آموزش محیط زیست

این پژوهش، آموزش محیط زیست را در کتابهای علوم تجربی، شیمی و محیط زیست ایران و کتابهای علوم تجربی و شیمی کشورهای آمریکا، استرالیا و هند مورد بررسی تطبیقی قرار داده است. جامعه آماری پژوهش شامل کتابهای درسی این چهار کشور بوده است. از میان روشهای مطالعه تطبیقی، روش جرج بردی به کار رفته است. منبع گردآوری اطلاعات، کتابها و برنامه های درسی کشورهای یاد شده بوده است که از طریق شبکه اینترنت و منابع کتابخانه ای به دست آمدند. سپس محتوا در نمون برگهای متعدد به تفکیک عناصر برنامه درسی و براساس مؤلفه های اصلی محیط زیست توصیف شده، زیرمؤلفه ها دسته بندی و محتواهای مرتبط با آنها در همه قالبهای آموزشی استخراج و بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که هر چند در کتابهای درسی ایران، از نظر موضوعی به بیشتر مؤلفه های آموزش محیط زیست پرداخته شده، اما محتوای آنها کمتر کاربردی است. همچنین بر اساس یافته های پژوهش محتوای محیط زیستی ارائه شده در کتابهای درسی ایران به طور کلی از نوع اطلاعات و خبررسانی است و کمتر در آنها به تفکر نقاد، تجزیه و تحلیل و بررسی چندجانبه موضوعات محیط زیست پرداخته شده است. بنابراین پیشنهاد می شود محتوای محیط زیست برنامه درسی ایران، ضمن توجه بیشتر به موضوعات کاربردی محیط زیستی، به تفکر نقاد، مهارت حل مسئله، بررسی نمونه های موردی، واقعی و بومی و تجزیه و تحلیل چندبعدی رویدادهای محیط زیستی نیز بپردازد و از این منظر اصلاح و غنی سازی شود.

مقدمه و هدف: کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، توسعه ای را پایدار می داند که احتیاجات نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسل آتی در تامین نیازهای خود برآورده نماید. این توسعه دارای سه بعد مهم انسانی، محیط زیست و آینده است و تحقق توسعه انسانی مقدم بر توسعه در ابعاد اقتصادی است. هونکه و همکاران بهترین وسیله کاهش معضلات زیست محیطی را آموزش به مردم می دانند. هدف پژوهش حاضر مطالعه کیفی بررسی الگوی مطلوب برنامه درسی آموزش زیست محیطی مبتنی بر شاخص های توسعه پایدار در دوره متوسطه اول و از نوع توصیفی-پیمایشی بوده است. روش شناسی پژوهش: تحقیق حاضر کاربردی بوده و با استفاده از روش اکتشافی آمیخته انجام شده است. در تحقیق از ترکیب ابزارهای کیفی و کمی و در نوع اکتشافی آن از داده های کیفی برای ساخت مقیاس کمی استفاده شده است. در این راستا برای تحلیل محتوای کیفی از روش کیفی، مصاحبه عمیق با خبرگان و از روش کمی (توصیفی- پیمایشی) برای جمع آوری داده ها از کارشناسان محیط زیست استفاده شد. در پژوهش حاضر از داده های به دست آمده از تحلیل محتوای کیفی مصاحبه ها برای ساخت پرسشنامه استفاده شده است. شرکت کنندگان در بخش کیفی متخصصان مسائل زیست محیطی هستند. جامعه کمی این پژوهش کارکنان آموزش و پرورش استان هرمزگان بودند. پرسشنامه نیمه ساختاریافته نتایج سوالات پس آزمون که در اختیار 10 نفر از خبرگان قرار گرفته بود با استفاده از آمار توصیفی - پیمایشی محاسبه و دسته بندی شد. در نهایت 24 دسته با محوری در نهایت 24 مقوله با کد محوری شناسایی شد. یافته ها: بالاترین کد شناسایی شده مربوط به تلفیق تدریس و کمترین شاخص مربوط به شاخص برون سازمانی بود. در نهایت ارتباط برنامه درسی آموزش محیط زیست با توسعه پایدار با رویکرد اجرایی، به صورت الگویی شماتیک طراحی و رائه گردید

