علی جلالی دیزجی

امروزه کاربردهای سیستم اطلاعات مکانی به محیط کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی وارد شده و برخی کتابخانه های پیشرفته دنیا جهت بهبود استفاده از فضا و منابع موجود از مزایای «جی آی اس» بهره می گیرند. هدف پژوهش حاضر طراحی پایگاه مسیریابی در کتابخانه «مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی» به منظور تسهیل دستیابی کاربران به امکانات و خدمات کتابخانه است. روش پژوهش پیمایش توصیفی است و ماهیت پژوهش در زمره تحقیقات کاربردی قرار دارد. در این پژوهش، داده های مورد نیاز از بخش های مختلف کتابخانه و با مطابقت اطلاعات واقعی با نقشه های موجود (مشاهده) گردآوری شد. به منظور پیاده سازی، ورود داده ها و تشکیل پایگاه اطلاعات مکانی مسیریابی از نرم افزار «آرک جی آی اس» استفاده شد. از آنجا که در پژوهش حاضر با شبکه عبور و مرور سروکار داریم و چون مقادیر زمان برای راه ها غیرمنفی است، از الگوریتم «دایجکسترا» برای مسیریابی مبتنی بر زمان استفاده شد. بعد از ایجاد پایگاه اطلاعات مکانی مسیر، تعیین کوتاه ترین مسیر در کمترین زمان امکان پذیر شد. از این سیستم برای درک بهتر چگونگی رسیدن کاربران به ورودی کتابخانه و دسترسی به امکانات کتابخانه ای در جهت افزایش سودمندی و کارایی کتابخانه استفاده گردید. این مسئله ایده جدیدی است که به کارگیری آن در کتابخانه های دنیا به تازگی آغاز شده است.

هدف: در این تحقیق، سنجش کیفیت خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبائی و شناسایی مولفه های خدمت نیازمند ارتقاء هدف پژوهش است. <br /> روش: پژوهش پیمایشی با مدل لیب کوال بوده و داده ها با پرسش نامه گردآمده است. شکاف بین حداقل انتظارات و نیز حداکثر انتظارات با سطح دریافت کاربران و معناداری تفاوت بین این سطوح تحلیل شده است. اطلاعات پژوهش از نمونه 100 نفری جامعه ی کاربران گردآمده است. <br /> یافته ها: خدمت دریافتی کاربران در همه مولفه های اثر خدمت، کنترل اطلاعات و کتابخانه به عنوان مکان جامعه پژوهش پایین تر از حداقل انتظار بوده و کاربران ناراضی بوده اند. حداقل انتظار بیشتری برای بهبود اثر خدمت نسبت به دو مولفه دیگر وجود دارد. کمترین دریافت خدمت و بیشترین نارضایتی سطح دریافت در مولفه کتابخانه به عنوان مکان بوده است. بیشترین نارضایتی سطح حداکثر انتظار به ترتیب در مولفه های کتابخانه به عنوان مکان و کنترل اطلاعات است.<br /> اصالت اثر: اولین ارزیابی عملکرد، همگامی با جامعه ی، توجیه اقتصادی، رضایت کاربر، و مشتری مداری ارزش پژوهش حاضر است.

پژوهش حاضر با هدف کاربردپذیری کتابخانه های دیجیتالی دانشگاه های دولتی شهر تهران، دانشگاه های شریف، امیرکبیر و تهران،انجام شد. این پژوهش، پیمایشی از نوع ارزیابی بود و برای بررسی وضعیت معیارهای کاربردپذیری کتابخانه های دیجیتالی دانشگاه های دولتی شهر تهران شامل معیارهای کاوش، راهبری، چارچوب فرم ها، وضوح و قابلیت مرور، بهینه سازی، راهنما، کاربرد پنجره ها و سرعت و خطا در جامعه مورد پژوهش از یک پرسشنامه شامل 36 سوال استفاده شده است. جامعه پژوهش شامل 124800 نفر از دانشجویان مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری سه دانشگاه دولتی شهر تهران به ترتیب تهران، صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف  بود که از بین آنها 387 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای به عنوان نمونه انتخاب شده اند. برای تجزیه و تحلیل یافته ها از نرم افزار SPSS و آزمون های t مستقل و ANOVA استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که از نظر معیارهای کاربردپذیری، کتابخانه های دیجیتالی مربوط به این سه دانشگاه در وضعیت نسبتا مطلوبی قرار دارند و به طور کلی بین وضعیت کتابخانه های دیجیتالی در معیارهای کاربردپذیری تفاوت معنی داری وجود ندارد. نتیجه حاصل از بررسی نشان می دهد که توجه به کاربردپذیری در طراحی کتابخانه دیجیتالی باعث ایجاد میل و رغبت بیش تر در کاربر برای مراجعه مکرر به این نوع کتابخانه می شود و موجبات تحقق اهداف سازمان مادر را فراهم می آورد.

