روش های آموزش

چکیده: پژوهش حاضر معطوف به ارزشیابی برنامه درسی قرآن پایه چهارم اعم از برنامه درسی مصوب، اجرا شده و کسب شده است. روش انجام پژوهش از نوع مطالعات ارزشیابی که با روش آمیخته به صورت تحلیلی –توصیفی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش دانش آموزان پایه چهارم سراسر کشور در سال تحصیلی 81-80 است. نمونه گیری به صورت نمونه برداری تصادفی - طبقه ای و نمونه گیری خوشه ای با توجه به ویژگی های نمونه انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که اهداف در حیطه شناختی، مهارتی، نگرشی بطور گسترده در راهنمای برنامه قرآن لحاظ شده است ولی بسیاری از آنها در طرح ریزی برنامه مورد استفاده قرار نگرفته است. اهداف در حیطه عاطفی در سطوح پایین تنظیم شده است، و همچنین در سطوح مختلف به صورت تحلیلی و تفسیری مرتبط با یکدیگر نیستند. این اهداف به صورت بخشهای جدا از هم (شناختی، مهارتی، نگرشی) تنظیم شده است و بین اجزاء ارتباطی وجود ندارد و با ارزشهای اخلاق دینی و رفتارهای اجتماعی ارتباط کمتری دارد. برای دستیابی به اهداف آموزش قرآن حدود 27 درصد معلمین 2 ساعت را مشروط بر کم کردن حجم کتاب لازم دانسته اند. در برنامه قرآن بر حجم فراوان مطالب و سطوح پایین یادگیری تأکید شده است و در بکارگیری ارزشهای دینی در موقعیت های مختلف توفیق چندانی حاصل نشده است. در تنظیم محتوای برنامه قرآن روش های سنتی غالب است. بر همین اساس راهکارهایی برای بازنگری در برنامه درسی مصوب و اجرا شده و کسب شده در عناصر اهداف، محتوا، روشهای آموزشی و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ارائه شده است.

یکی از روش های آموزشی که قرآن کریم بر آن تأکید دارد و ویژه تعلیم و تربیت اسلامی است، روش حکمت آموزی است. این که آموزش حکمت به چه معناست و در تعلیم و تربیت اسلامی چه جایگاهی دارد، چه تفاوتی با موعظه و جدل دارد، انواع آن کدامند، چه شیوه های برای ارائه آن مطرح است، شرایط تأثیر گذاری آن کدامند، عوامل و اسباب تحصیل و یا اعطای آن کدامند، چه آثاری ممکن است بر آموزش حکمت مترتب شود، موانع تأثیر آن چیست و با چه آسیب هایی ممکن است مواجه شود، سؤالاتی است که در این مقاله با بهره گیری از روش تحلیل اسنادی و تفسیر در قرآن کریم بررسی می شود. نتایج حاصل از این تحقیق این است که حکمت به معنای یقین قلبی به علم یا عمل راست و درست مبتنی بر مبانی عقلانی است که دارای سه نوع نظری، عملی و حقیقی است و دارای آثاری چون هدایت، فرقان، عصمت و شکر است و با تحصیل، تزکیه نفس، ایمان، اخلاص، سکوت و تفکر انفاق بهترین ها برای انسان حاصل می شود.

نیاز معلمان و مربیان به آشنایی با روش های تدریسی که دارای پشتوانه های نظری و تجربی قوی باشد، ایجاب می کند که چنین روش هایی به آنها معرفی شود. روش آموزش مستقیم یک روش سازمان یافته و معلم محور است که طی چند دهه گذشته مبانی نظری و شواهد تجربی زیادی از آن حمایت کرده اند. در این مقاله به معرفی کلی این روش و کاربردهای آن به خصوص در حوزه ناتوانی های یادگیری پرداخته می شود. در پایان نیز به نظرهای موافق و مخالف کاربرد این روش اشاره خواهد شد.

به منظور بررسی اثرات آموزش بحث گروهی و ایفای نقش بر توانایی ابراز وجود 68 دانش آموز ( 34 پسر و 34 دختر) پایه دوم راهنمایی شهر همدان به روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب و در قالب یک طرح پیش آزمون پسآزمون دوگروهی مورد بررسی قرار گرفتند. ابتدا با استفاده از پرسشنامه جرئت ورزی پیشآزمون اجرا و سپس مهارت جرئتورزی برای یک گروه با روش بحث گروهی و برای گروه دیگر با روش ایفای نقش آموزش داده وابسته t شد. در بخش آخر آزمایش پس آزمون اجرا شد. تحلیل نتایج با استفاده از آزمونهای مستقل نشان داد هر دو روش آموزشی بحث گروهی و ایفای نقش بر مهارت های t و جرئتورزی اثرگذارند، اما از نظر میزان تأثیرگذاری بر توانایی ابراز وجود تفاوتی بین روشهای بحث گروهی و ایفای نقش وجود نداشت. به نظر می رسد در بحث گروهی و ایفای نقش فرایندهای شناختی و عاطفی تغییر کرده و از این رو توانایی ابراز وجود تحت تأثیر قرار م یگیرد.