هدف پژوهش پژوهش حاضر، بررسی وضعیت آموزش محیط زیست در دوره پیش دبستانی از نظر مربیان شهرستان بوکان است. نوع پژوهش، کیفی و روش آن، پدیدارشناسی است. جامعه پژوهش تمامی مربیان پیش دبستانی شهر بوکان است که بر اساس روش نمونه گیری هدفمند متوالی، 11 نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختاریافته است. یافته های پژوهش نشان می دهد با نظر به دیدگاه مربیان پیش دبستانی شهر بوکان، وضع موجود آموزش محیط زیست در دوره پیش دبستان مناسب نیست. همچنین، در اهداف آموزش محیط زیست، حیطه های شناختی، عاطفی و عملی، در محتوا، تناسب با دوره رشد کودکان پیش دبستانی و رعایت اصول حاکم بر انتخاب و سازمان دهی محتوا، در روش های یاددهی_یادگیری، شیوه های تعاملی، فعال، غیر مستقیم و فناورانه، در شیوه های ارزشیابی، روش های مشاهده ای، مستقیم و شناختی، در مورد فضای آموزشی، رعایت اصل هماهنگی با نیازهای عاطفی و طراحی فضای آموزشی طبیعت گرایانه و در زمینه منابع و ابزار یادگیری، توجه به تنوع و تناسب منابع و ابزارهای یادگیری با رشد شناختی کودکان پیش دبستانی مورد تأکید قرارگرفته اند. نتیجه کلی این مطالعه حاکی از آن است که برای بهبود آموزش محیط زیست در دوره پیش دبستانی، باید رویکردی جامع، علمی و نو در تمامی ابعاد آن را به کار گرفت.

هدف از پژوهش حاضر، طراحی مدل کیفی آموزش اقتصاد چرخشی با رویکرد 3C (مبتنی بر شایستگی) در صنایع کوچک و متوسط است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، اکتشافی و از نظر ماهیت موضوعی، کاربردی و توسعه ای است. روش بررسی آن نیز توصیفی تحلیلی است. این پژوهش با روش فراتحلیل انجام شد. جامعه آماری پژوهش کنونی شامل پژوهش های مرتبط بود که در داخل و خارج از کشور به صورت مقاله تمام متن، پایان نامه و طرح های پژوهشی در پایگاه های اطلاعاتی و کتابخانه های دانشگاه ها یا مراکز دولتی در دسترس بودند و متخصصانی که در این زمینه تحصیلات مرتبط یا تجربیات مرتبط داشته اند. بر اساس ملاک های ورود و خروج 182 پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج پژوهش منجر به تشکیل مدل جامع با سه بعد شناختی، نگرشی و مهارتی و در 11 مؤلفه و 60 گویه تشکیل گردید. پایایی از طریق ضریب کاپا با مقدار 95/0 محاسبه گردید که در سطح توافق عالی قرارگرفته است. این مدل اطلاعاتی در مورد شایستگی های موردنیاز از ابعاد شناختی و مهارتی و نگرشی جهت اجرای آموزش های اقتصادچرخشی در صنایع کوچک و متوسط ارائه می دهند و با هشدار دادن به تصمیم گیران زمینه های لازم توجه را روشن می سازد و با شناخت و بررسی آن ها درک روشن تری از برنامه آموزشی برای توسعه مفاهیم اقتصاد چرخشی در سازمان ارائه می دهد؛ که این تشخیص به بهبود آموزش ها کمک بسیاری می نماید همچنین به متخصصان کمک می نماید، برنامه های آموزشی کارآمدتری را در صنایع ایجاد سازند.