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل شبکه همکاری علمی پژوهشگران ایرانی حوزه علوم اجتماعی در پایگاه وب آو ساینس از ابتدا تا پایان سال 2014 میلادی است. پژوهش با استفاده از فنون تحلیل استنادی و تحلیل سطح همکاری علمی از ابزارهای علم سنجی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش را، تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی حوزه علوم اجتماعی تشکیل می دهد که از اولین تولید علمی نمایه شده در پایگاه وب آو ساینس تا پایان سال 2014 (شامل 9318 مقاله) را در حوزه نامبرده در بر می گیرد. . داده ها از پایگاه وب آو ساینس استخراج شده و سپس با استفاده از نرم افزارهای هیست سایت و بایب اکسل تجزیه و تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد که مقاله های حاصل همکاری در حوزه علوم اجتماعی در سال های مختلف از سیر صعودی برخوردار بوده است. بر اساس یافته های پژوهش جایگاه ایران در بین کشورهای خاورمیانه، از نظر میزان تولیدات علمی در رتبه سوم بعد از دو کشور رژیم صهیونیستی و ترکیه قرار گرفته است. بیشترین میزان همکاری ایران با کشورهای آمریکا، بریتانیا و کانادا است. سطح همکاری درون سازمانی 08/46 درصد و برون سازمانی 55/24 درصد و بین المللی 22 درصد است. به طور کلی میانگین ضریب مشارکت نویسندگان در دوره مورد بررسی 64 درصد و از روند صعودی برخوردار بوده است. این امر بیانگر افزایش تمایل نویسندگان به تولید مدارک مشارکتی در طول این دوره است و بیشترین مشارکت در تولید مدارک سه و دو نویسندگی برآورد شده است. به طور کلی یافته های این پژوهش نشان از تمایل پژوهشگران برای تولید علم به صورت مشارکتی است.

هدف: پژوهش حاضر به امکان سنجی ارائه خدمات مرجع مجازی کتابخانه های عمومی استان گیلان وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی کشور پرداخته است. روش: این پژوهش از نظر نوع، کاربردی و از نظر روش، پیمایشی است. ابزار گردآوری اطلاعات، دو پرسشنامه مبتنی بر پرسشنامه اربیس و ابزار ارزیابی انجمن کتابداران آمریکا است که یکی مخصوص سرپرستان کتابخانه ها و دیگری مخصوص کتابداران و مسئولان کتابخانه ها است. جامعه پژوهش، تعداد 65 کتابخانه فعال مستقر در استان گیلان بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از شاخص های آمار توصیفی و نرم افزار اس. پی. اس. اس. صورت گرفته است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد که بیش از دو سوم کتابداران در جامعه آماری پژوهش مهارت های لازم را در این زمینه دارند و در این زمینه امکان لازم فراهم است. اکثریت کتابخانه های مورد بررسی از نظر تجهیزات مورد نیاز برای راه اندازی خدمات مرجع مجازی با توجه به نرم افزار منتخب در پژوهش مشکلی ندارند. اما در خصوص منابع و پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی لازم برای تامین نیازهای اطلاعاتی کاربران با مشکل مواجه هستند. در حال حاضر برای راه اندازی و ارائه اینگونه خدمات هیچ گونه بودجه اختصاصی وجود ندارد و این فقدان، مشکل اصلی کتابخانه ها در ارائه خدمات مرجع مجازی به شمار می رود .نتیجه گیری: به طور کلی می توان نتیجه گرفت کتابخانه های عمومی استان گیلان می توانند با تامین منابع و پایگاه های الکترونیکی لازم و نیز تامین بودجه مورد نیاز، اقدام به ارائه خدمات مرجع مجازی نمایند.

