مقایسه و تحلیل بن مایه های داستان «طاهر و زهره» در روایت های ایران (ترکمن و آذربایجان) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

اساطیر مکتوم در داستان های ملل، بیانگر هویت تاریخی اقوام می باشند. یکی از داستان های اسطوره ای که در ایران، بالکان، قبرس، ترکیه، آذربایجان، ارّان و... رواج زیادی داشته است و هنوز هم در مراسم عروسی توسط «عاشیق ها» نقل می شود، داستان «طاهر و زهره» است. تصویر صف کشی عشق در برابر کینه، وفا در برابر پیمان شکنی و توطئه، تجدّد در برابر سنّت گرایی و خواستن و تلاش در برابر عناد و ممانعت. این داستان که چون دیگر داستان های «عاشیقلار» ترکیبی از نظم و نثر است از نظر تنوّع بن مایه ها بسیار غنی است. در روایت های مختلف این داستان همانند دیگر داستان های شفاهی، تفاوت هایی وجود دارد که این تفاوت ها زاییدة تاریخ، فرهنگ، اجتماع و سبک زندگی قوم راوی داستان است که در این میان روایت ترکمن با اپیزود «ماهیم جان» و روایت آذربایجان با اپیزود «آنالار قوشونی» (قشون زنان) از دیگر روایت ها متفاوت تر است. با توجه به این که در ایران هیچگونه تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته است، این مقاله با بررسی توصیفی وتطبیقی بن مایه های داستان رادر روایت های ترکمن و آذربایجان-با نیم نگاهی به روایتهای قبرس وکوموک-مورد توجه قرار داده و آن ها را در پنج بخش 1) بن مایه های دینی، 2) بن مایه های کرامت، 3) بن مایه های شگفت انگیز، 4) بن مایه های عاشقانه و 5) بن مایه های حماسی و عیاری ارائه کرده وجوه اشتراک و افتراق آن ها را نیز مدنظر قرار می دهد.