این مقاله ازطریق تحلیل محتوای کمّی کتاب های درسی پایه پنجم ابتدایی و سوم راهنمایی دهه های 1370 و 1380 و نیز بررسی میزان توجه به آموزش محیط زیست در نظام برنامه ریزی توسعه ای در تلاش است تا نشان دهد که سهم محیط زیست و حفاظت از آن در کتاب های درسی و متعاقباً در آموزش رسمی به چه میزان بوده است و اصولاً نگاه به محیط زیست در اندیشه برنامه ریزان درسی تحت تأثیر چه عواملی قرار داشته است. یافته های مقاله نشان می دهد که از مجموع محتوای متنی کتاب های بررسی شده تنها حدود 2درصد به حفاظت محیط زیست پرداخته و در سطوح سه گانه دانش، نگرش و مهارت، از مجموع محتوای متنیِ محیط زیستیِ کتاب های بررسی شده، بیش از70درصد به سطح دانش اختصاص یافته است و افزون بر این بیشترین میزان داده های محیط زیستی را می توان در کتاب هایی چون جغرافیا، علوم تجربی و حرفه وفن یافت. این امر می تواند نشانگر غلبه تفکر تجربی بر نگاه برنامه ریزان درسی در زمینه آموزش محیط زیست باشد؛ بااین حال به نظر می رسد در دهه 1380 توجه کتاب های درسی به سطح نگرش بیشتر شده به طوری که از 2درصد، در دهه 1370 به 4درصد، در دهه 1380 افزایش یافته است. همچنین داده های موجود نشان می دهند که در دهه 1380 از غلبه تفکر تجربی کاسته شده و حفاظت محیط زیست به کتاب های غیرتجربی چون فارسی و تعلیمات دینی وارد شده است. به علاوه در دهه 1380 کتاب های درسی، توجه بیشتری به آلودگی های محیطی و تأثیر فعالیت های آلاینده انسان بر محیط زیست نسبت به دو دهه قبلی داشته اند.

آموزش محیط زیست یکی از اقدامات جدی و ضروری کشورها برای افرایش دانش، مهارت شهروندان و راهی مؤثر برای بهبود و ارتقای رابطه انسان با محیط زندگی پیرامون است.با توجه به سودمندی و ضرورت بهره مندی از تجارب موفق کشورها به عنوان یکی از عناصر اصلی آموزش محیط زیست هدف مقاله حاضر مطالعه موردی آموزش محیط زیست در استرالیا است. روش مورداستفاده پژوه ش توصیف ی - تحلیل ی و شیوه گردآوری داده ها مطالعه اس نادی اس ت. یافته های پژوهش بیانگر اولویت های استراتژیک و اهداف منتخب زیست محیطی و توسعه پایدار کشور استرالیا با تأکید بر زندگی پایدار و نقش آموزش برای آینده پایدار شامل رهبری، ترویج، حمایت و پیشبرد آموزش محیط زیستی و پایدار در استرالیا و به صورت خاص فعالیت های انجمن آموزش محیط زیست استرالیا تا سال 2025 و پروژه های انجام شده این کشور، تا سال 2022 است. این اهداف بر اهمیت تأمین نیازهای مالی برای پروژه های محیط زیست از یک سو و همچنین حمایت از مربیان و معلمان حوزه محیط زیست و گسترش ارتباطات در سطح ملی و منطقه ای و ارتباط با دیگر کشورهای جهان از سوی دیگر متمرکز است. نتایج پژوهش حاضر بر اساس الگو و مدل های مستخرج، همسان سازی و اجرا بر اساس ویژگی های اجتماعی، اقتصادی، روان شناختی و محیطی ایران را امکان پذیر می سازد. 

با توجه به افزایش انجام پژوهش های متعدد در زمینه آموزش محیط زیست، در این مقاله سعی شد نتایج اولیه تحقیقات انجام شده جمع آوری و با ترکیب این نتایج، یک دیدگاه منسجم و مؤثر بر آموزش محیط زیست بیان شود. روش پژوهش فراتحلیل است. جامعه آماری آن ۲۵0۰۳ پایان نامه تحصیلات تکمیلی یا مقالات علمی - پژوهشی بوده است. نمونه آماری انتخاب شده مرتبط با آموزش محیط زیست مبتنی بر عناصر برنامه درسی، تعداد ۱۳۸ مقاله در سال های متفاوت است که 57 مقاله ارائه شده در سال های ۱۳۹5-۱۳۹9 انتخاب شد. برای فراهم آوردن اطلاعات موردنیاز از کاربرگ طراحی شده توسط محقق، برای گزارش و ثبت اطلاعات از نرم افزار اکسل استفاده شد. پایایی تحقیق از طریق تقابل یافته های پژوهشی به دست آمد. تحلیل یافته ها بر اساس الگوی شش مرحله ای روبرتس منطبق با عناصر برنامه درسی می باشد که با استفاده از روش های کدگذاری باز و محوری انجام شد. بر اساس یافته ها، آموزش محیط زیست باعث توسعه آگاهی و حساسیت محیط زیستی شده و مهم ترین روش در آموزش افراد برای شناسایی و مقابله با مشکلات محیط زیستی محسوب می شود. بر این اساس آموزش محیط زیست متأثر از هفت عامل: نیازسنجی، روش آموزش، آموزش رسمی، آموزش غیررسمی، آموزش همگانی، آموزش مادام العمر و توسعه پایدار است. نتایج در بیشتر تحقیقات حاکی از تأثیر آموزش غیررسمی در مقابل آموزش رسمی است و در سال های اخیر، ترکیب یافته ها نشان می دهد، آموزش محیط زیست برای همه گروه ها، در قالب آموزش های همگانی بیشتر موردتوجه قرارگرفته است درنتیجه آموزش های محیط زیستی به عموم جامعه ضروری است.

