علیرضا دل افکار

علیرضا دل افکار

مدرک تحصیلی: دانشیار دانشگاه پیام نور تبریز

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۸ مورد.
۱.

ریشه شناسی واژه ترجمه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ترجمه ترجمان ترگمان ترزبان ترزفان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۸۳ تعداد دانلود : ۱۲۶۹
در این مقاله تلاش شده است تا با توجه به شواهد و مدارک، خاستگاه واژه ترجمه و چگونگی صورت و معنای آن تحقیق شود. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که واژه ترجمان که ترجمه نیز از مشتقات آن است از دو منشأ وارد زبان عربی شده است، یکی از زبان سریانی به معنای تفسیر و تبیین سخن و دیگری از زبان فارسی به معنای زبانی را به زبان دیگر برگرداندن و هر دو معنا در آثار عربی شواهد بسیاری دارد. این کلمه در زبان عربی از اواخر دوره امویان، به ویژه در ابتدای دوره عباسیان، مصادف با آغاز عصر نهضت ترجمه، رایج شده است. در منابع، واژه ترجمان و ترجمه در معانی مختلفی به کار برده شده است که دو معنای آن اصلی و معانی دیگر در شمار معانی ثانوی آن هستند. در فارسی نیز در آثار قرن چهارم به بعد به معنای مترجم به کار برده شده است.
۲.

تحلیل ساختار کارگفت انذار در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بافت پیرامونی تحلیل کارگفتی کاربردشناسی قرآن کارگفت انذار شرایط تحقق کارگفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲۲ تعداد دانلود : ۱۰۵۶
در رویکرد کاربردشناسی به قرآن، بیش از آنکه به واژگان، معانی آنها و نوع ارتباطات نحوی بین آنها پرداخته شود، بر روی ویژگیهای متکلم و مخاطب، شرایط گفتگو و بافت حاکم بر آن تأکید می شود. در تبیین بافت پیرامون تحقق کارگفت انذار باید گفت که منذِر اصلی در قرآن خداوند است و پیامبران به عنوان رسول و فرستاده خداوند و فقیهان نیز با تفقه در دین به عنوان جانشینان پس از ایشان در راستای انذار الهی و در طول انذار خداوند ایفای نقش می کنند. در این مقاله بر آنیم تا علاوه بر ترسیم بافت پیرامونی کارگفت انذار، شرایط لازم برای تحقق کارگفت انذار را تبیین نماییم و نشان دهیم که چگونه گوینده متن، یعنی خداوند متعال، مخاطب و دیگر شنوندگان مخاطبه، همگی در فهم این شرایط متفق اند و در پس این مخاطبه نیّت گوینده که همان انذار است، چگونه تحقق مییابد و چگونه خوانندگان آیات قرآنی برداشت کارگفت دیگری همچون کارگفتهای تبشیر، تشویق، توبیخ، تهدید و غیر آن را ندارند.
۳.

نقش قرآن در پایه گذاری علم لغت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: لغت نامه لغت تأثیر قرآن تدوین لغت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹۱ تعداد دانلود : ۷۱۷
از جمله مسائلی که در بحث اثرگذاری قرآن بر پیدایش علوم ادبی مطرح است، بحث تأثیر قرآن در پیدایش علم لغت است. در این خصوص، دو دیدگاه مشخص بیان شده است؛ دیدگاه اول آن است که مایه ی همه مطالعات واژه شناختی، بی تردید قرآن است، و دیدگاه دوم، قائل است که به هیچ وجه نمی توان پذیرفت که آن همه قواعد دقیق و تعریفات روشن و سنجیده که در مباحث لغوی آثار خلیل و مانند او وجود دارد، بدون داشتن هیچ گونه سابقه و سر مشق قبلی، به این درجه از کمال رسیده باشد. طبق این دیدگاه، مسلمانان در چگونگی تدوین لغت نامه ها، از ملل دیگر تقلید کرده و از آنان اثر پذیرفته اند. بررسی دلایل هر دیدگاه، نشان خواهد داد که دلایل گروه دوم، برای اثبات مدعا قانع کننده نیست و مطالعه ی تاریخی آثار اولیه ی علم لغت، حاکی از آن است که اولین مباحث لغت شناسی، با واژگان قرآن آغاز گردیده و عامل اصلی در پیدایش این علم، ضرورت فهم قرآن بوده است.
۵.