هدف: تحلیل استنادی با ترسیم ساختار موضوعی رشته های مختلف علمی موجب پیدایش رشته های علمی نو شده و می تواند  روابط داخلی بین قسمت های مختلف علم را به روشنی توضیح دهد و به تاریخ علم بپردازد. هدف این مقاله ترسیم نقشه ی تولیدات علمی حوزه ی اعتیاد در پایگاه وب آوساینس در سال های 2008 تا 2013 بود. روش: این پژوهش با روش  تحلیل استنادی انجام شد. جامعه آماری شامل 489 مقاله حوزه ی اعتیاد موجود در پایگاه وب آوساینس بود. نقشه ی علمی این حوزه، بر مبنای شاخص امتیاز استناد جهانی (جی سی اس) و امتیاز استناد محلی (ال سی اس) ترسیم شد.. یافته ها: گرایش های موضوعی در نقشه ی علمی حوزه ی اعتیاد شامل پنج خوشه ی موضوعی بود. متوسط نرخ رشد سالانه ی انتشارات طی سال های مورد بررسی 253/0بود. مدارک توسط 1352 نویسنده تألیف شده بود که در 10 قالب انتشاراتی و به 9 زبان دنیا منتشر شده بودند. نتیجه گیری: به طورکلی میانگین نرخ رشد تولیدات علمی حوزه ی اعتیاد رضایت بخش نبود اما میزان همکاری گروهی در این حوزه در سطح مطلوبی قرار داشت..

هدف: هدف اصلی این پژوهش بررسی و مقایسه عملکرد حافظه های رویدادی و معنایی به عنوان نظام های پردازش اطلاعات در کتابداران شاغل در بخش خدمات عمومی کتابخانه های تخصصی شهر تهران است. هم چنین بررسی تفاوت بین این دو حافظه در نمونه مورد مطالعه و تدوین فهرست رتبه بندی کتابخانه های شهر تهران بر مبنای نمرات اکتسابی در این دو حافظه نیز مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. روش: پژوهش حاضر پس رویدادی و از نوع کاربردی است. برای گردآوری داده ها از دو آزمون یادآوری کلمات پربسامد-کم بسامد و تصاویر افراد مشهور-غیر مشهور برای حافظه رویدادی و از دو آزمون مقوله های طبقاتی و آزمون سیالی واژگان برای حافظه معنایی استفاده شده است. جامعه مورد بررسی 151 کتابخانه تخصصی شهر تهران بودند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند 31 کتابخانه از بین آن ها انتخاب شدند. سپس با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی از تعداد 329 کتابدار شاغل در کتابخانه های منتخب، یک نمونه 40 نفری برای اجرای آزمایش انتخاب شدند. برای آزمون فرضیه ها و پاسخ به پرسش های پژوهش از آمار توصیفی و آزمون های T استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که بین عملکرد حافظه رویدادی و حافظه معنایی با عامل جنسیت کتابداران مورد مطالعه تفاوت معنی داری وجود ندارد. هم چنین بین عملکرد حافظه رویدادی و حافظه معنایی با میزان سابقه کار آزمودنی ها تفاوت معنی داری دیده نشد. اما نتایج پژوهش مشخص کرد که بین عملکرد حافظه رویدادی و حافظه معنایی کتابداران تفاوت معنی دار وجود دارد.

هدف: هدف پژوهش، تحلیل استنادی مآخذ پایان نامه های سالهای 1389-1390 رشته شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس است. روش: روش پژوهش، تحلیل استنادی است. جامعه آماری، 3688 استناد است. استنادها به روش سرشماری بررسی شدند. در گردآوری داده ها، با مراجعه به سایت کتابخانه، مآخذ پایان نامه ها دریافت شد و در تحلیل داده ها از نرم افزار مایکروسافت اکسل 2007، قانون بردفورد و فرمول نیم عمر استفاده شد. یافته ها: به طور میانگین هر پایان نامه به 80 منبع استناد کرده است. 53/56 درصد استنادها به فارسی و 47/43 درصد، لاتین هستند.کتابهای فارسی با 1162 استناد بیشترین و پایان نامه های لاتین با 3 استناد کمترین مقدار استناد را دارند. همچنین پراستنادترین مولفان و منابع، نیم عمر و منابع هسته بر اساس قانون بردفورد شناسایی شدند. همچنین معلوم شد، هر چه تاریخ نشر کتاب به زمان حال نزدیک تر باشد، تعداد دفعات استناد به آن اثر بیشتر نیست. بیشتر از 50 درصد پایان نامه ها به پایان نامه های دانشگاه تربیت مدرس استناد کرده اند. نتیجه گیری: در نگارش پایان نامه ها بیشتر از منابع فارسی استفاده شده است.  منابع و مولفان پراستناد مشخص شده توسط قانون بردفورد می تواند در انتخاب منابع کتابخانه به کارگرفته شود و با توجه به نیم عمر منابع که معیاری برای سنجش تازگی منابع است، می توان نتیجه گرفت از منابع جدید استفاده نشده است.

