مطالعه نگاره های عذاب در معراج نامه شاهرخی و تطبیق آن با نگاره های سوترای مقدس ده پادشاه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در طول تاریخ، انعکاس آثار نگارگری و سنت های تصویری فرهنگ ها و ملل بر یکدیگر، همواره مشاهده می شود. این تأثرات، در دوران حکومت تیموری و مکتب نگارگری هرات به وضوح قابل رؤیت بوده؛ زیرا ساختار فکری، فرهنگی، ادبی و هنری ایران، از آسیای میانه متأثر بوده است. نمونه این تأثیرات مصور را در نسخه خطی "معراج نامه شاهرخی"، با سنت های تصویری بودائی و شرق دور می توان مشاهده کرد. با توجه به اینکه در نسخه معراج نامه شاهرخی، نظام های کلامی و تصویری مکمل یکدیگر بوده اند و نظام کلامی، پایبند به روایات متعدد در داستان معراج بوده و به نوعی در بر دارنده مفاهیم اسطوره ای است، این سؤالات مطرح می شوند که ۱. در کدام بخش از نگاره های معراج نامه شاهرخی، نگارگران این نسخه در ترکیب عناصر بصری و کیفیات تجسمی نگاره ها، از دیگر بینامتن های تصویری به ویژه شرق دور بهره برده اند؟ ۲. چگونه می توان با رویکرد اسطوره شناسی، علاوه بر شناسایی مشابهت های ساختاری و فرمی در این نسخه مصور و مقایسه آنها با سنت های تصویری شرق دور، به شناسایی زیرساخت های محتوایی و اسطوره ای مشابه پرداخت؟ در این نوشتار که به روش توصیفی، تحلیلی، تطبیقی و استنتاج منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته، هدف اصلی، ابتدا شناسایی و معرفی نقش مایه های مشابه در تصاویر دوزخی نسخه معراج نامه شاهرخی و تصاویری در ارتباط با یک سوترای چینی به نام "کتاب مقدس ده پادشاه" از آسیای شرقی (چین) است تا سپس، به شناسایی اسطوره های مشابه در این تصاویر و آشکار شدن زیرساخت های محتوایی و اسطوره ای مشترک در تصاویر این نسخ دست یابیم. بررسی ها، نشانگر وجود اشتراک در عناصر فرمی تصاویر در هر دو پیکره مطالعاتی؛ از جمله ابزار شکنجه و مجازات گناهکاران هستند و شباهت در بخش اسطوره های پنهان در تصاویر که می تواند دارای نقش مشابهی باشد.