مدیریت ریسک پروژه

هدف مدیریت ریسک پروژه افزایش احتمال موفقیت پروژه است و اینکار از طریق شناسایی و ارزیابی نظام مند ریسک ها، ارائه روش هایی جهت کاهش یا حذف آنها و حداکثرسازی فرصت ها صورت می گیرد. بررسی ادبیات موضوع نشان می دهد هنوز کمبود های قابل توجهی در حوزه ارزیابی و انتخاب اقدامات کاهش ریسک پروژه ها وجود دارد. مطالعات مربوطه عمدتا مدل های مفهومی هستند که شامل بررسی کلی تاثیرات عدم اطمینان بر پروژه ها و تعیین استراتژی هایی برای کاهش سطح ریسک می باشند. به منظور رفع کاستی های مذکور، در این مقاله یک چارچوب عملی پیشنهاد می شود که ساختار شکست کار، رخدادهای ریسک، اقدامات کاهش ریسک، ریسک های ثانویه و تاثیرات آنها را بطور یکپارچه بررسی می نماید. مساله در قالب یک مدل بهینه سازی چندهدفه مدلسازی گردیده و ضرایب تابع هدف مربوطه از طریق رویکرد اولویت بندی فازی تعیین شده است. جهت حل مدل، روش های دقیق و ابتکاری پیشنهاد گردیده است. علاوه بر این، به منظور اعتبارسنجی مدل، یک مطالعه موردی در پروژه های نیروگاهی ایران انجام شده است. بر اساس نتایج کسب شده، مدل پیشنهادی منجر به بهبود قابل توجه زمان، هزینه و کیفیت پروژه می شود.

امروزه اغلب کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، باتوجه به وجود بازارهای رقابتی از یک سو ومحدودیت منابع در دسترس از سوی دیگر، به منظور استفاده ی بهینه از این منابع و کسب سود بیشتر در بازار رقابتی، به دنبال ریشه یابی علل تأخیر در پروژه ها بوده و تلاش می کنند با ارائه راهکارهایی از میزان تأخیر در پروژه های آتی بکاهند. در این مقاله ضمن مرور مفاهیم مرتبط با تأخیر ، مدیریت ریسک پروژه و روش تجزیه و تحلیل حالات شکست و آثار آن و بررسی پروژه های عمرانی اداره ی کل نوسازی مدارس استان کردستان ، یک چهار چوب کلی بر اساس روش تجزیه و تحلیل حالات شکست و آثار آن در حالت فازی و مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای شناسایی و مدیریت مهمترین ریسک های موجود در این پروژه ها پیشنهاد شده است. پس از شناسایی مهمترین ریسک ها ، میزان تأثیر هر یک از آن ها بر اهداف اصلی پروژه یعنی زمان، هزینه و کیفیت و احتمال وقوعشان تعیین شده و با استفاده از این اطلاعات راهکارهایی جهت پیشگیری از تاثیر عوامل یا کاهش اثرات مخرب آنها پیشنهاد داده شده است.

مدیریت ریسک پروژه یک جزء حیاتی از مدیریت پروژه به عنوان یک ریسک محسوب می شود که اگر به خوبی مدیریت نشود ممکن است به شکست پروژه منجر شود. در این راستا، هدف این پژوهش طبقه بندی ریسک های کلیدی پروژه های ساختمانی ایرانی توسط مدل سازی معادلات ساختاری بوده است. برای این کار پس از بررسی ادبیات نظری پژوهش 28 شاخص برای ارزیابی ریسک پروژه های ساختمانی شناسایی شدند. سپس پرسشنامه ای بین خبرگان موجود در صنعت ساخت وساز توزیع گردید و بر اساس 239 پرسشنامه به دست آمده مدل مفهومی ریسک پروژه های ساختمانی با روش تحلیل عاملی تأییدی برآورد شد و شاخص های ریسک پروژه در پنج گروه محیط، کیفیت، هزینه، زمان و ایمنی عامل بندی شدند. نتایج نشان دادند که اولویت ابعاد «ریسک پروژه های ساختمانی» به ترتیب «ریسک های مرتبط با زمان»؛ «ریسک های مرتبط با هزینه»؛ «ریسک های مرتبط با کیفیت»؛ «ریسک های مرتبط با محیط»؛ و «ریسک های مرتبط با ایمنی» است. نتایج پژوهش مدلی جامع برای ریسک پروژه های ساختمانی ارائه کرده است که می تواند مورداستفاده مدیران پروژه و پژوهشگران قرار گیرد.