مؤلفه های کاربردشناختی انذار در داستان حضرت شعیب علیه السّلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کاربردشناسی بافت پیرامونی انذار الهی حضرت شعیب (ع)

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن وحی ونبوت در قرآن
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن، ادبیات و هنر
تعداد بازدید : ۱۳۹۲ تعداد دانلود : ۶۵۵
در کاربردشناسی علاوه بر ساختار زبانی،بافت پیرامونی و عناصر و اطلاعات غیر ملفوظ (غیر مکتوب)را نیز باید در نظر گرفت. بافت پیرامونی انذار در یک مخاطبه نیز دارای مؤلفه هایی است که باعث تمایز این کار گفت از دیگر کارگفت ها می شود. خداوند در آیات زیادی در قرآن به انسان ها وعید به عذاب می دهد و از طرف دیگر به منظور پیشگیری از دچار شدن به عذاب وعده داده شده، فعل انذار و هشدار را کاربری می کند. به دنبال انذار، گروهی از انسان ها خائف گشته و با انجام اوامر و دوری از نواهی خداوند خود را از ابتلا به عذاب دور می کنند. بر مبنای تحلیل کاربردشناختی، انذار الهی بیان شده توسط شعیب (علیه السّلام) دارای ساختار دقیق و منظمی است که با دقت و ظرافت خاصی از جانب منذِر کاربری می شود. براین اساس حضرت شعیب در ابلاغ و اعلان انذار با اشاره به امری مخوف و ترسناک همراه با دلسوزی و محبت قوم خود را به روشنی و وضوح، بیم می دهد و با تکیه بر عقلانیت و دانایی و بدور از هرگونه اجبار و تحمیل عقیده و با بهره گیری از مکانیزم بازدارندگی انذار و بدون ایجاد رعب و وحشت و رعایت مرز انزجار و نفرت مخاطبان خود را آگاهی می دهد.
۶.

خلودجهنمیان وبهشتیان ازمنظرملاصدراوعلامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: علامه طباطبایی ملاصدرا خالدین خلودبهشتیان خلودجهنمیان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات مکتب های فلسفی حکمت متعالیه
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلسفه تطبیقی
  4. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  5. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام معادشناسی
تعداد بازدید : ۱۰۸۱ تعداد دانلود : ۸۰۴
درقرآن،آیات متعددی هست که مساله خلود بهشتیان وجهنمیان راگوشزد می کند،عده ای راسعادتمندومخلّددربهشت ومتنعم ازنعمتهای آن، ودسته دیگر راشقاوتمندومعذّب به انواع عذاب معرفی می کند.دراین مقاله، سخن درمعنای«خلود» درآیات105تا108هود متمرکزاست؛ وبه واکاوی میزان وقلمرو آن ازمنظر ملاصدرا وعلامه طباطبایی می پردازد؛ دراینکه مراد ازخلودچیست وآیا بین خلوداهل بهشت وجهنم تفاوتی هست یانه؟ بین مفسرین ومتکلمین اختلاف نظروجوددارد اکثرا آنهارایکی دانسته اندوبه معنای بقا وجاودانگی اهل بهشت برای همیشه، وماندگاری اهل جهنم درجهنم به صورت دائمی ونامحدودمی دانند. دراین عرصه دیدگاه مفسرمطرح معاصر، علامه طباطبایی(ره) ومیزان هماهنگی بین نظرایشان وملاصدرا حا ئز اهمیت است. مسأله به روش تحلیل محتوا براساس داده ها و اطلاعات گردآوری شده است. ازآنجاکه قرآن درآیات هود خلودبهشتیان وجهنمیان را به دوام آسمانهاوزمین معلّق دانسته؛ ابتدا مرادازآسمان وزمین ومیزان دوام آنهابررسی وسپس مسأله خلود، موردکنکاش ومداقه قرارگرفت. ازنتایج به دست آمده اینکه؛ عده ای آسمان وزمین را دنیایی؛ اماعلامه وملاصدرااخروی می دانند، علامه خلود رادائمی، ملاصدرا آن رابسته به نوع عقیده،کمیت،کیفیت وموجبات عذاب می داند. آنچه حاصل شداینکه قرآن طبق عدل الهی محدودیت خلودجهنمیان، ومطابق فضل الهی بقای اهل بهشت رابیان می نماید.
۷.

