تذکره شعاعیه و ضرورت تصحیح دوباره آن (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تذکره شعاعیه اثر محمدحسین شعاع شیرازی (شعاع الملک) یکی از تذکره های مهم فارسی است که در دوره قاجار و در سال 1321 هجری در شیراز تألیف شده است. تذکره شعاعیه دربردارنده شرح حال و نمونه اشعار صد و پنج شاعر است که مؤلف در فاصله زمانی 1300‑1320 آنها را دیده و یا از زبانشان شعری شنیده است. محمود طاووسی این تذکره را تصحیح و بنیاد فارس شناسی در سال 1380 آن را منتشر کرد. پرسش این پژوهش این است که تصحیح نامبرده تا چه اندازه علمی و انتقادی و معتبر است. بررسی نگارنده نشان می دهد متن تصحیح شده سرشار از غلط است. از سه علت اصلی برای راه یافتن لغزش ها به متن مصحَّح می توان نام برد: انتخاب روش نادرست، تصحیح اخلاقی، بدخوانی. مصحِّح برخلاف قاعده کلیِ تصحیح، تنها به یک دست نویس، نسخه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، بسنده کرده که نسخه ای مؤخّر است و از دست نویس کتابخانه ملّی ملک چشم پوشیده است که اقدم و اصح است. افزون بر این، در مواردی واژه ها بد خوانده شده یا کلمات به سبب رعایت نکات اخلاقی به طور عمدی دگرگون شده است. تذکره شعاعیه مهم ترین تألیف شعاع الملک است و فواید تاریخی، اجتماعی، ادبی و زبانی درخور توجهی دارد؛ به همین سبب بایسته است به طور انتقادی تصحیح شود و متن پیراسته آن در دسترس پژوهشگران و علاقه مندان ادب دیرینه سال فارسی قرار گیرد.