دانشگاه تمدن ساز

هدف بررسی چالش های پیش رو و راه کارهای تحقق دانشگاه اسلامی به عنوان دانشگاه تمدن ساز اسلامی است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و اسنادی براساس دیدگاه ها و نقطه نظرات اندیشمندان حوزه آموزش عالی، دانشگاه اسلامی و تمدن سازی است. نتایج نشان داد: دانشگاه ها امروز به عنوان ستون های نگه دارنده تمدن ها تلقی می شوند، آنها مستقیم و غیرمستقیم بر کلیه مسائل جامعه تأثیر دارند و دانشگاه محل انباشت علم برای تمدن سازی است. برای رسیدن به دانشگاه تمدن ساز اسلامی راه برون رفت از چالش های موجود، رسیدن به فهمی مشترک در خصوص دانشگاه تمدن ساز اسلامی است و بهترین مسیر رسیدن به دانشگاه تمدن ساز اسلامی، بالا بردن آگاهی های قرآنی و معرفتی برای تمامی دست اندرکاران حوزه دانشگاه هاست. برنامه ریزی، سیاست گذاری، تدوین استراتژی مناسب و تدارک زیرساخت های لازم در یک فرایند طولی مستمر، زمان بندی شده، واقعی، مستقل، غیرشعاری، خدامحور، با رویکردی آینده نگر و داشتن آموزش های کاربردی برای ارتقای شناخت رهبران و مدیران آموزش عالی از لوازم تحقق دانشگاه تمدن ساز اسلامی است.

هدف: هدف پژوهش حاضر، شناسایی ابعاد، مؤلفه ها و شاخصهای مؤثر و ارائه الگوی شایستگی مدیران دانشگاه تمدن ساز اسلامی بود. روش: این تحقیق از نظر هدف، کاربردی است و از روش ترکیبی از نوع اکتشافی، بر مبنای طرح تدوین ابزار در دو بخش کیفی و کمّی استفاده شده است. در بخش کیفی، از نظریه داده بنیاد و از طریق مطالعه مبانی نظری و مصاحبه عمیق با ۱۶ نفر از خبرگان حوزه مدیریت و تمدن اسلامی، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و به شیوه گلوله برفی بهره گرفته شد. یافته ها: ۹۴ مؤلفه از طریق فرایند کدگذاری باز، شناسایی و بر اساس وجوه تمایز و تشابه و از طریق فرایند کدگذاری محوری و انتخابی، در قالب سه مؤلفه اصلی(شایستگی های فردی، میان فردی و سازمانی) مفهوم سازی و الگوی مؤلفه های مؤثر بر شایستگی مدیران دانشگاه تمدن ساز اسلامی تبیین شد. در بخش کمّی، مؤلفه های اصلی، زیرمؤلفه ها و الگوی تدوین شده، با بررسی دیدگاه ۲۷۰ نفر از مدیران دانشگاه آزاد اسلامی و بهره گیری از روشهای تحلیل عاملی تأییدی و اکتشافی، اعتباریابی و تأیید شد. نتیجه گیری: مدل نهایی در سه بعد شایستگی های فردی(شخصیتی، اخلاقی، توانایی، نگرشی/بینشی، ادراکی)، میان فردی(کارآفرینی، ارتباطی، رهبری) و سازمانی(مدیریتی، عقیدتی/سیاسی، عملیاتی، فنی) تأیید و طراحی شد. با توجه به اهمیت نقش دانشگاه امروز در تمدن سازی اسلامی و شایستگی های مدیران برای اداره چنین دانشگاهی، مدل مذکور برای تصمیم گیرندگان، به منظور انتخاب مدیران این دانشگاه کاربرد دارد.

دانشگاه دارای رسالت های مختلف و متنوعی است که نخبه پروری، کارآفرینی، پژوهش محور بودن، تمدن ساز بودن و... از نمونه های آن است. آنچه در این پژوهش مورد مداقه قرار گرفته، ویژگی ها و شاخص های دانشگاه تمدن ساز است. دانشگاه تمدن ساز، دانشگاهی گفتمان ساز در پاسخ به ابهامات هویتی، فرهنگی و تمدنی نضج گرفته از اوضاع متغیر بین المللی و شرایط داخلی در عصر جهانی شدن است. این دانشگاه با تکیه بر ایده و الگوی توسعه اسلامی ایرانی با مدلی مشروح زمینه های تقویت گفتمان همبستگی ملی را از نظر یک نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باثبات فراهم آورده و شکل گیری انسجام اجتماعی و وحدت ملی و به نوبه خود، زمینه را برای توسعه متوازن در تمام ابعاد مختلف آن فراهم می کند؛ توسعه ای که همه جانبه، متوازن، پایدار، دانش بنیان و دین محور می باشد.

هدف: تحقق تمدن اسلامی بر پایه دین، عقلانیت، علم و اخلاق، هدف انقلاب اسلامی است. دانش معطوف به فرهنگ و فنّاوری، عاملی برای بازتولید فرهنگ اصیل ایرانی به همراه جهش تولید است که رسیدن به آن با رویکرد دانشگاه تمدن ساز جدّیت می یابد. لذا هدف از انجام پژوهش حاضر، شناسایی پیشایندهای دانشگاه تمدن ساز بود. روش: روش پژوهش حاضر، تفسیری با رویکرد کیفی بود. داده های پژوهش از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شده است. مشارکت کنندگان پژوهش، شامل خبرگان دانشگاهیِ آشنا با مفهوم دانشگاه تمدن ساز به تعداد 12 نفر بود. با بررسی اسناد و نمونه گیری هدفمند، مصاحبه با خبرگان تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. یافته ها: ابعاد مرتبط با پیشایندهای این رویکرد، عبارتند از: به کارگیری دانش توسط جامعه؛ تلفیق کارکرد دانشگاه با تمدن سازی؛ توجه به تولید علم متناسب با نیاز جامعه؛ استفاده از فنّاوری ارتباطات و اطلاعات؛ شکل گیری ارکان تمدنی؛ نحوه اداره دانشگاهی؛ ارزش و معنویت؛ برنامه درسی درسطح جهانی و تمدن سازی. نتیجه گیری: با فراهم ساختن زمینه لازم برای تمدن سازی دانشگاه بر اساس نشانگرهای شناسایی شده، دانشگاهها در مسیر تمدن سازی قرار می گیرند.