مبانی حکمی ملاصدرا در تفسیر آیه 81 سوره یس

کلید واژه ها: آیه 81 سوره یس مبانی حکمی ملاصدرا معاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۷ تعداد دانلود : ۳۹۹
روش های تفسیری نسبتاً زیادی در عرصه تفسیر قرآن کریم وجود دارد. روش تفسیری ملاصدرا به تفسیر حکمی معروف شده است؛ این رویکرد با تفسیری ذو ابعاد تلاش دارد تبیینی را به مخاطب عرضه کند که تا حد زیادی بتواند به همه زوایای آیات پی ببرد. در آیه 81 سوره یس که در این مقاله تفسیر آن مورد بررسی قرارگرفته است، ملاصدرا ضمن توجه به معنای ظاهری آیه و با تکیه بر اصولی چون امتناع اعاده معدوم، موضوع عالم کبیر و صغیر و توجه به انواع انحصاری و انواع غیر منحصر در فرد، به اثبات معاد انسان مبادرت می ورزد. با این توضیح که اگر ثابت شود خداوند متعال بر خلق عالم کبیر قادر است، قطعاً بر خلق عالم صغیر که انسان است نیز قادر خواهد بود؛ زیرا خلق عالم کبیر، بزرگ تر و شدیدتر از خلق عالم صغیر است. در مقام مقایسه میان تفسیر ملاصدرا از آیه، با تفاسیر عقلی و عرفانی و تفسیرهای متأثر از عقل و شهود ثابت می شود که ایشان همگام با تفاسیر عقلی و عرفانی و به نوعی با به کارگیری آن ها و تحت تأثیر آن ها به این شیوه تبیین همت گماشته و نسبت به این نوع تفاسیر هم پوشانی دارد.
۸.

تبارشناسی اسطوره در قرآن با نگره روایت طوفان نوح(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسطوره طوفان نوح کهن الگو روایت اوتناپیشتیم زیو سودرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۳ تعداد دانلود : ۵۵۴
اسطوره فرآورده هایی از فرآیندهای تعاملات انسانی در نظام های گفتمانی متعدد است که در پیوند با رهیافت های مختلف شناختی هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی در دگرگونی نظریه ها قرار دارد. تنوع نظریه های مدرن، اسطوره را از حالت شناختی بسیط به همراه ارزش داوری افسانه و اباطیل خارج ساخته است. اسطوره طوفان به مثابه کهن الگوی بشری دارای بن مایه های جهانی و مضمون های تکرار شونده است. این پدیده روایی در نظام های فرهنگی متفاوت در پیوند با پارادایم های مختلف فکری و نظام حاکم گفتمانی در توالی خطی زمانی و مکانی، دارای روایت های مختلفی است. این تفاوت های روایی در روایت قرآنی طوفان هم ظهوری برجسته دارد. این جستار کوشش می کند به چیستی اسطوره در دوران پساسنتی و پویایی آن در معناشناختی و خویشکاریش در قرآن به منظور دریافت تبار کهن الگوی روایت طوفان در نسبت با روایات پیشینی بپردازد. بنابراین تبارشناسی روایت قرآنی طوفان، از یک سو به بازخوانی نگره قرآن به اسطوره با رویکرد متن محورانه به انضمام حاشیه بر متن و صورت بندی نظام گفتمانی آن می پردازد، و از سوی دیگر ظهورات متنوع و دگردیس های روایت طوفان در متون پیشینی از جمله روایات میان رودان بازخوانی و تفاوت های حداقلی ساختاری و درون مایه ای آن را بازشناسی می کند.
۹.

پژوهش تطبیقی عصری بودن فهم قرآن از دیدگاه مغنیه و شلتوت(مقاله پژوهشی حوزه)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۰ تعداد دانلود : ۳۶۷
عصری بودن فهم قرآن به عنوان یکی از لوازم جاودانگی و جهان شمولی قرآن کریم، به این معناست که می توان با نگاه جدید به پاسخگویی نیازهای مخاطبان پرداخت و اقتضائات و شرایط فرهنگی اجتماعی هر عصری را در نظر گرفت؛ چیزی که در فهم جدید قرآن تأثیر داشته و مفاهیم این کتاب آسمانی را در هر زمان و مکان و نزد هر قومی با تفسیر جدیدی که این کتاب ظرفیت آن را دارد، تازه ساخته است. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی، عصری بودن فهم قرآن را در دو تفسیر مهم از فریقین ( تفسیر الکاشف و تفسیرالقرآن الکریم</em>)، به شکل تطبیقی کاویده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مغنیه با نگرش اقناعی و شلتوت با رویکرد تقریبی، تفسیر خود را عصری ساخته، یعنی نیازها و اقتضائات زمان و مکان موجب شده که این دو مفسر با دو رویکرد متفاوت در فهم آیات قرآن، هم عصریّت را به عنوان یک مبنا پذیرفته، و هم قائل به تأثیر عصریّت شده و مواردی نظیر آیات علوم در قرآن، تعیین مصادیق جدید و لزوم پاسخگویی به شبهات پیرامون قرآن را به عنوان عوامل عصری بودن فهم قرآن ذکر کرده اند. در این میان مغنیه توسعه پذیری معنا در فهم و تفسیر قرآن را به عنوان یکی از عوامل عصری بودن فهم قرآن می پذیرد و شلتوت آن را مخالف با فصاحت و بلاغت و اهداف تربیتی و هدایتی قرآن می داند.
۱۰.