امروزه مدیریت ریسک راهکاری مناسب برای مقابله با ریسک هایی می باشد که ممکن است در یک پروژه رخ دهد. در تحلیل واکنش ریسک، ریسک ها اغلب دارای وابستگی متقابل فرض می شوند. درواقع ریسک ها در یک پروژه متقابلاً روی هم تأثیر می گذارند و ریسک مستقل به ندرت وجود دارد. اجرا و مدیریت پروژه های مختلف ازجمله پروژه های ساختمانی، دارای موارد مبهم فراوانی است. این گونه موارد که عدم قطعیت نامیده می شوند، نتیجه را گاهی بهتر و گاهی بدتر ازآنچه پیش بینی شده است، تغییر می دهند. در پروژه های ساختمانی که تعامل های متفاوتی در بین ارکان داخل و خارج آن در جریان است، پیچیدگی، چالش و عدم قطعیت بیشتر است. از این رو به منظور تحقق اهداف کمی و کیفی این دسته از پروژه ها با توجه به فعالیت ها و پیچیدگی ارتباطات آن ها استفاده از چارچوبی جهت شناسایی ریسک ها، نظارت و کنترل آن ها ضروری است. در این مقاله ابتدا یک پروژه ساختمانی را مد نظر قرار می-دهیم و با توجه به نظرات متخصصین و برگزای یک جلسه طوفان ذهنی ریسک های مربوط به آن را مشخص می نماییم. سپس با بهره گیری از نظرات متخصصین، استراتژی های پاسخ دهی به هر ریسک را شناسایی و درنهایت از یک مدل بهینه برای انتخاب استراتژی های پاسخ به ریسک با توجه به وابستگی متقابل ریسک استفاده می نماییم. یافته اصلی از طریق تحلیل پروژه موردنظر این است که توجه کم یا غفلت از وابستگی متقابل ریسک ها، مطلوبیت مورد انتظار را کاهش و هزینه پیاده سازی را افزایش می دهد.

طراحی و ساخت موتورهای توربینی از جمله فن آوری های پیشرفته است که در انحصار تعداد معدودی از کشورهاست. کاربرد موتورهای نسل چهارم در صنایع هوایی، گسترده است و با توجه به قابلیت های ویژة این نوع موتور، طیف وسیعی از هواپیماهای مسافربری بزرگ تا هواپیماهای نظامی را در بر می گیرد. پیچیدگی های فنی و هزینه های بالای ساخت موتور نسل چهارم از یک سو و نوپا بودن صنعت ساخت موتورهای توربینی در کشور از سوی دیگر، شناسایی ریسک های پروژه را به منظور برنامه ریزی برای پاسخ گویی به آنها و کاهش زیان های احتمالی پروژه، ضروری می سازد. هدف کلی این تحقیق، شناسایی، رتبه بندی، تحلیل و ارایة راه کارهای پاسخ گویی به ریسک پروژة ساخت موتور نسل چهارم است. نوع این تحقیق، براساس هدف، اکتشافی و کاربردی است. اجرای فرآیند تحقیق، بر اساس استاندارد عملی PMBOK، بوده است. به این صورت که ابتدا ریسک ها به کمک مصاحبة بسته با خبرگان طرح و بررسی مستندات، شناسایی شده است و سپس به منظور تحلیل کیفی، ریسک پرسشنامه ای براساس ماتریس احتمال و اثرPMBOK ، تدوین شده و ریسک های خُرد (فن آوری) و کلان (سیاسی، اقتصادی)، با توجه به میزان اثر بر اه داف سه گانه این طرح (هزینه، زمان و کیفیت)، رتبه بندی شده اند. برای درک علل وقوع ریسک های کلان (سیاسی، اقتصادی)، از تحلیل علل ریشه ای، استفاده شده و به کمک نمودار علت و معلول (ایشیکاوا)، روابط علّی و معلولی بین ریسک ها ، علل و آثار آن ها، توصیف شده است. سپس با تدوین چند سناریوی محتمل و ارزیابی وضعیت فن آوری های گلوگاهی در سطح کشور که از طریق تحلیل جذابیت توانمندی ریسک های خرد (فن آوری) صورت گرفت، در نهایت راه کارهایی برای پاسخ گویی به ریسک های این پروژه، ارایه شده است.

افزایش جمعیت و به تبع آن گسترش شهرنشینی موجب افزایش تعداد پروژه های عمرانی در کلان شهرها شده است. اجرا و مدیریت پروژه های مختلف ازجمله پروژه های عمرانی، دارای موارد مبهم و ناشناخته فراوانی است و با توجه به ویژگی های خاص هر پروژه و شرایطی که در شهرداری ها می باشد ریسک پروژه بر اهداف پروژه تأثیر می گذارد. هدف این پژوهش، بررسی تحلیلی تأثیر مؤلفه های ساختار شکست ریسک بر اهداف پروژه های عمرانی شهرداری شامل رضایت شهروندان، هزینه، زمان، کیفیت، محدوده و ایمنی با استفاده از شبکه باور بیزین است. در این پژوهش کاربردی، شیوه گردآوری داده ها-توصیفی پیمایشی از نوع همبستگی و جامعه آماری بر اساس نمونه گیری هدفمند مطابق با جامعهٔ متخصص در شهرداری اصفهان مرتبط با موضوع 45 مدیر، معاون، مسؤول مرتبط و متخصص انتخاب شدند. زمان پژوهش برای شناسایی ریسک پروژه ها سال 1395 تا پایان 1397 را در بر می گیرد، ابزار مورداستفاده در پژوهش پرسشنامه است که اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از تدوین ساختار شکست ریسک پروژه ها جهت دسته بندی و شناسایی ریسک ها و ماتریس پذیرش ریسک مورد استفاده قرار گرفت. جهت اعتبار سنجی از مدل سازی معادله ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی و در خصوص ارزیابی تأثیر هم زمان ابعاد ریسک بر اهداف پروژه ها از مدل سازی احتمالی علت و اثر بر مبنای الگوی باور بیزین صورت پذیرفته است. تحلیل داده های این پژوهش نشان داد که مؤلفه های ریسک پروژه ها، تأثیر مثبتی روی اهداف پروژه ها دارد. نوآوری و ویژگی این پژوهش تلفیق مدل سازی معادلات ساختاری با شبکه باور بیزین و استفاده از تکنیک تجزیه وتحلیل حالات خطا و آثار ریسک در ساختار شکست ریسک می باشد که در فرآیند مدیریت ریسک منجر به رفع عدم اطمینان بین روابط ابعاد ریسک و دقیق سازی اولویت بندی و تحلیل ابعاد ریسک ها شده است.

هر ساله به منظور تحقق بخشیدن به اهداف برنامه پنج ساله توسعه عمرانی کشور، بخش بزرگی از اعتبارات و منابع مالی کشور صرف سرمایه گذاری در پروژه های ملی می شود، در حالی که عموم پروژه های ملی با تأخیر زیادی مواجه اند. اهداف اساسی از انجام پژوهش عبارت است از طراحی و تبیین مدل شایستگی های مدیران پروژه های ملی با تمرکز بر ریسک شامل شناسایی، همگرا کردن، بررسی تأثیرگذاری و تأثیر پذیری و اولویت بندی شایستگی های مدیران پروژه های ملی و نیز انتخاب گزینه برتر مدیر شایسته پروژه ملی، همچنین شامل شناسایی، همگرا کردن، بررسی تأثیرگذاری و تأثیر پذیری، اولویت بندی، تخصیص و پاسخ به ریسک های پروژه های ملی. با انجام این تحقیق، هجده مدل مفهومی و یازده مدل تفضیلی شایستگی های مدیران عالی (معاون وزیر)، مدیران میانی (مدیرکل مناطق کشوری) و مدیران عملیاتی (رئیس حوزه استانی) پروژه های ملی با تمرکز بر منشأ ریسک ارکان پروژه (کارفرما، پیمانکاران و مهندسان مشاور) به کمک پنج مدل ریاضی- رایانشی با رویکردهای قطعی و فازی به طور مناسب طراحی شد و به نحو مطلوبی توسعه و شبیه سازی گشت و در اختیار بهره برداران یا توسعه دهندگان مدل قرارگرفت. در این مقاله به یافته های حاصل از طراحی مدل همگرا نمودن نظر صاحب نظران فنی– اجرایی در خصوص معیارهای شایستگی مدیران پروژه های ملی، رتبه بندی ریسک ها و ارائه پیشنهادها بر مبنای یافته ها بسنده شده است.

تحقیقات امروزی نشان داده است که به سه دلیل فرهنگ ناکارآمد، عدم مدیریت دانش سازمانی، عدم دانش فناوری اطلاعات ، مدیریست ریسک با مشکلاتی مواجه است . گسترش خارق العاده تکنولوژی های ارزان و پر سرعت نوآوری های سازمان را شکل های متفاوتی در آورده است. این پیچیدگی عملیاتی و در نتیجه آن مدیریت ریسک در اثر نیاز به رقابت برای پاسخگویی سریع به تغییرات بازار تقویت میشود. اگر میخواهید یک رهبر در بازار باشید بایستی بموقع فرصتهای جدید را شکار کنید و این عمل نیازمند واکنش سریع است. در اینجا یک معمای بنظر غیر قابل حل مطرح میشود: اگر مدت زمانی برای مطالعه جهت سرمایهگذاری صرف کنید، ممکن است دیگر فرصت پیش آمده و جود نداشته باشد و یا اگر با شک و تردید عمل کنید چیزی خارج از انتظار شما پیش آید. بنابراین اطلاعات هم بخشی از مشکلات مدیریت ریسک و هم بخشی از راه حل آن است. لکن جمعآوری اطلاعات بدون توجه به دانش مفهومی نهفته در آن بسیار خطر آفرین خواهد بود. لذا بخش عمدهای از مشکلات مدیریت ریسک ناشی از کمبود اطلاعات نیست بلکه بیشتر نقصان دانش و تعبیر معانی آن مطرح است.

اجرای صحیح پروژه های تعمیرات اساسی کارخانه های فرایندی در صنایع بالادستی نفت که شامل تجهیزات و تأسیسات سرمایه بر بسیاری هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. شناسایی و ارزیابی صحیح ریسک های این نوع پروژه ها، گامی مهم در جهت کاهش چشمگیر خسارات مالی، انسانی و زیست محیطی آن ها محسوب می شود. در این پژوهش، چارچوبی جدید برای ارزیابی انواع ریسک های این نوع از پروژه ها ارائه شده است. بر این اساس ابتدا با استفاده از نظر خبرگان، ریسک های این نوع پروژه ها با استفاده از روش مصاحبه و طوفان فکری شناسایی شد. 10 مورد از این ریسک ها با استفاده از روش دلفی فازی به عنوان مهم ترین موارد انتخاب شده و با روش ترکیبی SWARA و EDAS فازی مبتنی بر اعداد فازی ذوزنقه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس یافته های پژوهش، از منظر خبرگان ریسک تأمین مالی به موقع از سوی کارفرما، با امتیاز ارزیابی 0/83 دارای بالاترین رتبه در میان ریسک ها است و ریسک شکست و نقص تجهیزات در حین عملیات، با امتیاز ارزیابی 0/04، پایین ترین رتبه را در میان ریسک های پروژه های تعمیرات اساسی صنایع فرایندی بالادستی نفت دارا است.

در عصر فناوری اطلاعات در دنیای پیچیده امروز هرجا سخن از پروژه های فناوری اطلاعات است،ریسک جزءِ جدایی ناپذیر آن است.احتمال شکست آنها همیشه بالا بوده است و در محیطهای متلاطم که سازمانها با تهدیداتی برای بقاء و عملکرد موفق مواجهند،رویکردهای مبتنی بر مدیریت ریسک میتواند در بسیاری موارد اثربخش باشد.مدیریت دانش به عنوان ساز و کار اعمال فرآیندهایی در سطح فردی،گروهی و سازمانی جهت ایجاد شرایطی که دانش و اطلاعات بتواند در زمان مناسب در اختیار افراد قرار بگیرد جایگاه مهمی در مدیریت ریسک پروژه دارد.دراین زمینه،هدف این مقاله ارائه چارچوبی برای مدیریت ریسک مبتنی برمدیریت دانش را در پروژه های فناوری اطلاعات درشرکت کاسپین تبیین کند.این تحقیق از نظر هدف کاربردی،و از لحاظ بعد طبقه بندی اهداف جزء روش توصیفی و از لحاظ ماهیت موضوع پژوهش جزء کمی قرار داردجامعه آماری این پژوهش، مدیران ونخبگان مدیریت ریسک در شرکت کاسپین است، نمونه آماری با روش نمونه گیری تصادفی ساده داده های مورد نیاز جمع آوری شد.در نهایت 120 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه بود.روش تجزیه و تحلیل به دو صورت توصیفی و استنباطی که در قسمت توصیفی با استفاده از نمودار، درصدها، میانگین و انحراف استاندارد و همچنین در قسمت استنباطی جهت تحلیل دادهها از رگرسیون خطی ساده و برای بررسی بررسی رابطه بین متغیرها از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است.نتایج نشان می دهد مدیریت دانش بر مدیریت ریسک پروژه در پروژه های شرکت کاسپین دارای تأثیر مستقیم،مثبت و معناداری می باشد .

