محمدحسین علیپور

نظام های اجتماعی چینشی هدفمند از عناصر و اجزاء به هم پیوسته در راستای غایت حاکمیت است و کارآمدی حاکمیت منوط به ارائه الگویی منسجم از تصویر مطلوب هر یک از نظام های مذکور مبتنی بر مبانی نظری خود می باشد. در این میان «امنیت» به عنوان یکی از اساسی ترین خرده نظام های نظام «سیاست و حکمرانی» به دلیل تأثیر مستقیم در ایفای نقش تنظیم کنندگی سایر نظامات، از اولویت بیشتری جهت طراحی الگوی مطلوب برخودار است. پژوهش حاضر با مبنا قرار دادن اندیشه مقام معظم رهبری در تلاش است به این پرسش که «الگوی نظام مطلوب امنیت در حکومت اسلامی مبتنی بر اندیشه مقام معظم رهبری چگونه است؟» پاسخ دهد. پژوهش حاضر از نظر فلسفه پژوهشی، تفسیری و مبتنی بر تفسیر داده ها است؛ و از نظر هدف، تحقیقی توسعه ای است. رویکرد پژوهشی این تحقیق، رویکرد استقرای بوده و پژوهشگران به دنبال الگویابی مبتنی بر تفسیر داده ها بوده اند. در این راستا 160 سخنرانی از مقام معظم رهبری که در آنها به موضوع امنیت پرداخته شده است، جمع آوری و به با استفاده از روش تحلیل مضمون، تجزیه تحلیل شده است. در مجموع 122 شناسه از این منابع استخراج شده سپس در 20 مضمون پایه خوشه بندی و در نهایت 4 مضمون «مبانی امنیت»، «چاچوب مفهومی امنیت»، «اصول و ارزش های حاکم بر امنیت» و «پیاده سازی امنیت» به عنوان مضامین فراگیر انتخاب شده اند.

پژوهش حاضر باهدف دستیابی به چارچوب مفهومی حکمرانی اسلامی با ابتناء بر نهج البلاغه، به منظور دست یابی به یک ابزار تحلیلی برای مشخص کردن تفاوتهای مفهومی، به گونه ای که به فهم و یادسپاری مفهوم حکمرانی اسلامی کمک نماید؛ صورت گرفته است. این پژوهش از نظر فلسفه و پارادایم فلسفی در قلمرو پژوهش های تفسیری و مبتنی بر تفسیر داده های کیفی شکل گرفته و از روش شناسی تحلیل مضمون و نرم افزار اطلس تی (23) برای تجزیه وتحلیل داده های کیفی استفاده شده است. برای دستیابی به واحدهای تحلیل، پس از جستجوی کلیدواژه های «حکمرانی»، «حکومت»، «فرماندار»، «والی»، «ولایت»، «سرپرستی»، «مردم» و غیره و مشقات آنها، انتشاریافته از بیانات حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، (235) واحد معنا شناسایی گردید. بر اساس یافته های پژوهش، (436) مضمون پایه، (30) مضمون سازمان دهنده شامل ولایت محوری، تعالی بخشی، هم افزایی، اتحاد و انسجام، تعاون و همکاری، تولی و تبری، شایستگی مداری، مسئولیت پذیری، دفاع از مبانی، عدالت خواهی، تقوا در فکر و عمل، عدالت، پرده پوشی از عیوب مردم، امانت داری، رفق و مدارا، تاب آوری، تکلیف مداری، ارتباط بی واسطه بامردم، شایسته سالاری، خدا محوری، واقع بینی، برخورد منصفانه، هویت الهی، انتخاب مدیران بر پایه امتحان، تبعیت از دستورات الهی، توجه به عامه مردم، مردمی بودن، تعلق به همه طبقات جامعه و (4) مضمون فراگیر شامل اصول حکمرانی، ارزش های حاکم، شاخص های ارزیابی حکمرانان و ماهیت سازمان علویاستخراج گردید. در پایان، شبکه مضامین ترسیم و مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر چارچوب مفهومی حکمرانی اسلامی با ابتناء بر نهج البلاغه ارائه گردید.