تحلیل انتقادی مبانی تفسیری سلفیه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سلفیه تکفیری مبانی تفسیر ظاهرگرایی صحابه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۲ تعداد دانلود : ۴۱۲
سلفیه تکفیری در حوزه تفسیر قرآن با استناد به ظواهر آیات، روایات و سیره پیامبر و اصحابش، به آنچه از قدیم مانده سخت پایبندند و عقاید صحیح اسلامی را منحصر به «ظواهر» قرآن و سنت می دانند و از هرگونه تفسیر، ژرف نگری و بهره گیری از عقل، علم و فلسفه در تعالیم دین و تطبیق آن با مقتضیات زمان اجتناب می ورزند. ورود مجاز در قرآن را انکار کرده و با تفسیر گزینشی آیات، به دنبال تفسیر آیات قرآن نبوده، بلکه به دنبال پیدا کردن عقاید خویش در قرآن و رد دیدگاه های مخالفان هستند؛ اما ظاهرگرایی علاوه بر عدم کفایت در تفسیر قرآن، مخالف با آیات قرآن است. تأکید افراطی بر نقل و روایت موجب راهیابی احادیث ضعیف به منابع و دوری از عقل گرایی در تفسیر شده و با پیش داوری های گرایشی، آیات به شیوه نادرست بر روایات تطبیق داده می شوند.
۱۱.

اولویت رویکرد تشویق در تعلیم و تربیت بر اساس تقدیم و تأخیرهای لفظی قرآن و ارائه روشهای قرانی برای تحقق آن در آموزش و پرورش رسمی و عمومی کشور(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تشویق تعلیم و تربیت تقدیم و تأخیر روشهای تشویق قرآن کریم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۱ تعداد دانلود : ۳۶۶
این مقاله با هدف دستیابی به نظر اسلام در مورد اولویت رویکرد تشویق یا تنبیه در تعلیم و تربیت، و ارائه روشهای قرآنی برای تحقق نظر قرآن و بکارگیری آن در دوره های رسمی و عمومی کشور، جهت آسان سازی فرایند تربیت و اثربخشی بیشتر به آموزه های تربیتی و توسعه به روش کیفی و به شیوه توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است. جامعه تحلیلی، متن قران کریم، و نمونه تحلیلی تمامی آیاتی است که دو واژه بشارت و انذار در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات همزمان با فرایند جمع آوری داده ها به صورت مستمر و پیوسته با استفاده از دسته بندی ، طبقه بندی ، کد گذاری و تعبیر و تفسیر انجام شد . یافته های حاصله در راستای هدف اول حاکی از این است که قرآن کریم با اولویت دادن به بشارت، تشویق را در اولویت قرار داده است. برای تبیین و تحلیل چگونگی دستیابی به این هدف، به بیان پیوند ذهن با گفتار، هدفمندی گفتار، کاربرد تقدیم و تأخیر در برداشتهای دقیق از آیات، بهره گیری معصومین(ع) از تقدیم و تأخیرات قرآنی برای تعیین دقیق اولویتهای اسلامی به عنوان مبانی حجیت تقدیم و تأخیرات قرآنی و تقدیم بشارت بر انذار در قرآن کریم پرداخته شده است. همینطور روش های تشویقی (کلامی، مادی، عاطفی، و ارزشی) استخراج شده از متن قرآن عبارتند از : تحسین، ابراز رضایتمندی، دعا، تحریض، بیان کارهای نیک، درود، و وعده دادن از جمله روش های کلامی؛ محبت ورزی، و کرامت بخشی از روش های عاطفی، و در نظر گرفتن جایگاه ویژه، و ابراز رضایت از جمله روش های ارزشی است که این پژوهش بدان دست یافته است.
۱۲.

