مطالعه تطبیقی ساختار بصری نگاره های «نبرد فریدون و ضحاک» در مکاتب دوره صفوی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

هنرمندان در تمام دوره های هنر نگارگری داستان های شاهنامه را به تصویر کشیده اند. یکی از این داستان ها پیروزی فریدون بر ضحاک بوده است. اژی دهاک سه سر و سه پوزه و شش چشم اوستا، طی تحولاتی، در هیئت ضحاک در شاهنامه ظهور می یابد و ضحاک با دو مار رسته بر دوشش درواقع همان اژی دهاک اوستایی است. تقریباً روایت شاهنامه در ژرف ساخت با روایت اوستا یکی است، به این ترتیب که اژدهایی) ضحاک (بر ایرانشهر حکومت می کند و سایه کَریه او کل کشور را در ماتمی جگرسوز فرومی برد، پس فریدون علیه این اژدها به پا می خیزد و با از میان بردن او و آزادکردن زن های اسیر در چنگال اژدها برکت و فراوانی را به این شهر برمی گرداند.هدف در این مقاله بررسی تطبیقی هفت نسخه از این نگاره در مکاتب مربوط به دوره صفوی با این مضمون است. نظر به این که در دوره صفوی در شهرهای تبریز، مشهد، اصفهان و شیراز کتاب آرایی و نگارگری صورت می گرفته، سعی بر این بوده است که با توجه به دسترسی به نگاره ها تا حد امکان نمونه هایی از مکتب تبریز، اصفهان، قزوین و شیراز در دوره صفوی جهت تحلیل انتخاب شوند. روش تحقیق تحلیل اسنادی و ساختاری بوده است.پس از انتخاب هفت اثر و بررسی تطبیقی و تحلیل ساختاری آنها، مهم ترین نقاط اشتراک آنها عبارت است از: کاربرد ترکیب بندی حلزونی، توجه به خطوط راهنما، مربع شاخص و تقسیمات طلایی تصویر، و وفاداری نقاش به متن. اما نقاط افتراق نگاره ها بیشتر در نقطه تمرکز اثر، پیوستگی و تحرک پیکره ها و رنگ های به کار برده شده در نگاره هاست. با این تحقیق درپی پاسخ به این سؤال هستیم که: نگاره «نبرد فریدون و ضحاک» در مکاتب دوره صفوی به لحاظ ساختاری چه تفاوت ها و شباهت هایی دارند؟