انقلاب اسلامی ایران، در دوّمین مرحله ی خودسازی، جامعه پردازی و تمدّن سازی در چارچوب «نظریه ی نظام انقلابی» و با «مجاهدت جوانان» به سوی تحقق آرمانِ «ایجاد تمدّن نوین اسلامی» در حرکت است. برای تحقق این آرمان، دانشگاه ها نقش کلیدی در کادرسازی مدیران و کارشناسان مورد نیاز را دارند. از همین رو پژوهش حاضر باهدف دستیابی به الگوی کادرسازی دانشگاه تمدن ساز مبتنی بر منظومه فکری امام خامنه ای مدظله العالی به عنوان یکی از زیرساخت های اصلی در جریان علمی کشور، صورت گرفته است. این پژوهش از نظر فلسفه و پارادایم فلسفی در قلمرو پژوهش های تفسیری و مبتنی بر تفسیر داده های کیفی شکل گرفته و از روش شناسی تحلیل مضمون و نرم افزار اطلس تی (23) برای تجزیه وتحلیل داده های کیفی استفاده شده است. برای دستیابی به واحدهای تحلیل، پس از جستجوی کلیدواژه های کادرسازی، تربیت دانشجو، انسان سازی و مشتقات آنها در بیان و بنان انتشاریافته از امام خامنه ای مدظله العالی، در مجموع 263 واحد معنا شناسایی گردید. بر اساس یافته های پژوهش، 186 مضمون پایه، 14 مضمون سازمان دهنده ارائه شده که عبارتند از: جذب هدفمند دانشجو، نیازهای دانشی و فناورانه، اساتید، رشته دوره، متن و محتوا، مدیران و مسئولان، فضا و محیط در زیست بوم تربیتی، نظامات و شیوه های اسلامی و انقلابی، کادر تراز انقلاب اسلامی، دانش و فناوری پاسداری انقلاب اسلامی، توانایی کامل برای حراست از انقلاب اسلامی، تقویت بنیه های معنوی، انقلابی، تقویت ارزش های انقلابی، شناسایی و حل دانش بنیان نظام مسائل انقلاب اسلامی. در پایان مقاله نیز شبکه مضامین ترسیم و مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر در قلمرو کادرسازی دانشگاه تمدن ساز ارائه گردید.

حفظ مزیت رقابتی در شرایط عدم قطعیت در محیط حفظ و ارتقاء از جمله اساسی ترین دغدغه ها در سازمان های بخش دولتی و غیر دولتی است که عواملی همچون ترکیب جمعیتی نیروی کار، تأکید بیشتر رهبران سازمانی بر مسائل سرمایه انسانی، بحران مشارکت کارکنان، چالش انطباق سازمان ها با تغییرات محیط و ... در بوجود آمدن این دغدغه در رهبران سازمانی مؤثر بوده و ایشان را ملزم به اتکا به شیوه های مدیریت دانش سازمانی برای برای موفقیت در محیط کار و حفظ و مدیریت کارکنان دانشی کرده است. در این راستا مقالات متعددی ناظر به بیان روش های اجرای مدیریت دانش در سازمان ها و موانع و مشکلات یا تسهیل کننده های موجود در این مسیر با دغدغه حل این مساله تدوین شده است در این راستا بررسی این مقالات و تحلیل آنها به منظور تدوین و تبیین الگویی از موانع و تسهیل کننده های اشتراک دانش سازمانی، از نیازهای اولویت دار سازمان های بخش دولتی و غیر دولتی بوده و که پژوهش حاضر در مقام ارائه این الگو بر آمده است. متناسب با سوال اصلی در این پژوهش، از روش فراترکیب سندلوسکی و باروسو برای استخراج الگوی بازدارنده ها و تسهیل گرهای اشتراک دانش استفاده شده است و از آنجا که تجزیه و تحلیل و گزارش نهایی یافته های مطالعات انتخاب شده ، باید تصویر جامعی را ارائه دهد، فراترکیب مطالعات مدنظر قرار گرفته است؛ در نتیجه با جستجوی فراگیر منابع از طریق وبگاه های بین المللی، 263 منبع انتخاب گردید که در پالایش اولیه براساس ملاک های ورود و خروج، 65 منبع مرتبط برگزیده شد. در ادامه یافته های مطالعات مبتنی بر تحلیل داده ها و کدگذاری باز، 65 کد استخراج شد که پس از تحلیل و جمع بندی نهایی، نتایج در قالب، 43 زیرمفهوم، 10 مفهوم و 2 مقوله بدست آمد. پایش کیفیت از طریق جامعیت تعداد منابع، استفاده از منابع معتبر بین المللی، شناسه گذاری در بازه های زمانی متفاوت، استفاده از پژوهشگران شناسه گذار، ارائه تفصیلی یافته ها و تأیید خبرگان مدیریت دانش سازمانی احراز گردید. یافته ها نشان داد که بازدارنده ها و تسهیل گرهای اشتراک دانش شامل عوامل فردی(14 کد)، فنی(9 کد)، سازمانی(11 کد)، فرهنگی(6 کد) و جغرافیایی (3کد) است. در نتیجه عوامل شناسایی شده در طراحی الگوی قابل بهره برداری برای تقویت اشتراک گذاری دانش در سازمان های مذکور مورد استفاده قرار گرفت.