تبارشناسی انگاره شیطان در تورات و قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: انگاره شیطان تورات قرآن کریم معناشناختی همزمانی و درزمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۷ تعداد دانلود : ۱۴۳۱
انگاره شیطان در متون دینی تورات و قرآن کریم همسو با مولفه های خداشناسی و هستی شناسی بازشناسی می گردد. هستی شیطان در پنداره روایی تورات از ناهمسانی یا فقدان وحدت وجودی بهره دارد و با صورت بندی متفاوت، روایی طبیعی و انتزاعی و با کارکردهای گوناگون بازنمون شده است. شیطان در انگاره پیشا اسلامی از ماهیت اسطوره ای در ذیل رب الارباب پرستی خوانش شده است و دگرگونی روایی تورات از شیطان به عنوان موجودی آگاه، خیرخواه و با گمانه مستقل از خدا با کارکرد خاص به موجودی دوراندیش، آزماینده و فریبکار، برآمده از شیوه پیدایی و پدید آمدن تورات در روند تاریخی، همزیستی، همکنشی با تمدن ها(میان رودانی) و پیوند با نظام گفتمانی آنان است، ولی در رهیافت قرآنی با محوریت توحید، معنای نوینی از آن ارائه شده است. تبار شیطان در روایتگری تورات از ماهیت الوهی اساطیری بهره داشته و کارکرد دوگانه او برای نظم زمینی، ذیل خدای برتر قابل خوانش است، اما تبار شیطان در قرآن به عنوان آفریده خداوند و بهره مند از صفت اختیار با کارکرد همگون (وسوسه گر، گمراه کننده،...) روایت شده است. در این جستار با بهره مندی از شیوه معناشناختی هم زمانی و درزمانی و مولفه های همبسته با آن به بازخوانی تبارشیطان از جهت چیستی و کارکردی در متون تورات و قرآن کریم پرداخته و تلاش شده تفاوتهای روایی آن را آشکار سازد.
۱۳.

ردّ پای رجال واقفیه در وضع روایات مهدوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: روایک مههویک فقه الحهیث رجال واقفیه اما اظم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۵ تعداد دانلود : ۴۱۷
علی رغم فساد مذهب واقفیان، به دلیل رویکرد عالمان امامیه در قبول روایات واقفیان توثیق شده،، ادا برخی از سران واقفیه در اسناد شماری از روایات مههوی به چشم می خورد. این در حدالی اسدک ده وجود ااگیز، های فرقه ای می توااه موجب جعل یا تحریف روایک تلقی شدود. از ناادا ده واقفیدان در از چنین ااگیز، ای برخوردار بود، ااه و از سوی دیگر در میان  تثبیک ادعای مههویک برای اما اظم عناصر روایی اخبار مههوی موجود در منابع امامیه با برخی از مصادیق تدارییی دور تکدوین و تثبیدک این فرقه شباهک هایی وجود دارد، تأمل و بررسی در این گواه روایات ضرورت می یابه. اتیاه بررسدی دلالی روایات اقل شه، از طریق ار ان و مشاهیر واقفیه و رخهادهای تارییی اواخر قدرن دو هادری اشان می دهه ه واقفیان با اههاف فرقه ای دسک به اقهامات جاعلااه زد، ااه ده روایدات موضدوا یدا محرّف به علل سهوی وارد منابع روایی امامیه گردیه، و به عنوان روایات معتبر مههوی تلقی شه، ااه.
۱۴.

