هدف: پایداری در درمان به معنی دوره های طولانی مدت و بدون لغزش در مصرف مواد مخدر می باشد و میزان مقاومت و پایداری فرد را در برابر مصائب و مشکلات ناشی از رفع وابستگی به مواد نشان می دهد. هدف از این پژوهش بررسی تطبیقی نقش جهت گیری های دینی و معنوی در ترک پایدار مواد مخدر در منطقه کاشان می باشد. روش: این پژوهش یک مطالعه تطبیقی- تلفیقی و به لحاظ هدف، کاربردی است. جامعه آماری در بخش کیفی شامل سه گروه متخصصین درمانی و پژوهشگران اعتیاد، افراد موفق به ترک اعتیاد و خانواده های این افراد بوده و در بخش کمّی شامل بهبودیافتگان و بیماران اعتیاد در سال 1397 در شهر کاشان می باشد. با استفاده از روش های نمونه گیری هدفمند و طبقه ای تصادفی، 31 نفر در بخش کیفی و 343 نفر در بخش کمّی به عنوان نمونه انتخاب شدند. مصاحبه نیمه متمرکز و ترکیبی از پرسش نامه های استاندارد پارگامنت، آلپورت و مقیاس های محقق ساخته استفاده شد. داده ها با استفاده از نرم افزارهای اس پی اس اس، لیزرل و MAXQDA مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته ها: نتایج در حوزه ترک پایدار نشان داد جهت گیری های دینی و معنوی بیماران در سه حوزه، فرایند درمان پایای اعتیاد را متأثر می سازند. حوزه کارکردهای دینی/درمانی (تحرک و انگیزه بخشی درمانی، نیل به آرامش روان، نفی خودمحوری، ادراک جریان یابی معنوی زندگی، تغییر منبع تأیید ارزشی، خودکنترلی درمانی)، حوزه الزامات دینی/درمانی (تحدید مشارکت مناسکی جمعی، پرهیز از مناسک گرایی دینی) و ابزار پاکی (گروه درمانی دینی). در بعد تحلیلی، مدل سازی معادلات ساختاری نشان داد تأثیر جهت گیری دینی و معنوی بر ترک پایدار مواد مخدر مستقیم و نسبتاً قوی است. شاخص های برازش مدل نشان داد داده های جمع آوری شده به خوبی مدل مفهومی را مورد حمایت قرار می دهند. نتیجه گیری: جهت گیری های دینی و مذهبی قوی با ارتقاء سلامت معنوی فرد به کاهش مشکلات روحی و روانی و مقابله مفیدتر کمک کرده و سبب می شوند که فرد توان بالاتری برای باقی ماندن در فرایند ترک اعتیاد داشته باشد و از تزلزل و لغزش به سمت اعتیاد جلوگیری به عمل می آورد.
