تطبیق نقاشی های تورفان و نگاره های منظومه وَرقه و گلشاه دوره سلجوقی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

از نخستین منظومه های داستانی فارسی مصور که در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم سروده شده، تنها یک اثر به نام ورقه و گلشاه موجود است. این منظومه، مجموعه ای است که باید آن را مظهر آمیزه عشق و حماسه دانست. اولین منابع مانوی که به دست محققان رسیده، مربوط به منطقه تورفان در شرق آسیای مرکزی است که معلوم شده غنی ترین منبع متون هنر مانوی است. دو سبک مشخص در نقاشی های مانوی تورفان دیده می شود: 1. سبک آسیایی به ویژه سبک ایرانی که در نگارگری دوره اسلامی قابل مشاهده است 2. سبک چینی که در پارچه ها و نقاشی های دیواری چین وجود دارد. هدف این مقاله، بررسی تداوم ویژگی های نقاشی مانوی در تورفان در نگارگری ورقه و گلشاه در دوره سلجوقی است. بدین منظور، نگاره های ورقه وگلشاه با نقاشی های تورفان مورد تطبیق قرار گرفته اند. از میان 71 نگاره ورقه و گلشاه، چند نگاره که کمتر مخدوش شده اند، به منظور شناخت ویژگی های نگارگری دوران سلجوقی درنظر گرفته شده اند. سوال اصلی تحقیق این است که چه عناصری از نقاشی های مانویان در دوره سلجوقی و در نگاره های ورقه و گلشاه وجود داشته است. روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی و جهت اثبات فرضیه ها، ملزم به تطبیق عناصر تصویری بوده است. پس از تطبیق نگاره های ورقه و گلشاه با نقاشی ها و دیوارنگاره های یافت شده در تورفان، چنین به دست آمد که استمرار نقوش، بن مایه ها، عناصر و تزئینات به کاررفته شده در نقاشی ها، چهره ها، حالات پیکره ها و پوشاک دیوارنگاره های مانوی بر نگاره های پس از اسلام در دوره سلجوقی و نگارگری منظومه ورقه و گلشاه که در این مقاله مورد مطالعه قرار گرفته، کاملاً مشهود است.