بررسی معناشناختی مفهوم مشیت از دیدگاه قرآن کریم: تدوین چارچوب مفهومی برای فرایند عمل مشاوره(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اراده پیوندهای همنشینی و جانشینی رب رابطه همزمانی زبان شیء فرآیند عمل مشاوره مشیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۰ تعداد دانلود : ۳۹۵
هدف این پژوهش مطالعه معنا شناختی واژه مشیت به عنوان یکی از اساسی ترین واژه های کلیدی قرآن کریم می باشد. مطالعه معناشناختی واژه مشیت به ما کمک می کند تا به نقش و جایگاه این مفهوم در ترسیم شبکه معنایی کلمات قرآن کریم دست پیدا کنیم. این مفهوم به ما کمک می کند تا از آن به عنوان یکی از ساختارهایی بهره گیریم که می تواند به منزله راهنما در شکل دهی به فعالیت های ما نقش آفرینی کند. هر فعالیتی از این منظر از دریچه مشیت می تواند نگریسته شود و در شکل دهی به یک شیء منجر شود. فرایند مشاوره و عملی که در این فرایند ساخته و پرداخته می شود، موضوع بررسی حاضر قرار گرفته است. این بررسی نحوه ای از مطالعه معناشناسانه زبان است که ماهیت و ساختار معنای زبانی را آشکار می سازد؛ در همین راستا، معناشناسی قرآنی به کشف جهان بینی قرآن و نحوه نگرش قرآن به جهان هستی و موجودات و مخلوقات عالم کمک می رساند مشیت یکی از مهمترین مقولاتی که در ترسیم چگونگی خلق جهان و مخلوقات عالم به کار رفته، مشیت است. در قرآن کریم، مشیت به دو صورت فعلی (شاء) و اسمی( شیء) و در یک معنا به کار رفته اند. به لحاظ مفهومی مشیت به خواست و تمایلی اشاره می کند که خلق جهان را هدف خویش قرار داده است؛ این خواست به لحاظ مصداقی، شیء نامیده می شود.
۱۵.

بررسی تطبیقی تناسخ از دیدگاه شیخ اشراق و ملاصدرا با رویکرد انتقادی به دیدگاه شیخ اشراق(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تناسخ صعودی تناسخ نزولی تناسخ ملکوتی شیخ اشراق ملاصدرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۹ تعداد دانلود : ۴۵۷
یکی از مسائل مورد بحث در میان اکثر مکاتب، مسئله تناسخ است. شیخ اشراق و ملاصدرا نیز به بسط آن پرداخته اند. مسئله این تحقیق تحلیل تناسخ از نظر شیخ اشراق در عرضه بر مبانی و استدلال های ملاصدرا است. هر چند شیخ اشراق نظر خود را در زمینه تناسخ صریحا اعلام نکرده است ولی با توجه به ادله ای چون اعتقاد ایشان به تناسخ ملکوتی، اعتقاد به عالم صور معلقه و حدوث نفس همزمان با بدن، بطلان دو نوع تناسخ صعودی و متشابه از دیدگاه او مستدل است گرچه نمی توان به راحتی تناسخ نزولی را از نظر او منتفی دانست. ملاصدرا نیز با برهان قوه و فعل و همچنین برهان حرکت اشتدادی، تناسخ اصطلاحی را به طور مطلق باطل می داند در حالی که تناسخ ملکوتی را قبول دارد. با عرضه نظرات شیخ اشراق بر مبانی و استدلال های ملاصدرا، دیدگاههای شیخ اشراق به چالش کشیده می شود. هر چند باید گفته شود این نتیجه با تأمل دقیق در آثار شیخ اشراق نیز قابل دستیابی است. روش تحقیق در نوشتار حاضر، توصیفی-تحلیلی است.
۱۶.

آسیب های کاربست قاعده «تسامح در ادله سنن» در احادیث اخلاقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قاعده تسامح روایات من بلغ روایات اخلاقی پالایش روایی نظام اخلاقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۰ تعداد دانلود : ۴۸۱
احادیث اخلاقی از جمله بسترهای مهم اجرای قاعده «تسامح در ادله سنن» است. شدت تسامح در روایات ضعیف اخلاقی در مقایسه با احادیث اعتقادی و فقهی نشان می دهد که گویا احادیث اخلاقی بار مسئولیت کمتری برای مدوّنین کتب روایی داشته است. فقدان دانش فقهالاخلاق و عدم تفکیک گزاره های اخلاقی ِاخباری و انشائی، زمینه ساز اجرای همه جانبه این قاعده در احادیث اخلاقی شده است. این پژوهش با تتبع در مصادیق روایی، در پی واکاوی آسیب هایی است که کاربست قاعده «تسامح در ادله سنن» در حوزه احادیث ضعیف اخلاقی برجای گذارده است؛ لذا با حذف آنها از متون دینی، طراحی نظامِ ضابطه مندِ اخلاقیِ جامع تحقق بیشتری خواهد یافت. داده های این مقاله با تمرکز بر متون حدیثی جمع آوری و با شیوه توصیفی- تحلیلی پردازش شده است. پیامدهایی چون اختلال در نظام اخلاق اسلامی، وقوع جعل در روایات اخلاقی و ایجاد خوش بینی یا بدبینی کاذب نسبت به متون روایی اخلاقی از جمله نتایج کاربست بی ضابطه این قاعده در احادیث اخلاقی است. با توجه به گستره حدیث و تأثیر آن بر فرهنگ دینی، رفتارهای فردی و کنش های جامعه، آسیب شناسی و توجه خاص به کیفیت متون حدیثی، بازنگری در احادیث اخلاقی، ترسیم الگوی اخلاق اسلامی مبتنی بر روایات معتبر، در پالایش نظام یکپارچه اخلاقی بسیار ضرورت دارد.
۱۷.