هدف: در سال های اخیر با تسری مفهوم توسعه پایدار در چرخه حیات پروژه های ساخت و ماهیت پویا و حادثه آفرین این پروژه ها، مسئله مدیریت ریسک پایدار، بیش از پیش در کانون توجه پژوهشگران قرار گرفته است. با این حال، فقدان مرور نظام مند و تحلیل کتاب سنجی مجموعه پژوهش های انتشاریافته، چشم انداز آتی و روند تکامل این حوزه مطالعاتی را در هاله ای از ابهام قرار داده است. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی و ترسیم بدنه ادبیات برای شناسایی شکاف های بالقوه پژوهشی و برجسته کردن مرزهای دانش در حوزه مطالعاتی مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار نگاشته شده است.روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است و از نظر روش اجرا، مرور نظام مند تلقی می شود. در این پژوهش برای تحلیل توصیفی و محتوایی مقاله ها، مرور نظام مند ادبیات مطابق با دستورالعمل پریزما انجام گرفته است. در این راستا، ضمن بازیابی و غربالگری ۱۶۳۰ مقاله انتشاریافته در دو پایگاه علمی اسکوپوس و وب آوساینس، طی سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳، به تحلیل ۱۱۳ مقاله واجد شرایط پرداخته شد. در تکمیل مرور ادبیات نظام مند و برای ارزیابی جامع نگرتر حوزه مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار، از تحلیل کتاب سنجی و فنون مصورسازی، اعم از تحلیل شبکه های هم تألیفی پژوهشگران و هم رخدادی واژگان کلیدی، در نرم افزار وس ویور بهره برده شد.یافته ها: با تحلیل توصیفیِ مقاله های بازیابی شده بر مبنای سال انتشار و فراوانی آن ها در مجله های گوناگون، مشخص شد که در سال های اخیر، استقبال پژوهشگران به حوزه مطالعاتی مدیریت ریسک پروژه های ساخت، از منظر توسعه پایدار، رو به افزایش بود. با تحلیل محتوایی مقاله ها ملاحظه شد که پژوهشگران در حوزه کلی مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار، بر پنج مضمون پژوهشی تمرکز داشتند که عبارت اند از: ۱. ریسک های کلی پایداری؛ ۲. ریسک های تدارکات پایدار؛ ۳. ریسک های زنجیره تأمین؛ ۴. ریسک های پذیرش فناوری؛ ۵. ریسک های منابع انسانی. با تعمیق و تدقیق در پژوهش ها ملاحظه شد که پرتکرارترین ریسک ها در پروژه های ساخت پایدار، در هشت بُعد اصلی قرار داشتند: ۱. مالی و اقتصادی؛ ۲. اجتماعی؛ ۳. اجرایی، مدیریتی و سازمانی؛ ۴. دانشی و مهارتی؛ ۵. دولتی و قانونی؛ ۶. ذی نفعان/کارفرما؛ ۷. زیست محیطی؛ ۸. فناوری، تجهیزات و منابع. از منظر روش پژوهش ملاحظه شد که سهم پژوهش های تجربی و کاربردی در مدیریت ریسک پروژه های ساخت پایدار، کمتر از پژوهش های توصیفی و مروری بود که این امر، بر وجود فرصت های مطالعاتی فراوان برای انجام پژوهش های کاربردی با طرح مسائل و اعمال فرض های مختلف، تأکید می کند. از نظر استراتژی، سهم چشمگیری از مقاله ها، روش پیمایشی و تعداد کمتری از مقاله ها روش مطالعه موردی را در دستور کار خود قرار داده بودند. نظر به آنکه دقت و تعمیم پذیری نتایج پژوهش، در روش پیمایشی بیش از مطالعه موردی است، گرایش پژوهشگران به استراتژی پیمایشی بیشتر بود. همچنین پژوهشگران در ارزیابی ریسک های پروژه های ساخت پایدار، اغلب از روش های تحلیل آماری بهره برده بودند. با تحلیل کتاب سنجی و تدقیق در تحلیل های هم رخدادی واژگان کلیدی، ملاحظه شد که گرایش آتی پژوهشگران در محوریت قراردادن مفاهیم، رویکردها و زمینه هایی همچون اقتصاد چرخشی، بازیافت، ارزیابی ریسک، تحلیل عاملی، رهبری در انرژی و محیط زیست کشورهای در حال توسعه و پیمایش پرسش نامه ای، در حوزه مدیریت ریسک پرژوه های ساخت پایدار بود.نتیجه گیری: با توجه به یافته های این پژوهش، پیش بینی می شود که جهت گیری مقاله های آتی از نظر محتوایی و روش شناسی، به سمت تکمیل پازل نظام مدیریت ریسک پایداری (شناسایی، ارزیابی، کنترل و واکنش به ریسک) در پروژه های ساخت وساز پایدار، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، در قالب مطالعات تجربی و کاربردی با روش آمیخته و کاربست رویکرد ترکیبی در فضای عدم قطعیت باشد. مطالعات مختلفی به بررسی موانع و مخاطرات پروژه های ساخت از وجوه مختلف پایداری مانند اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی پرداخته اند. اما سهم بُعد اقتصادی بیش از ابعاد اجتماعی و زیست محیطی بود که این نقصان، ارزیابی جامع نگری از ریسک پروژه های پایدار به ارمغان نمی آورد. هرچند انجام چنین مطالعات برای تخصیص کارآمد منابع ضروری هستند. سهم دانش افزایی این مقاله در واکاوی وضعیت کتاب سنجی حوزه مطالعاتی مدیریت ریسک در پروژه های ساخت پایدار، به منظور تعیین جهت گیری پژوهش های آتی نیز به سهم خود منحصربه فرد بود.