ارتباطات توسعه

امروزه حوزه ارتباطات زیست محیطی به عنوان یکی از حوزه های مهم در ارتباطات توسعه شناخته می شود و از این رو توانسته است توجه بسیاری از تحلیل گران رسانه را به خودجلب کند تا درباره ی محیط زیست و رابطه ی فردی و اجتماعی مان با آن به تحقیق و تأمل بپردازند. در این مقاله، ضمن ارائه مقدماتی درباره توسعه پایدار و اهمیت و جایگاه محیط زیست در آن، به ارتباطات توسعه می پردازیم و در ذیل آن معرفی تفصیلی ارتباطات زیست محیطی را آغاز می کنیم. پس از ارائه تعاریف، تاریخچه و ویژگی های این حوزه، موضوعات پژوهشی آن را معرفی کرده و نهایتاً با ورود به بحث ارتباط گری درباره محیط زیست، رابطه آن با رسانه را از نظر می گذرانیم. پیشنهاد موضوعات جدید در این حوزه به پژوهشگران ایرانی حوزه ارتباطات و مطالعات رسانه، بخش پایانی این مقاله را تشکیل می دهد.

امروزه تقریباً بر همگان آشکار شده است که مسائل محیط زیست و از جمله بحران آب به همان اندازه که موضوع علوم طبیعی است، در علوم اجتماعی هم حائز اهمیت و نیازمند توجه است. این مقاله در پی پاسخ گویی به این پرسش است که ارتباطات و آب از لحاظ نظری چه نسبتی با یکدیگر یافته اند؟ و ارتباطات آب به مثابهٔ یک حوزه  میان رشته ای جدید چه ظرفیت هایی برای حل موضوعات مرتبط با مسائل آب در ایران دارد؟ الگوی ارتباطات آب اروه بازن به مثابهٔ الگویی مناسب برای طرح مبانی نظری مرتبط و توضیح مسائل ارتباطات آب، این حوزه را محل تلاقی رشته هایی مانند ارتباطات زیست محیطی، ارتباطات توسعه، ارتباطات ریسک، ارتباطات سلامت و ارتباطات علم می داند. این مقاله با تشریح ابعاد مختلف این مدل و جرح و تعدیل آن، مدل ارتقاءیافته ای برای حوزه های نظری مرتبط با ارتباطات آب ارائه کرده است. در نهایت با تبیین جنبه های مختلف مسائل آب در ایران به این نتیجه رسیده است که فعالان رسانه ای و روزنامه نگاران محیط زیست ایران می توانند با مبنا قراردادن ارتباطات استراتژیک در تولید پیام های مرتبط با بحران آب در فضای رسانه ای، باعث تغییر رویکردهای سازه گرایانه به آب شوند و توجه به ابعاد اجتماعی، فرهنگی بحران آب را که از الزامات اصلی برای حل مسائل آب است، تقویت نمایند.

یکی از مشکلات پژوهشگران دانشجو دشواری یافتن نمونه، هماهنگ کردن مکان و زمان مناسب برای انجام پژوهش است. استفاده از شبکه های پیام رسان فوری و کامپیوتر به محققان این امکان را می دهد که به مراجعان بالقوه، دسترسی راحتتری پیدا کنند و از این طریق محدودیت های مکانی و زمانی را حذف می کند. هدف از پژوهش حاضر بررسی قابلیت ها و محدودیت های پژوهش در فضای مجازی است. روش این پژوهش کیفی و نمونه آن نه نفر از دانشجویانی است که کار پژوهش پایان نامه خود را با کمک فضای مجازی انجام داده اند. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختار یافته و تجزیه و تحلیل داده ها به روش تحلیل مضمون انجام شد. قابلیت های فضای مجازی برای کار پژوهشی شامل "دسترسی و راحتی"، "انعطاف پذیری"، "گمنامی"، "فرصت های درمان بخش"، "فرصت پشتیبانی و نظارت استاد" و "قابلیت های فراشناختی" می شود. همچنین محدودیت های پژوهش در فضای مجازی مربوط به "ثبت و مستند سازی"، "فقدان قدرت کنترل"، "فقدان نشانه های تماس حضوری"، "دغدغه های اخلاقی" و "کند بودن فرایند" است. بنابراین ویژگی نوشتاری بودن از یک طرف به دلیل ایجاد قابلیت های فراشناختی مزیتی عمده و از طرف دیگر به دلیل فقدان نشانه های فرازبانی چالشی جدی به حساب می آید. لذا بهترین اقدام، انجام پژوهش به شیوه ای ترکیبی است که هر دو مزیت را در بر گیرد.