تاریخ انگاره شیطان در عهدین و قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: انگاره اسطوره شیطان قرآن کریم کتاب مقدس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۰ تعداد دانلود : ۳۶۴
تاریخ انگاره، از روش های نوین با رویکردی تاریخی است که مفهوم و انگاره مشخص را بررسی و تغییرات مؤلفه ای را در آن شناسایی و گستردگی، تنگنایی و دگرگونی ها را در طول تاریخ - که بر مفهوم ایجاد گشته-، نشان می دهد. مفهوم شیطان به مثابه یک انگاره تاریخی با معناشناسی و ریشه شناسی پیونده خورده که در گستره تحول تاریخی قرار دارد. شیوه کاربست واژگانی جانشین های این مفهوم در متن مقدس و کارکردهای متنوع فریبندگی، هوشمندی و آزمایشگری، کیفیت دوگانه عینی و انتزاعی آن، بازنمونی از همکنشی باورمندان این متن با فرهنگ های ناهمسان و نحوه دگردیسی آن است. در این میان قرآن کریم با روایتگری منسجمانه معنای ویژه از مفهوم شیطان در پیوند با نظام گفتمانی خاص ارائه داده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیل متن در معنای کلی آن و مبتنی بر وضعیت کاربرد عملی واژگان جانشین شیطان را در روایت گری تنخ و قرآن کریم با سویه در زمانی، شیوه دگرگونی این مفهوم را مورد خوانش قرار داده است.
۱۸.

تحلیل انتقادی دیدگاه محمد عابد الجابری درباره مراد از "امّی" بودن پیامبر اکرم(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امی امییون اهل کتاب عابد الجابری مدخل الی القرآن الکریم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۹ تعداد دانلود : ۵۰۹
در عرف مسلمانان عدم توانمندی پیامبر اکرم(ص) بر خواندن و نوشتن امری پذیرفته شده است. بر اساس معنای لغوی "امّی" و به استناد آیه 48 سوره ی عنکبوت، اکثر محققان و دانش پژوهان در طول تاریخ بر این باور بوده و هستند که پیامبر اکرم(ص) هنگام بعثت و نزول وحی قادر به خواندن و نوشتن نبودند. البته ایشان نظریه ی خود را مستند به روایاتی نیز می کنند. محمد عابد الجابری نواندیش مغربی با روش خود که متکی بر منظور داشتن سیاق و شرایط تاریخی - فرهنگی نزول آیات است، اثبات می کند که پیامبر اکرم(ص) هنگام بعثت، بر خواندن و نوشتن تسلط داشتند. تفسیر مبتنی بر سیاق از آیه ی 48 سوره ی عنکبوت و این که، آخرین سوره ای است که در مکه نازل شده و بنابراین لازم است در پرتو شرایط آماده شدن پیامبر اکرم(ص) برای هجرت به یثرب(مدینه)، جایی که فضا و شرایط آن کاملاً با مکه متفاوت بود، فهم و تفسیر شود و نیز تفسیر متأثر از شرایط تاریخی زمان نزول سوره ی عنکبوت منتج به نظریه ی جابری خواهد شد. جابری البته با استناد به دو روایت اصلی – روایت ابن اسحاق و بخاری - در خصوص نحوه ی آغاز نزول وحی توسط جبرائیل(ع) بر پیامبر اکرم(ص) و این که پاسخ ایشان عبارت "ماذاأقرأ" بوده است، نتیجه می گیرد "چه بخوانم" پاسخ آن حضرت بوده است و نه "نمی خوانم" یا "نمی توانم بخوانم" و این خود، نظریه ی غالب در بی سواد دانستن پیامبر اکرم(ص) را بی پایه تلقی می کند. رویکرد دیگر جابری در اثبات نظریه اش، بررسی لغت شناسانه از واژه "امّی"، است. به نظر نگارندگان، استدلال اغلب مفسران، منتج به پذیرش بی سواد بودن پیامبر اکرم(ص) و عدم توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن قبل از آغاز نزول وحی، نمی شود. این ادعا وقتی تقویت می شود که ایشان در تفاسیر خود در ذیل آیات مختلف که در آن ها کلمات "امّیون" و "امّیین" مورد استفاده قرار گرفته است، بر معنای غیر اهل کتاب و امتی که بر آن ها کتابی از طرف خداوند نازل نشده است، اشاره کرده و در ردّ آن نیز مطلبی را بیان نکرده اند. از طرف دیگر، استدلال جابری، نظریه ی غالب در معنای کلمه "امّی" را مخدوش می کند ولی به طور قاطع توانایی پیامبر اکرم(ص) را بر خواندن و نوشتن قبل از بعثت اثبات نمی کند.
۱۹.

