جلال غفاری

منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا چندی است شاهد خیزش های فراگیر مردمی و اعتراضات گسترده ای بوده است که تاکنون در این کشورها نظیر نداشته است. این جنبش های مردمی که در ابتدا با خودسوزی یک جوان تونسی آغاز شده بود و سبب ساز وقوع انقلاب های دیگری در منطقه گشته است، در قالب بیداری اسلامی مورد بحث قرار می گیرد. گمانه ها و تحلیل های متفاوتی درباره این تحولات وجود دارد و سؤالات زیادی در مورد آن مطرح گردیده است. برخی از این سؤالات به ماهیت و چیستی این رخدادها و برخی دیگر به چرایی و چگونگی آن برمی گردد. در این میان یکی از مسائل مهم بررسی نقش رسانه ها به خصوص رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی در شکل گیری این انقلاب ها است. از دیگر سو انقلاب «گل یاس» تونس به عنوان باثبات ترین کشور شمال آفریقا و نیز مادر انقلاب های منطقه توجه ویژه پژوهشگران را به خود مشغول داشته است. مقاله حاضر به بررسی نقش رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی در انقلاب تونس می پردازد. در این پژوهش برای جمع آوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و نیز مصاحبه با خبرگان بهره گرفته شده است. رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی خود را به عنوان آلترناتیو قدرتمند برای سایر رسانه ها در رابطه سه گانه مخاطب، رسانه و جامعه مطرح کرده اند؛ قدرتی که روز به روز در تزاید است. بررسی انقلاب تونس نشان می دهد یک جوان معترض مصری و دوستانش توانستند با بهره گیری از شبکه های اجتماعی در عرض کمتر از دوماه طومار حکومت 23 ساله بن علی را در هم بپیچند و مکتب خودسوزی فیس بوکی را بنا کنند. این حرکت با استفاده از شبکه های اجتماعی بازتولید و منتشر شد و این آغاز راه انقلاب هایی بود که به نام های «ویکی انقلاب»، «انقلاب فیس بوکی» و «انقلاب توئیتری» نامیده شدند. در پرتو رسانه های نوین و شبکه های اجتماعی ارتباطات افقی شکل می گرد و به گفته کاستلز میان بخش های گوناگون جامعه به شکل افقی پیوند ایجاد می شود. «قدرت جریان ها» بر «جریان قدرت» پیشی می گیرد و شهروندان می توانند با استفاده از شبکه های اجتماعی انحصارهای رسانه ای را از بین ببرند.

در گذشته روابط کشورها اغلب متمرکز بر دیپلماسی رسمی بود اما با گسترش ارتباطات، تحولی ژرف در جوامع انسانی، ساختارهای سنتی، دولت ها و رفتارهای آنان در عرصه بین المللی ایجاد شد و ابعاد دیگری از اثرگذاری اجتماعی و روابط بین دولت-ملت ها ظهور و بروز یافت. در این میان، دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری فدراتیو برزیل سیاست مستقلی را در پیش گرفته و خواهان تثبیت جایگاه بین المللی خود هستند؛ لذا ضرورت دارد با عنایت به 120 سالگی روابط دیپلماتیک دو کشور، نگاه مثبت ج.ا.ایران و ج.ف.برزیل به همکاری متقابل، متوازن سازی، تنوع بخشی و تعمیق روابط فی مابین، هدف راهبردی تقویت روابط چندجانبه دو کشور محقق شود. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که الگوی ارتباطی ج.ا.ایران در ج.ف.برزیل چگونه باید باشد تا بتوان ارتباط قوی، موثر و سازنده ای با این کشور برقرار کرد؟ ادبیات مفهومی این کاوش، ارتباطات توسعه، الگوی ارتباطی و قدرت های نوظهور است. در این پژوهش به صورت ترکیبی از روش مطالعه اسنادی و نظریه زمینه ای استفاده شده و با مراجعه به کتب، مقالات و گزارش های معتبر سازمان های بین المللی و همچنین انجام مصاحبه عمیق با 12 نفر از نخبگان، یافته ها احصاء شد. براساس نتایج، الگوی رفتاری برزیل در نظام بین الملل بسیار محتاطانه و اقتصاد محور است؛ لذا ضرورت دارد جمهوری اسلامی ایران راهبرد ثابت با تاکتیک متغیرِ متناسب با تغییرات جامعه هدف را در مواجهه با دولت، جامعه، نهادهای مدنی و رسانه های اجتماعی برزیل به کار بگیرد. همچنین با توجه به فضای گفتمانی و رسانه ای این کشور، ج.ا.ایران باید ظرفیت های چند بعدی دیپلماسی عمومی را با تمرکز بر دیپلماسی رسانه ای، دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی مبادله فعال کند.

با توجه به تاثیر و نقش اساسی رسانه ها در فرهنگ جوامع ، دقت و تاملی شایسته برای ایجاد ساز و کارهای مطلوب پیام رسانی مد نظر رسانه ملی جمهوری اسلامی (صدا و سیما) لازم است ، چه اینکه رسانه ملی در مسیر تحقق مصداقی رسانه دینی نیازمند پیمودن مسیری طولانی تلاش و مجاهده علمی فراوانی است از این رو یکی از اقدام های جدی و لازم برای رسانه ها اصلاح و بهینه سازی نظارت و ارزیابی است که در آن هر سازمانی بدنبال رصد تحقیق اهداف خویش است ...