با توجه به اهمیت ارتباطات و رسانه ها در توسعه، هدف اصلی این تحقیق آگاهی از دیدگاههای گروههای برگزیده شهروندان درباره ظرفیتها، سیاستها و میزان موفقیت رسانه های محلی در ابعاد مختلف توسعه و نیز نقاط ضعف و قوت رسانه های محلی در مقایسه با رسانه های سراسری و بین المللی در ارتباط با توسعه است. بدین منظور دیدگاههای 10 گروه از شهروندان استان زنجان که با توجه به جایگاه و تاثیرگذاری آنها به مثابه رهبران فکری و گروههای مرجع استان به شمار می روند با استفاده از مصاحبه نیمه ساختارمند مورد مطالعه قرار گرفته است. تعداد مصاحبه شوندگان از هر گروه، سه نفر، با استفاده از نمونه گیری هدفمند( در مجموع 30 نفر) انتخاب شده و پاسخ ها با استفاده از روش تحلیل مضمون کدگذاری و مفهوم پردازی شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد میزان شناخت گروههای مذکور از رسانه های محلی استان و تولیدات آنها اندک بوده و این رسانه ها نتوانسته اند موفقیت چندانی در جذب مخاطبان نخبه به دست آورند. علاوه بر آن، اغلب مشارکت کنندگان در تحقیق اعتقاد دارند که رسانه های محلی در ابعاد مختلف توسعه استانی به دلایل مختلف دچار ضعفهایی جدی از جمله عدم تاثیرگذاری و جریان سازی هستند. همچنین این رسانه ها در مقایسه با نمونه های مشابه داخلی و خارجی دچار مشکلاتی چون ضعف در منابع مالی و تجهیزات، کیفیت تولیدات، جذب مخاطب و تاثیرگذاری بوده و از مزیت های راهبردی محلی بودن، انطباق فرهنگی، هزینه تولید کم و اعتماد مخاطبان باید بهره برداری بیشتری داشته باشند. راهبرد اصلی پیشنهادی آن است که برای بهره مندی از ظرفیتهای ارتباطات برای توسعه در ابتدا باید توسعه ارتباطات، مبتنی بر شاخصهای مختلف اعم از زیرساختها، رویه ها، منابع مالی، کیفیت تولیدات، جذب مخاطب و تاثیرگذاری در دستور کار قرار گیرد.

این مقاله در چارچوب تحولات نظری ارتباطات توسعه به طرح و بررسی تی اف دی [1] و ویژگی های آن پرداخته است. تی اف دی محصول دو چرخش پارادایمی در ارتباطات توسعه از نظریات خوش بینانه «مکتب نوسازی» به نظریات انتقادی «مکتب وابستگی» است که در چارچوب گفتمان «توسعه از نوعی دیگر» و نظریات «ارتباطات مشارکتی» شکل گرفت و در برنامه های جدید توسعه و ارتباطات به ویژه در آمریکای لاتین جایگاه مهمی یافت. بنیان “تئاتر برای توسعه” بر تلفیق و ترکیب تؤامان دو عنصر «سرگرمی» و «آموزش» قرار دارد که با استفاده از تجارب و ظرفیت های عمومی، تئاتر را برای ترغیب اجتماع به بیان دغدغه ها، مشکلات و راه حل های ممکن و آموزش غیررسمی شهروندان در مسیر توسعه به کار می گیرد. در این مقاله کوشش شده است که توصیف و تبیین ویژگی ها و وجوه تمایز ارتباطی “تئاتر برای توسعه” با استفاده از رویکرد نظری پائولو فریره در آموزش و آگوستو بوال در نمایش های کاربردی ارائه شود