در بیانیه ی گام دوم انقلاب، ایجاد تمدن نوین اسلامی ازجمله اهداف ذکر شده است. برای نیل به این هدف لازم است جامعه ی دانشگاهی کشور فعال تر شود و دانشگاه های پیشرو ضمن داشتن کارکردهای آموزشی، پژوهشی، کارآفرینی و نوآوری باید بتوانند بر پایه ی معنویت و باورهای دینی و با تأسی از آموزه های اسلام ناب محمدی (ص) به تمدن سازی اسلامی بپردازند. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مصاحبه ی نیمه ساختاریافته است. تحلیل داده ها با روش تحلیل محتوای استقرایی با استفاده از نرم افزار انجام پذیرفته است. بر اساس یافته های پژوهش، شناسه های مستخرج مؤلفه های مرتبط با پیامدهای این رویکرد شامل: 1. ارائه ی الگوی الهام بخش 2. تربیت رهبران جهانی 3. ایجاد منزلت برای منطقه ی مستقر 4.طراحی بنیان های تمدنی 5. رونق تولید؛ 6. افزایش بهره وری 7. تولید علم کارآفرینانه می باشند. همچنین دو بُعد پیامد نهادینه سازی معنویت و پیامد انتقال علم برای سازه اصلی شناسایی شد. دانشگاه ها می توانند ضمن تطبیق کارکردشان با شاخص های مستخرج این تحقیق، جایگاه خود را در تمدن سازی مشخص کنند.

هدف: هدف مقاله حاضر، بررسی و دریافت چیستی و طراحی الگوی دانشگاه تمدن ساز در نظام آموزش عالی ایران(مورد مطالعه: دانشگاههای غرب کشور) با استفاده از رویکرد کیفی از منابع پژوهشی و تأیید مؤلفه ها از نظر خبرگان دانشگاهی بود که منجر به شناسایی مهم ترین مؤلفه های شکل گیری دانشگاه تمدن ساز و نقش آنها شد. روش: در این تحقیق با استفاده از روش کیفی(گراندد تئوری) و از طریق ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته، مؤلفه ها از دیدگاه ۱۵ نفر از صاحب نظران و خبرگان دانشگاهی که به صورت هدفمند انتخاب شده بودند، شناسایی و دسته بندی شدند. یافته ها و نتایج: مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز در نظام آموزش عالی ایران دارای پنج بعد اصلی، شامل شرایط علّی، بسترساز، مداخله گر، راهبرد و پیامدها می باشد. از جمله مهم ترین مؤلفه ها در بعد علّی، به ضرورت تمدن سازی، توانمندسازی، بهسازی وظایف و ارتقای کارامدی دانشگاهها؛ در بعد بسترسازی به: ظرفیت سازی، تأمین زیرساختهای مادی و انسانی، توسعه منابع انسانی، هویت ملی، چشم انداز مشترک و مرجعیت علمی؛ در بعد عوامل مداخله گر به: تکریم علم و عالم، افتخارات تمدن ایرانی، نظام سازی و نظام ارزشیابی؛ در راهبردها به: دیپلماسی علمی، توسعه فنّاوری، ارتقای کارامدی پژوهشی، برنامه ریزی، ارتباط صنعت و دانشگاه، ساختارهای منعطف، مدیریت تعارض و تفکر سیستمی و در بعد پیامدی به: اشتغال آفرینی، ترویج الگوی فضائل، تشکیل حکومت دانایی محور می توان اشاره کرد. هر ۲۵ مؤلفه شناسایی شده به عنوان مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز در نظام آموزش عالی ایران دارای نقش مهمی می باشند.

هدف: هدف پژوهش حاضر، سنتز ادبیات مربوط به دانشگاه تمدن ساز اسلامی- ایرانی در راستای شناسایی مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز اسلامی- ایرانی در آموزش عالی کشور بود. روش: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی؛ از لحاظ روش، کیفی فراترکیب و جامعه آماری آن، کلیه مطالعات انجام شده در بازه زمانی 1375 تا 1398 بود. در این راستا 42 پژوهش در زمینه موضوع مدّ نظر، ارزیابی و در نهایت 19 مقاله به صورت هدفمند انتخاب شد و با تحلیل محتوا و ترکیب ادبیات مربوط، در مجموع 106 کد، 11مفهوم، 9 مقوله کلیدی طی فرایند جستجو و ترکیب نظام مند متون، شناسایی و تحلیل شد و اعتبار آن از طریق آزمون کاپای کوهن تأیید شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز اسلامی-ایرانی در آموزش عالی کشور از هشت عامل کلیدی استقلال، آزادی، فرهنگ سازی، مسئولیت پذیری، نوآوری، تعامل و همکاری علمی سازنده با نهادهای علمی بین المللی، انسان سازی، معنویت گرا و تولید علم تشکیل شده است. نتیجه گیری: این پژوهش بدین سبب که درک عمیقی از ادبیات موجود در موضوع پژوهش با شناسایی مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز اسلامی- ایرانی ارائه داده است، می تواند در سیاستگذاری های آموزش عالی در راستای اسلامی سازی دانشگاهها استفاده شود.