بلاغت زیباشناسی و معناگریزیِ «هیچانه ها» در ادبیات عامیانه کودکان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

هیچانه ها، اشعاری هستند که به سببِ گریز از اصول و قواعد ادبیات نوشتاری رسمی، از ادبیات شفاهی و عامیانه سرچشمه می گیرند و آمیزه ای از بازی های کلامی و مو سیقایی به شمار می روند که به ظاهر، حاوی پیامی نیستند. هیچانه ها با اینکه بی معنا به نظر می رسند؛ اما سرشار از حرکت و رویدادند. مفاهیمِ به هم پیوسته هیچانه ها و خیال انگیزی بسیارشان، دنیایی پر از هیجان را برای کودک به تصویر می کشد؛ دنیایی که قاعده و قانونی ندارد و مانند تخیل کودکان به هر جا که دلش بخواهد سر می زند و از هر چیزی که بخواهد قصه ای می سازد. این پژوهش به یاری گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای و بر پایه تحلیل داده ها، عمدتاً به صورت کیفی و روش استدلالی استقرایی، با بررسی «بلاغت زیباشناسی»، از جمله هنجارگریزی زبانی و نحوی، مشارکت حسی، آهنگین بودن، خیال پردازی های نامتعارف، وارونگی تصویر، تصویرسازی های فرا واقعیتی، پویا سازی و جان بخشی به اشیا، بی زمانی و بی مکانی و نیز «بلاغت معناگریزی»، از جمله معنا ستیزی، حتی بی معنایی، فقر اندیشه و تکرار محتوا به تحلیل هیچانه ها می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد، هیچانه ها اشعاری پویا و زنده در عرصه ادبیات عامیانه هستند که متناسب با شرایط زمانی و مکانی، تغییر و تحول می یابند و ویژگی های بلاغی زیباشناسی و معنایی آن ها، بیشتر در ساختارهای زبانی و فرم نمود پیدا می کند و هنجارشکنی در حوزه هم نشینی و جانشینی از مهم ترین ویژگی آن هاست. معناگریزی نیز از ویژگی های جدایی ناپذیر هیچانه ها به شمار می رود.