هدف: دسته بندی موضوعی پایان نامه های رشته کتابداری و اطلاع رسانی در دانشگاه های دولتی ایران. روش/ رویکرد پژوهش:. 292 پایان نامه کتابداری و اطلاع رسانی دفاع شده میان سالهای 1384تا 1388 در ده دانشگاه دولتی ایران در 12 گروه موضوعی کلی و 17 موضوع فرعی بر مبنای نظام موضوعی ISTA و LISTA دسته بندی شد. داده ها با استفاده از لیست کنترل گردآوری شد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای EXCEL و SPSS انجام شد. یافته ها: کتابداری 22%، ، بازیابی 21%، ، کتابسنجی 14%، ، موتورهای جست وجو 11%، ، منابع چاپی و الکترونیکی 5/6%، صنعت اطلاعات و فهرستنویسی هرکدام 6%، مدیریت اطلاعات 5% ، موضوعات متفرقه 4%، نشر الکترونیک 3% ، و ارتباطات علمی 5/1%درصد از پایان نامه ها را تشکیل می دهد ؛ در موضوع رده بندی هیچ پایان نامه ای یافت نشد.

هدف : ارزیابی میزان قابل اعتماد بودن واسپارگاه­های دیجیتال انجمن­های علمی جهان که به­رایگان در دسترس کاربران هستند. روش/ رویکرد پژوهش : قابلیت اعتماد هجده واسپارگاه به­وسیله ابزار « حسابرسی و تایید آرشیوهای مطمئن: معیارها و سیاهه » متعلق به مرکز کتابخانه­های پژوهشی آمریکا بررسی و طبق طرح نمره­دهی همان مرکز، میزان آن مشخص شده است. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از شاخص­های آمار توصیفی و استنباطی انجام شده است. یافته­ها : در سطح زیرساخت سازمانی، تنها واسپارگاه انجمن کتابداری و اطلاع­رسانی استرالیا (55/5 درصد) اطمینان­پذیری خیلی زیاد و سه واسپارگاه ( 66/16 درصد) اطمینان­پذیری خیلی­کم دارند. در سطح مدیریت اشیای دیجیتال، سه واسپارگاه (66/16 درصد) کتابخانه دیجیتال تگزاس، مرکز پژوهش­های تاریخی انجمن تاریخی کانزاس و انجمن بین­المللی کتابخانه­ها و مراکز اطلاع­رسانی آبزیان و علوم دریایی ، اطمینان­پذیری خیلی­زیاد و پنج واسپارگاه (77/27 درصد) اطمینان­پذیری خیلی­کم دارند. در سطح زیرساخت فنی، واسپارگاه انجمن کتابداری و اطلاع­رسانی استرالیا (55/5 درصد) اطمینان­پذیری خیلی­زیاد و نُه واسپارگاه (50 درصد)، میزان اطمینان­پذیری خیلی­کم دارند. نتیجه­گیری : بین امتیازات واسپارگاه­ها در سه سطح زیرساخت سازمانی، مدیریت اشیای دیجیتال و زیرساخت فنی، تفاوت معنی­داری وجود ندارد.