حقوق بشر زمانی به درستی در عرصه عمل پیاده می شود که مطالعات آن دقیق باشد. به عبارتی برای ضمانت و ترویج حقوق بشر نیازمند مطالعات و پژوهش های دقیق در این حوزه حقوقی- سیاسی هستیم. نگارنده بر این باور است که اصحاب دانش و یاران خرد می توانند در نقد و تصحیح مطالعات حقوق بشر موثر و کارآمد باشند. به همین دلیل در این مقاله با تکیه بر اندیشمندان و نخبه گان ابزاری در تلاش برای نقد مطالعات حقوق بشری هستیم. بدین منظور مطالعات حقوق بشر در جامعه ایرانی و در دانشگاه های ما مورد بررسی قرار می گیرند. در این زمینه رشته حقوق بشر و سر فصل های آن به علاوه انگیزه های دست اندرکاران آموزش و پژوهش حقوق بشر در کنار نظام آموزش عالی مورد نقد جدی واقع می شوند. فرضیه مورد آزمون در این پژوهش بر پایه ساختار شکنی دیوان سالاری وزارت علوم و دانشگاه قرار دارد. گذار از معیارهای بروکراتیک به معیارهای دانش محوری، تعامل اصحاب اندیشه و یاران خرد، توجه به اثر گذاری هر اثر علمی و ارج نهادن به تفکر حل المسائلی که توان بازگشایی گره های بومی و جهانی را داشته باشند، در پی یک هم اندیشی فراگیر امکان پذیر است.

پژوهش حاضر با هدف واکاوی روش های آموزش از دیدگاه معلمان دوره ابتدایی شهر قم با رویکرد ما بعد اثبات گرایی انجام شده است. این پژوهش به صورت پیمایشی با استفاده از روش تحلیل کیفی به بررسی سه روش آموزش سخنرانی، بحث گروهی و پرسش و پاسخ می پردازد. روش سخنرانی را نباید کنار گذاشت. این روش  در آموزش سطوح مختلف تحصیلی  و در دروس مختلف کاربرد گسترده دارد. بنابراین باید در جهت افزایش کارایی و تنوّع بخشی آن بیشتر تلاش نمود، از جمله راه های تنوّع بخشی به روش سخنرانی،  به کارگیری یادداشت برداری و روش باینری است. روش بحث گروهی  در رشد تفکر انتقادی دانش آموزان ابتدایی چندان موثر نبوده است، اما این روش در رشد اعتماد به نفس دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد. روش پرسش و پاسخ در دانش آموزان مقطع ابتدایی به صورت جریان یک طرفه پرسش از سوی معلم و پاسخ از سوی دانش آموزان انجام می شود و از مزایای آن چون مکمّل روش های دیگر و تفهیم و تعمیق یادگیری غفلت می شود.

 به نظر می رسد روش آموزش تاریخ در ایران از مشکلاتی رنج می برد و راه برون رفت از این معضل، گفتگو میان ذینفعان است. این گفتگو با ایجاد تشکل های مدنی و فعالیت در عرصه های عمومی صورت می گیرد. تشکیل «کارگروه آموزش و پرورش انجمن ایرانی تاریخ» متشکل از جمعی از معلمان دغدغه مند درس تاریخ در تهران از جمله این نهادهاست که از سال 1393 تأسیس شد و ده ها فعالیت را در دستور کار خود قرار داد. از جمله اقدامات آن، برگزاری سلسله «همایش های آموزش تاریخ در مدارس» است که در این همایش ها مشکلات و چالش های روش های ناکارآمد در آموزش تاریخ، توسط برخی از معلمان تاریخ مورد بازکاوی قرار گرفته است. یافته های این مقاله که با بهره گیری از روش آماری- توصیفی و مبتنی بر محتوای مقالات روش های آموزش تاریخ در چهار همایش دوم، سوم، چهارم و پنجم- که مجموعه مقالات برگزیده آنها چاپ و منتشر شده- نشان می دهد روش های آموزش درس تاریخ در مدارس ایران سنتی -غالباً به سبک سخنرانی- بوده و به ندرت معلمان این درس تمایلی به بهره گیری از فناوری های نوین در آموزش تاریخ دارند.