روش شناسی تحلیلی تفسیر واژگان قرآنی در کتاب «تحصیل نظائر القرآن» حکیم ترمذی(مقاله پژوهشی حوزه)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۲ تعداد دانلود : ۴۶۴
مسأله وجوه و نظایر در قرآن کریم از دیرباز مورد توجه اندیشمندان علوم قرآنی بوده و هر عالِمی بر اساس مبانی فکری و فراخور توانایی خویش، گام های مهمی را در تبیین مفهومی و مصداقی آن برداشته است. یکی از آثاری که پس از کتاب مقاتل بن سلیمان بلخی درباره دانش وجوه و نظائر نگاشته شده، کتاب «تحصیل نظائر القرآن» از حکیم ترمذی می باشد. وی در این کتاب برخلاف روش مقاتل بن سلیمان که بیشتر با تکیه بر سیاق آیات به کشف معانی واژگان قرآنی می پردازد، با مبنا قرار دادن «اصل منع ترادف» و استفاده از «اصل اشتراک معنوی»، کوشیده است تا معانی به ظاهر متضاد واژگان نظیر هم را به یک معنای جامع بازگرداند و نشان دهد که برخلاف تصور مقاتل، یکسان بودن ماده واژگان مشتق، از یکسان بودن معنای آن حکایت دارد. در این جستار تلاش شده تا با بازخوانی و واکاوی روش حکیم ترمذی در «تحصیل نظائر القرآن» به شیوه استقرایی، تحلیل دقیقی از روش تفسیری واژگان قرآنی در این کتاب ارائه گردد.
۲۰.

بررسی تحلیلی استقرائی أهمّ قواعد دانش وجوه و نظائر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن کریم تفسیر قرآن مفردات قرآنی قواعد قرآنی وجوه و نظائر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۳ تعداد دانلود : ۵۸۸
دانش وجوه و نظائر یکی از دانش های مهمی است که زیرشاخه دانش تفسیر شمرده می شود و به تحلیل معناشناختی واژگان قرآنی نظیر همدیگر می پردازد. در طول تاریخ علوم قرآنی، کتاب های گوناگونی در موضوع دانش وجوه و نظائر به رشته تحریر درآمده است. نویسندگان این آثار، در تحلیل های معناشناختی واژگان قرآنی از قواعد گوناگون تفسیری بهره جسته اند، ولی جز در موارد بسیار اندک، هیچ یک،  قواعد این دانش را به صورت جداگانه بیان نکرده و مورد بررسی قرار نداده اند. ضرورت تحلیل و واکاوی قواعد دانش وجوه و نظائر، از آن روست که می تواند زمینه را برای تحلیل های معناشناختی منطقی و نظام مند از واژگان قرآنی نظیر هم، فراهم آورد و از این رهگذر، مفسران را در پرده برداری از مدلول مطابقی و موضوع له یا مدلول التزامی و مستعمل فیه واژگان نظایر یاری رساند. در جستار حاضر، با شیوه توصیفی- تحلیلی و با روش استقرائی، برخی از مهم ترین قواعد دانش وجوه و نظائر با رجوع به برخی از مهم ترین آثار، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در پایان، قواعد مرتبط با دانش  وجوه و نظایر نیز در دو دسته درون متنی (قاعده منع ترادف، قواعد بلاغی، سیاق، وضع الفاظ برای روح معنا و قاعده شناخت اشیاء با اضدادش) و برون متنی (مانند تطور لغت و اسباب نزول) استخراج گردیده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان