ماهواره امروز با میراث گذشتگان ما، با فرهنگ ما، با باور ما و… با نان سفرة ما ارتباط یافته است. می‎توان این کارکرد را نادیده گرفت، می‎شود آن را منکر شد و می‎شود با این فرایند به مدد طرح و برنامه و هدف کنار آمد. اما سکوت و بلاتکلیفی به یقین مشکلی از پیش پای ما بر نخواهد داشت.

درحدود نیمه‌ قرن بیستم میلادی، هنگامی که الگوی هرم وارونه، به عنوان شیوه‌ای کارآمد در خبرنویسی پذیرفته شد، روزنامه‌نگاران«لید»(Lead) و لیدنویسی را نیز مهارتی پراهمیت در رسانه‌ها- بیشتر نوشتاری- تلقی کردند. این را که نوشتن خبر، به صورت هرم وارونه مزایای بی‌گفتگویی دارد، این را که هرم وارونه تکلیف خبرنگار، سردبیر و خواننده را روشن می‌کند و این را که این شیوه را می‌توان آموخت و آموزش داد،همگان پذیرفته‌اند و به دلیل همین ملاحظه‌ها و نیز به دلیل ساده و روشمند بودن این الگو آموزش آن در کلاس‌ها هنوز ادامه دارد. در کشورما، لید با قواعدی مشخص، به همت استادان و با بهره‌گیری از دانش آنان، در دانشگاه‌های روزنامه‌نگاری به بحث گذاشته شد و از اواخر دهه 40 شمسی‌ در مطبوعات رواج یافت.هنوز هم در مطبوعات و مدارس روزنامه‌نگاری ما، لید و هرم وارونه، به سبب امتیازهای خاص خود، از شیوه‌های درست، علمی و کاربردی خبرنویسی شناخته می‌شوند. البته با تاسف باید پذیرفت که به دلایل مختلف در مطبوعات و در رسانه‌های دیگر ما، هنوز خبر را به شیوه‌های پیش از عصر هرم وارونه یعنی شیوه‌هایی مانند ترغیب زمانی یا روش تاریخی، روایت آزاد خبر، آمیختن خبر با شعار و تبلیغ و می‌نویسند. پرسشی که کوشش شده‌است تا در این نوشتار به آن پاسخ داده شود این است که آیا شیوه هرم وارونه و کاربرد لید، هنوز هم در دنیا رواج دارد؟ نویسنده، قصد آن ندارد که بحث و نظر مطرح شده را حرف و سخن آخرین و دریافت‌ها و رهیافت‌های ارائه شده را دارای قطعیت نظری و کاربردی بداند. بلکه مطالب حاضر را تنها مدخل و آغازی براین بحث با اهمیت تلقی می‌کند و ورود به آن را در شان ودر خور صاحبنظران می‌داند.