هر کشوری با مسائل متعدد و متکثر مواجه است که حل آن ها منوط به داشتن مدلی برای تعیین اولویت ها، تبیین زوایای مسائل، طراحی راه حل ها و غیره است. ازآنجایی که اقتضائات کشورها با یکدیگر متفاوت می باشد؛ نیازمند مدل بومی متناسب با اقتضائات خود هستیم. ایران پسا انقلاب اسلامی با اقتضائات نشأت گرفته از سه گانه ایرانیت، اسلامیت و مدرنیته با مسائل پیچیده ای مواجه شد. در این میان، دفاع مقدس دربردارنده دانشی کارآمد و بومی در شناخت و حل مسائل پیچیده، تجربه شده است؛ این درحالی است که این دانش، ضمنی است و برای تبدیل شدن به دانش صریح نیازمند بررسی، تعمیق و مدل سازی می باشد. در مقاله حاضر با بررسی تجربیات زیسته فرماندهان دفاع مقدس و نحوه مواجهه ایشان با مسائل پیچیده و با استفاده از راهبرد تحلیل مضمون و مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 8 نفر از خبرگان دوران دفاع مقدس، 180 شناسه، 31 مضمون پایه، 8 مضمون سازمان دهنده شناسایی و سپس با استفاده از روش ISM، مدل ساختاری تفسیری آن را ارائه شده است. نتایج نشان داد به منظور مواجهه با مسائل پیچیده در دفاع مقدس از الگویی 8 مرحله ای شامل شناخت وضعیت مطلوب، جمع آوری اطلاعات، تجزیه وتحلیل وضع موجود، کشف و شناسایی مسائل، محیط شناسی، ایده پردازی، برنامه ریزی اقدام و ارزیابی و اثرسنجی استفاده شده است و این الگو قابل تسری به سایر عرصه های مدیریتی مورد نیاز در انقلاب اسلامی می باشد.

اخلاق یکی از محوری ترین ارکان جامعه به حساب می آید؛ انبیاء الهی مبعوث شدند تا اخلاق را در عالم فراگیر نمایند چنانکه پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) هدف مبعوث شدنشان را تکمیل کردن مکارم اخلاق بیان می کنند؛ بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران امام خمینی(رحمه الله علیه) نیز در آثار خود توجه ویژه ای به مسئله ی اخلاق دارند تا جایی که حتی در کتب فقهی ای مثل تحریر- الوسیله نیز مسائل اخلاقی را مورد بحث و بررسی قرار می دهند؛ از طرفی بر اساس اندیشه امامین انقلاب اسلامی تحقق حکومت اسلامی شرط لازم رسیدن به تمدن اسلامی است و روشن است که رکن اصلی حکومت اسلامی؛ متعاطیان حکمرانی و مدیران حکومت هستند به این معنا که تا شرایط برای تربیت حکمرانان و مدیران در جامعه ی اسلامی مهیا نشود حکومت اسلامی ایجاد نخواهد شد؛ کتاب شریف نهج البلاغه به این مسأله به طور ویژه پرداخته است تا جایی که امیرالمومنین علیه السلام در عهدنامه مالک اشتر در کنار هر دستور حکومتی یک یا چند دستور تربیتی اخلاقی دارند؛ در این نوشتار سعی شده است که با روش تحلیل مضمون اصول تربیتی حکمرانی اسلامی از منظر نهج البلاغه در قالب سه مهارت مبنایی-شناختی و مهارت رفتاری و مهارت معنوی تبیین گردد تا سهمی هرچند ناچیز در پیشبرد منویات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در زمینه تحقق تمدن اسلامی داشته باشد؛ و در انتها این مهارت ها در قالب یک جدول ارائه می گردد. سؤال اصلی(یا هدف اصلی) هدف اصلی در این مقاله بیان شاخصه های مهم اخلاقی برای بسترسازی حکمرانی اسلامی با محوریت متعاطیان این امر از منظر نهج البلاغه می باشد. در این نوشتار سعی شده که اصول اخلاقی مهمی که لازمه حکمرانی اسلامی است و در نهج البلاغه روی آن تأکید شده است احصاء گردد؛ با این رویکرد که تا زمانی که توجه ویژه به تغییر در ساحت درونی آحاد جامعه برای تربیت متعاطیان حکمرانی صورت نگیرد تغییر در ساحت اجتماع بما هو اجتماع ممکن نخواهد بود؛ بر همین اساس بررسی قواعد اخلاقی از منظر نهج البلاغه می تواند افقی نو در این راستا پیش روی محققین قرار دهد.