مفاهیم علمی با مقوله حفاظت از محیط زیست ارتباط تنگاتنگ دارند. محلول شیمیایی و مفاهیم وابسته به آن از موضوعات پرتکرار در حوزه محیط زیست است. ازجمله اساسی ترین فعالیت هایی که در اغلب کشورهای دنیا در راستای مدیریت پسماند و پساب ها انجام می شود، آگاه و حساس کردن انسان ها از اوان کودکی است. هدف مطالعه حاضر بررسی میزان تصور دانش آموزان مقطع ابتدایی به مفهوم محلول شیمیایی، برای تغییر رفتارهای مخرب نسبت به منابع آبی می باشد. طرح پژوهشی حاضر از نوع ترکیبی می باشد. روش پژوهش نیز تحلیل محتوا از نوع تجمعی است. جامعه آماری، مجموعه نقاشی های کودکان مقطع ابتداییِ منطقه بندرکیاشهر است که تعداد 154 نمونه از نقاشی های دانش آموزان به صورت هدفمند انتخاب شد و مفاهیم مربوطه در نقاشی ها به شیوه توصیفی - تفسیری تجزیه وتحلیل گردید. ابزار جمع آوری داده ها، فیش برداری از مطالب و منابع مرتبط و نیز انتخاب مفاهیم موردنیاز از تعاریف مرتبط با موضوع محلول شیمیایی در متون علمی معتبر می باشد. سؤال اساسی پژوهش حاضر این بود که با توجه به مفاهیمِ نقاشی دانش آموزان، درک و شناخت آنان از مفاهیم زیست محیطیِ وابسته به محلول شیمیایی چگونه است؟ بر طبق یافته های این پژوهش، کمترین توجه و درک کودکان به مؤلفه های زیست محیطیِ مبحث محلول، شامل: احتیاط در برخورد با محلول های آسیب رسان، عدم تماس با محلول های ناشناس، تأثیر اندازه ذرات در حل شدن سریع تر و عدم مخلوط کردن انواع شوینده است. درنتیجه با توجه به آمادگی ذهنی و شناختی بالای کودکان برای یادگیری، نیاز مبرم به آموزش های زیست محیطیِ اثربخش در دوران کودکی وجود دارد.  

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات محیط زیستی در معادن، با نگاه ویژه بر معدن مس دیان دامغان انجام شد. این تحقیق از نوع پیمایشی بوده و روش بررسی با بهره گیری از مدل ریاضی، از نوع توصیفی تحلیلی بوده است. به این منظور تمامی فاکتورها و مؤلفه های مؤثر بر محیط زیست، ازجمله اتمسفر مشتمل بر کیفیت هوا و آرامش صوتی؛ بیوسفر مشتمل بر اکولوژی؛ هیدروسفر مشتمل بر آب های سطحی و آب های زیرزمینی و لیتوسفر که شامل کاربری منطقه، تأسیسات سطحی، تأسیسات زیرزمینی، چشم انداز منطقه و خاک منطقه است، بررسی و به وسیله کارشناسان و افراد خبره امتیاز دهی شد. آثار محیط زیستی معدن مورد ارزیابی قرار گرفتند و درنهایت با ارائه مدل ریاضی فیلیپس، شاخص های توسعه پایدار معدن در مؤلفه های محیط زیستی به صورت کمی بیان و تحلیل شد. نتایج به دست آمده از مؤلفه های محیط زیستی، حاکی از آن است که این معدن به کیفیت هوا، آب های زیرزمینی و خاک منطقه آسیب می رساند. لازم است با استفاده از توان بالقوه مشارکت های مردمی و سازمان های مردم نهاد محیط زیستی و نیز از طریق طراحی برنامه های درسی آموزش محیط زیست، راهکارهای مقابله با آلودگی های محیط زیست به کلیه اقشار جامعه آموزش داده شود.