رهیافتی بر رشد علوم و تمدن و فرهنگ اسلامی در افریقیه عهد حفصیان

چکیده

این پژوهش رهیافت جامع، مقدمه کامل، تحلیل، تبیین رشد علوم وتمدن و پیدایش دور مستقلی از تمدن و فرهنگ اسلامی در افریقیه عهد حفصیان است. و براساس تحقیقات مولف از سال 1381 تا کنون در مورد ابعاد مختلف شخصیت علمی و تمدنی حفصیان است. دولت حفصیان با شخصیت تمدنی بالا ظهور کرد. این شخصیت دارای علل و عوامل متعددی است. اولین مولفه توسعه دور مستقل تمدن اسلامی در افریقیه انتقال خلافت از بغداد به تونس در اثر سقوط بغداد بدست مغول است و دومین مولفه قدرت فروپاشی امپراطوری موحدان و انتقال بیشترین حد ثروت و قدرت سیاسی نظامی ( ازجمله ناوگان موحدین در مدیترانه تقریبا سهم دولت حفصیان شد ) ان به افریقیه محل شکل گیری و لانه فرهنگ و تمدن اسلامی دوره حفصیان و محل بومی قبیله و خاندان حفصی است و سومین عامل مهم انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی اندلسی و تجارب تمدن اسلامی در اندلس و حدود هفتاد هزار تن از دانشمندان و اصناف و علمای متبحر در رشته ها و صنوف و هنر مندان ورمعماران و تجار و شیوخ و متصوفه به افریقیه و شهرهای ان از جمله تونس است و عامل دیگرتاسیس شهر- دولت و پایتختی جدید در عالم اسلام بدست همین اندلسی های مهاجر در تونس محل پایتخت باستانی قرطاجنه – کارتاژ- است و عامل اب و هوای تونس که بهشت مهاجران بود و مهم اینکه نخستین پایتخت حفصیان چند پایتخت بود که به اروپا نزدیک تر شد و تسامح حفصیان در روابط با دولت مسیحی اراگون وقشتاله و روابط حسنه تقریبا با همه جهان اسلام و اروپا و برقراری خط تجاری کشتیرانی با جمهوری های ایتالیا به طوری که در مکاتبات ان ها با اروپا امده است. ایشان، آن ها را سلاطین حفصی خطاب می کردند( شاه تونس – رکس حفصی) وان ها را برخی بنیانگزار حقوق بین الملل دریاها نامیده اند. و مهمترین علت، کسب مشروعیت ان هااز سوی مکه و امرای شرفای ان بود که نامه عهد برای خلیفه حفصیان فرستادند و تقریبا یکسال در منابر دول اسلامی به جز دولت ایلخانی ایران خطبه به نام خلیفه حفصیان خوانده می شد و دولت قدرتمند ممالیک مصر که مغول را متوقف ساخت اولین دولتی بود که ان ها را به رسمیت شناخت. این مجموعه عوامل شکل گیری دور مستقلی از تمدن و فرهنگ اسلامی در افریقیه دوره خفصیان است. و انتخاب تونس به عنوان پایتخت هم کار درست این خاندان حفصی بود و هنوز حدود هشتصد سال است که تونس پایتخت و دولت شهر است و حدو د چهارصد سال پایتخت حفصیان بود. بنابراین برایند این عوامل سیاسی اجتماعی و اقتصادی در تونس و افریقیه بویژه بجایه و تونس موقعیتی فراهم ساخت تا تمدن اسلامی که در بغداد فروپاشیده و در مصر در جا می زد دوباره در افریقیه شکل جدیدی را ارایه دهد به طور مثال در پزشکی ابن اندراس پزشک مخصوص المستنصر بالله به ابن سینای دوم مشهور شد. و تمدن افریقیه عهد حفصیان مانند استین فرهنگ و تمدن اسلامی و شاخه فرعی ان نبود بلکه خود دوره ای مستقل و یک نمونه کامل فرهنگ و تمدن اسلامی بود که در افریقیه بوجود امد و تا حدود چهار صد سال پایید و عامل انتقال و پل انتقا ل تمدن و فرهنگ به اروپا از راه اسپانیا و پرتغال و ایتالیا شد. ورماهیت این تمدن مغربی –اندلسی است که در سبک هنری افریقیه عهد حفصیان متجلی است.