هدف: هدف پژوهش حاضر، کشف و تعیین رفتار اطلاعیابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی کرمانشاه در محیط وب است. روش: روش تحقیق بهکار گرفته شده در بخش کمی، پیمایشی بوده و در بخش کیفی نظریهپردازی دادهبنیاد است. تحلیل دادهها با استفاده از ویرایش 11 نرم افزار اِس. پی. اِس. اِس در بخش تحقیق پیمایشی و در بخش کیفی با استفاده از نظریهپردازی دادهبنیاد متأثر از الگوی مهو و تیبو انجام شده است. یافتهها: پژوهش حاضر در خصوص میزان آشنایی دانشجویان با روشها و ابزارهای جستوجو، میزان آشنایی دانشجویان با انواع منابع وب، و رفتار اطلاعیابی دانشجویان رشتههای مختلف در سطوح جستوجو، دستیابی و پردازش به نتایج معنیداری دست یافت. همچنین دادههای حاصل از آزمون لون نشان داد که رفتار اطلاعیابی دانشجویان رشتههای فنی در سطح بالا و رشتههای کشاورزی و علوم انسانی در سطح پایین است. در بخش کیفی، نتایج نشان میدهد که الگوی اطلاعیابی مناسب دانشجویان دارای هشت مرحله است که سه مرحله شروع، پیگیری و مرور در سطح جستوجو، دو مرحله گزینش و بهروزرسانی در سطح دستیابی، و سه مرحله فایل کردن، آرشیو کردن و سازماندهی اطلاعات در سطح پردازش میباشد. اصالت/ ارزش: بر اساس تحقیقاتی از این دست می توان به پیش بینی نیازهای اطلاعاتی و تسهیل مسیرهای اصلی دسترسی کاربران به منابع پرداخت و به کاربران کمک کرد تا با اتلاف وقت کمتر و بهرهوری بیشتر به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند.

هدف: هدف پژوهش، شناسایی وضعیت پیوندهای وب گاه های ادارات کل کتابخانه های عمومی زیر نظر نهاد کتابخانه های عمومی کشور از طریق تحلیل انواع پیوندهای وب می باشد. روش: روش پژوهش حاضر، تحلیل پیوند است که یکی از روش های وب سنجی است. گردآوری داده ها با استفاده از نرم افزار لکزی یو آر ال و موتور کاوش یاهو انجام گرفته است. حجم نمونه آماری مورد پژوهش، وب گاه های ادارات کل کتابخانه های عمومی استان های کشور (شامل 30 وب گاه) است. اطلاعات گردآوری شده در یک پایگاه اطلاعاتی در نرم افزار آماری اِکسل وارد و پس از آن با توجه به پرسش های مطرح شده، داده ها شمارش و رتبه بندی تحلیل گردید. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد که وب گاه های ادارات کل کتابخانه های عمومی استان های خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و قم دارای بیشترین تعداد پیوند دریافتی هستند و در نتیجه از بالاترین میزان رؤیت برخوردارند. به لحاظ تعداد صفحات و میزان حضور در وب، و همچنین تعداد خودپیوندها، وب گاه های ادارات کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی، مازندران و آذربایجان شرقی در وضعیت بهتری نسبت به دیگر وب گاه ها قرار دارند. از نظر نوع دامنه پیوندهای دریافتی، 21/61 درصد پیوندهای دریافتی متعلق به دامنه.ir است. به لحاظ ضریب تاثیرگذاری، وب گاه های ادارات کل کتابخانه های عمومی تهران، کردستان و قم به ترتیب با ضریب تأثیر422/0، 362/0 و 345/0 در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند. به لحاظ تبادل پیوند، تنها میان 8 مورد از این وب گاه ها (26 درصد) ارتباط و همکاری برقرار شده است. اصالت/ارزش: تاکنون پژوهش مجزایی درباره تحلیل پیوندهای موجود در وب گاه کتابخانه های عمومی یا وب گاه ادارات کل کتابخانه های عمومی ایران صورت نگرفته است. بررسی وب گاه کتابخانه ها مزایای مهمی برای کتابخانه ها دارد و منجر به شناسایی نقاط ضعف و قوت آنها شده و می تواند به حضور مؤثر در اینترنت و بهبود خدمات اینترنتی کمک شایانی نماید

درپژوهش حاضر،ضمن ارائه تصویری کلی از کشور هند،تاریخچه کتابخانه هاو نظام اطلاع رسانی این کشور وهمچنین زیرساخت اطلاعاتی در کتابخانه هایی مانند کتابخانه های ملی ،کتابخانه های عمومی،کتابخانه های آموزشی وکتابخانه های اختصاصی مورد بحث قرار می گیرد و مطالبی سودمند به نظرخوانندگان گرامی می رسد.