بسیج دانشجویی با بهره مندی از ویژگی های خاص در نیروی انسانی فرهیخته و نخبه، چرخه کامل نقش آفرینی از مساله شناسی تا اقدام میدانی، گستره جغرافیایی کل کشور و جامعیت موضوعات مرتبط، به عنوان قشری پیشبرنده ناظر به سایر اقشار جامعه از اهمیت ویژه ای ناظر به اهداف عالی انقلاب اسلامی برخوردار است اما عدم ترسیم وضعیت ایده آل کنشگری و نقش آفرینی این تشکل دانشجویی با اتکاء به منبعی متقن و واحد می تواند منجر به حرکت های غیر هدفمند و عدم تجمیع ظرفیت های این قشر در مسیر مسائل اولویت دار انقلاب اسلامی و در نتیجه انحراف این قشر از مأموریت اصلی خود شود. پژوهش حاضر با هدف ارائه تصویر مطلوب بسیج دانشجویی تراز مبتنی بر نظام فکری مقام معظم رهبری به بررسی 128 سخنرانی از بیانات ایشان پرداخته که از این میان 34 سخنرانی کاملا مرتبط با موضوع، 50 سخنرانی دارای ارتباط کم و 44 سخنرانی دارای مضامین تکراری بوده که در مسیر تحلیل قرار نگرفت. پژوهش از نوع کیفی و روش مورد استفاده در آن تحلیل مضمون می باشد. پس از بررسی 38 سخنرانی مرتبط، 86 شناسه استخراج گردید که در قالب 48 مضمون پایه و 13 مضمون سازمان دهنده و 4 مضمون فراگیر شامل «فلسفه وجودی، رسالت و اهداف»، «بستر تحقق رسالت و اهداف»، «فرهنگ و ویژگی های متمایز کننده» و «عناصر مقوّم تشکل دانشجویی» سازماندهی شد و الگوی جامع نقش آفرینی ایده آل و مطلوب بسیج دانشجویی مبتنی بر نظام فکری مقام معظم رهبری استخراج گردید.

تهدید علیه حکومت ها گرچه غالباً سخت افزاری و با هدف تغییر ساختار سیاسی بوده است ولی روزبه روز باتوجه به درک اهمیت عرصه فرهنگ توسط دشمن، جنبه نرم افزاری تهدیدها بیشتر شده است. در این رویکرد فرهنگ به عنوان یکی از کلان نظام های اجتماعی که تأثیرات گسترده ای بر سایر نظام ها از جمله ساختار سیاسی، امنیت و ... دارد، موردتوجه دشمن قرار گرفته و بدین وسیله در عصر حاضر و به طور خاص پس از پیروزی انقلاب اسلامی هجمه ها به فرهنگ اسلامی در قالبی سازماندهی شده و هدفمند بروزیافته و عناصر رکنی فرهنگ اسلام را به منظور ازبین بردن حاکمیت مکتب اسلام بر جامعه، مورد تهدید قرار داده است. گرچه در اسلام با وجود احکامی از جمله امربه معروف و نهی ازمنکر، نقشی به سزا برای مردم در صیانت از فرهنگ اسلامی تعریف شده ولی باتوجه به سازمان مند بودن اقدامات بسیاری از مهاجمان فرهنگی، مواجهه با آنها جز با پشتوانه و قدرتی حاکمیتی جهت رصد و حذف ریشه های تهدید قابل تحقق ناست. این در حالی است که باتوجه به توسعه مفهوم امنیت در عصر حاضر به عرصه های فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و ...، مواجهه با تهدیدات امنیتی عرصه فرهنگ، اضافه بر مواجهه با تهدیدات سخت و نیمه سخت، از وظایف اساسی حکومت ها از جمله حکومت اسلامی محسوب می شود. نگارنده با پژوهشی میان رشته ای از نوع تحقیقات تحلیلی - اسنادی با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، ضمن موضوع شناسی بعد امنیتی عرصه فرهنگ و مؤلفه های مواجهه با تهدید امنیتی، پس از بررسی در منابع فقهی و ادله نقلی و عقلی و بازخوانی الگوی گروه های حسبه، معتقد است همان طور که حکومت اسلامی برای مواجهه با تهدیدهای سخت و نیمه سخت دارای تشکیلاتی منسجم تحت عنوان دستگاه امنیتی اطلاعاتی است، ضروری است برای مواجهه با تهدیدهای نرم نیز به تأسیس نهاد حکومتی امنیت فرهنگی بپردازد که سه نوع مأموریت اساسی را به عنوان نقش آفرینی حکومت اسلامی برای مواجهه با تهدیدات امنیتی عرصه فرهنگ متصور می سازد.