امروزه تدریس معکوس به عنوان یک روش آموزشی کاربردی، محبوبیت فزاینده ای پیدا کرده است. هدف اصلی پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی روش های تدریس معکوس و سخنرانی بر یادگیری دانشجویان در درس روان شناسی صنعتی-سازمانی بوده است. در پژوهش حاضر که به روش شبه تجربی انجام شده است، از طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه های غیرتصادفی استفاده شده است. جامعه پژوهش را کلیه دانشجویان رشته روان شناسی تشکیل می دادند. تعداد 78 نفر (۳۹ نفر در هر کلاس) از دانشجویان دختر که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده بودند، در دو کلاس آموزشی تدریس معکوس و سخنرانی، محتوای آموزشی یکسانی را در حوزه موضوعات مربوط به درس روان شناسی صنعتی-سازمانی فراگرفتند. قبل از شروع آموزش ها و بعد از اتمام آخرین جلسه آموزش، آزمون محقق ساخته یکسانی از هر دو گروه به عمل آمده و داده ها با استفاده آزمون کواریانس یک راهه (با استفاده از نسخه ۲۰ نرم افزار SPSS) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج مقایسه اثربخشی روش تدریس معکوس و سخنرانی بر یادگیری دانشجویان در درس روان شناسی صنعتی-سازمانی پس از حذف اثر پیش آزمون (۵۷۶/۱۱f = ؛۰۰۱/۰ > p) نشان داد که بین عملکرد یادگیری دانشجویان تفاوت معناداری وجود دارد. با توجه به میانگین بزرگتر دانشجویان آموزش دیده به روش تدریس معکوس می توان ادعا نمود که روش تدریس معکوس به طور معناداری بیش از روش تدریس سخنرانی به بهبود عملکرد دانشجویان کمک می کند. روش تدریس معکوس می تواند به عنوان روشی بسیار مفید و اثربخش در تدریس درس روان شناسی صنعتی-سازمانی مورد استفاده قرار گیرد.

بیان مسئله: کودکان بیشتر از هر چیزی در دوران زندگی خود، نیازمند تجربه کردن و یادگیری هستند، بر این اساس فضای کلاس های درس امروزی، می بایست بتواند نیروهای حسی و ذهنی دانش آموزان را تحت تأثیر قرار دهد و قدرت یادگیری آن ها را بهبود بخشد. پرسش تحقیق این است که آیا شکل هندسی و چیدمان فضای کلاس درس مقاطع ابتدایی بر ارتقاء کیفی روش های آموزش همراه با انتخاب مناسب ترین روش آموزش دارای نقش قابل توجهی است؟ هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر بررسی فضای کلاس درس مدارس ابتدایی در دوران معاصر و تأثیر آن بر کیفیت روش های آموزشی نوین ایران است. روش پژوهش: پژوهش حاضر از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش تحلیل محتوا و استفاده از شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی از طریق ابزار مصاحبه و بررسی جامعه آماری به تعداد چهار نمونه از مدارس مقطع ابتدایی شهر تهران در بازه زمانی سال های1380تا1400 استفاده کرد. مبانی نظری تحقیق نیز بر این نکته استوار است که چیدمان فضا و شکل هندسی کلاس در نحوه آموزش تأثیرگذار است. نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان می دهد که کلاس های درس مقاطع ابتدایی ایران طی سال های 1380 تا1400 به فرم های مربع و مستطیل با محوریت عمودی و خطی هستند و روش های آموزشی در این کلاس ها به شکل انفرادی، سخنرانی و مباحثه ای است که روش مباحثه ای به شیوه گروهی مناسب ترین روش است، اما متأسفانه با توجه به چیدمان خطی و محوری میز و نیمکت ها و دیگر تجهیزات کلاس های درس مقطع ابتدایی، این روش به ندرت مورد استفاده معلمان قرار می گیرد و بیشتر روش انفرادی و سخنرانی مورد استفاده است. همچنین مبلمان کلاسی، که اجزای آن از دیگر اجزاء معمارانه کلاس اند، تأثیر بسزایی در شکل گیری آموزش بر عهده دارد. ازاین رو می توان اذعان کرد که شکل هندسی و چیدمان فضای کلاس درس مقاطع ابتدایی بر ارتقاء کیفی روش های آموزش همراه با انتخاب مناسب ترین روش آموزش دارای نقش قابل توجهی است.

یکی از روش های کارآمد و نوین آموزشی، روش آموزش اکتشافی است. قرآن کریم، در نوع بیان خود به این روش توجه داشته و با نوع کاربرد واژگان، در قالب ها و انواع مختلفی از آموزش اکتشافی، اقدام به آموزش مفاهیم و معارف به متعلّم و یا همان دانش آموز کرده است. یکی از این روش ها، روش قصه گویی است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر بررسی آموزش مفاهیم سوره فیل با روش آموزش اکتشافی قصه گویی است. در سوره فیل، موضوع تاریخی مهم حمله أبرهه به مکه، در قالب داستانی کوتاه بیان شده، و از دو واژه تکآمد «اصحاب الفیل» و «أبابیل» استفاده شده است که برای دانش آموز، این پرسش را ایجاد می کند، چرا خداوند برای نخستین بار از این واژگان استفاده کرده است؟ جستجو و تلاش در کشف علت این کاربرد، دانش آموز را به مفهوم مهم لزوم اتخاذ استراتژی هوشمندانه در مواجهه با مشکلات، رهنمون می گردد. دستاورد مهمی که شاید در تفاسیر بدان پرداخته نشده، ولی روش آموزش اکتشافی می تواند با طرح پرسش های هدفمند، دانش آموز را به آن برساند.