در فضای جهانی شدن، دانشگاه های بین المللی رقابت گسترده ای برای گسترش علوم و فرهنگ اسلامی آغاز کرده اند. در این بین دانشگاه های علوم اسلامی محمد بن سعود، ام القری، و المدینه در عربستان، دانشگاه علوم اسلامی مالزی، و جامع الازهر در مصر راهبردهای رقابتی گسترده ای برای گسترش علوم و فرهنگ اسلامی اتخاذ می کنند. سازمان ها و مراکز بین المللی تشیع که در حوزه علوم و فرهنگ اسلامی فعالیت می کنند نیازمند درک صحیح و فراگیر جهت گیری های راهبردهای رقابتی آن ها هستند تا اقدامات مقتضی را دنبال کنند. به همین منظور این سؤال مطرح می شود که جهت گیری راهبردهای رقابتی سازمان های علمی و فرهنگی بین الملل در جهان اسلام چیست؟ هدف این پژوهش شناسایی جهت گیری راهبردهای رقابتی دانشگاه های مذکور در حوزه علوم و فرهنگ اسلامی است که با مراجعه به اسناد و مدارک موجود راهبردهای آن ها با روش تحلیل مضامین (شبکه مضامین) بررسی شد. پس از تحلیل مضامین راهبردهای رقابتی، 40 مضمون پایه ایجاد شد که در قالب 12 مضمون سازمان دهنده ترکیب شدند و در نهایت در 5 راهبرد فراگیر (راهبردهای محوری) با عنوان راهبردهای «هژمونی ایدئولوژیک»، «ترویجی»، «مرجعیت علمی»، «آموزش های مهارتی»، و «زمینه سازی» شناسایی و تبیین شدند.

هدف این پژوهش ساماندهی به بافت قدیمی مرکز شهر رفسنجان و بالا بردن انگیزه اقامت ساکنین با ارتقاء کیفیت فضایی می باشد. در فرآیند توسعه نامتوازن جوامع شهری، بخش وسیعی از بافتهای مرکزی و قدیمی شهری با ناکارآمدی و فرسودگی در بعد کالبدی، شکلی از محیط را ارائه می کند که به جهت ناهمگونی با محیط پیرامون خود، جایگاه افراد مهاجر و کم در آمد شده است. بافت مرکزی شهر رفسنجان از روند تئوری اصالت بخشی تبعیت می کند و دارای ویژگی های نامناسب کالبدی بوده و به لحاظ شاخص های کالبدی در سطح پایین قرار دارد. در این تحقیق سعی شده است، تئوری اصالت بخشی به عنوان چارچوب نظری تحقیق انتخاب گردد، که این تئوری بر اصلاح مسکن به همراه بهبود کیفیت محیط مسکونی تأکید دارد. در این تئوری تنزل کیفیت فیزیکی محلات منجر به خروج سرمایه و گروههای درآمدی بالا از محلات و جایگزینی گروههای کم درآمد می گردد. اطلاعات مورد نیاز به صورت کتابخانه ای و میدانی جمع آوری و با استفاده از روشهای کمی، توصیفی و تحلیل آماری با استفاده از نرم افزارSPSS ، بررسی می کنیم که چه ارتباطی بین پارامترها وجود دارد و شدت و ضعف آنها به چه میزان است. همچنین با استفاده از نرم افزار GIS اطلاعات برداشت شده ی حجم نمونه بر روی موقعیت مکانی آن انعکاس داده شده و نهایتاً تحلیل های مورد این پژوهش از حجم نمونه، بصورت گرافیکی ارائه می گردد. پس از این مرحله جدولSWOT ارائه و سپس بر این اساس به ارائه پیشنهادات پرداخته شده است.