صنایع بالادستی نفت

بخش تأمین تجهیزات مورد استفاده در بالادستی صنعت نفت کشور، یکی از مهمترین بخش های این صنعت است که کماکان وابستگی قابل توجهی به خارج دارد. موارد متعددی برای تشریح اهمیت ساخت داخلی تجهیزات نفتی در ایران وجود دارد که تقویت امنیت ملی، انتقال و توسعه فناوری، رشد درون زای اقتصاد ملی و توسعه بازارهای صادراتی از آن جمله هستند. ضمن اینکه توسعه صنعت ساخت تجهیزات نفتی در بخش بالادستی با سیاست های کلی کشور همراستا می باشد. با بررسی سوابق تاریخی نیز ملاحظه می شود از بدو اعطای امتیازنامه ها و انعقاد قراردادهای نفتی با شرکت های خارجی، لزوم به کارگیری و توانمندسازی نیروی کار داخلی و تأمین حداکثری تجهیزات صنعت نفت توسط بخش های مرتبط در کشور، مورد توجه مقامات نفت و تأکید قانونگذار بوده است. در این مطالعه از ملاحظات اقتصادی و حقوقی ساخت داخل تجهیزات صنعت نفت به عنوان چارچوبی برای بررسی قرارداد جدید نفتی ایران موسوم به IPC استفاده شده است. ارزیابی این قراردادها در چارچوب مذکور نشان می دهد که انتقال فناوری در پرتو تأمین نیازهای فناورانه صنعت ساخت تجهیزات نفتی و توانمندسازی سازندگان داخلی تا سطح رعایت اصول اقتصادی بنگاه داری، در قالب قراردادهای جدید نفتی میسر نشده و با اشکالات غیرقابل اصلاحی از جمله انتظار نادرست تأمین نیازهای فناورانه این صنعت از شرکت های نفتی بین المللی و ناکارایی این الگوی قراردادی در ارتقای سطح فناوری تولیدکنندگان داخلی تجهیزات هدف مواجه است.

اجرای صحیح پروژه های تعمیرات اساسی کارخانه های فرایندی در صنایع بالادستی نفت که شامل تجهیزات و تأسیسات سرمایه بر بسیاری هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. شناسایی و ارزیابی صحیح ریسک های این نوع پروژه ها، گامی مهم در جهت کاهش چشمگیر خسارات مالی، انسانی و زیست محیطی آن ها محسوب می شود. در این پژوهش، چارچوبی جدید برای ارزیابی انواع ریسک های این نوع از پروژه ها ارائه شده است. بر این اساس ابتدا با استفاده از نظر خبرگان، ریسک های این نوع پروژه ها با استفاده از روش مصاحبه و طوفان فکری شناسایی شد. 10 مورد از این ریسک ها با استفاده از روش دلفی فازی به عنوان مهم ترین موارد انتخاب شده و با روش ترکیبی SWARA و EDAS فازی مبتنی بر اعداد فازی ذوزنقه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس یافته های پژوهش، از منظر خبرگان ریسک تأمین مالی به موقع از سوی کارفرما، با امتیاز ارزیابی 0/83 دارای بالاترین رتبه در میان ریسک ها است و ریسک شکست و نقص تجهیزات در حین عملیات، با امتیاز ارزیابی 0/04، پایین ترین رتبه را در میان ریسک های پروژه های تعمیرات اساسی صنایع فرایندی بالادستی نفت دارا است.

 در جهان صنعتی امروز، فناوری نانو به عنوان یکی از فناوری های نوظهور و راهبردی مطرح است و در ایران نیز برنامه ملی مربوطه, حضور در بین 15 کشور برتر در فناوری نانو تا سال 2015 را هدف قرار داده است. از آنجا که هزینه پروژه های تحقیقاتی و اجرایی در زمینه فناوری های نوین بسیار قابل توجه می باشد و همچنین به دلیل تعدد شاخه های فناوری نانو، تعیین اولویت برای سرمایه گذاری در این زمینه اهمیت فراوان دارد. از سوی دیگر, صنعت نفت و به ویژه بخش بالادستی آن به عنوان یک صنعت استراتژیک برای ایران مطرح است و برای کاربردهای علمی و تحقیقاتی فناوری نانو در این صنعت، افق روشنی پیش بینی می شود. از سوی دیگر و از آنجا که موردی ازتحقیقات علمی در خصوص تعیین اولویت های فناوری نانو در صنایع مختلف کشور و به ویژه صنعت نفت یافت نشد ، موضوع این تحقیق به یافتن اولویت های  کاربرد فناوری نانو در صنایع بالادستی نفت اختصاص یافت. برای این منظور, ابتدا با مرور ادبیات تصمیم گیری، AHP به عنوان یکی از روش های تصمیم گیری چندمعیاره جهت تعیین اولویت ها انتخاب گردیده و در مرحله بعد، معیارهای اولویت دهی، بر اساس نظرات کارشناسان صنایع بالادستی نفت و بر پایه مرور معیارهای تصمیم گیری ذکر شده در ادبیات تصمیم گیری و پروژه های مشابه در داخل کشور، مشخص شده اند. در نهایت نیز با جمع بندی نظرات کارشناسی و با استفاده از نرم افزار Expert Choice, اولویت های  کاربرد فناوری نانو در صنایع بالادستی نفت ایران، با توجه به کاربردهای شناسایی شده فناوری نانو در صنایع بالادستی نفت در مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف، تعیین و روایی نتایج از طریق بررسی همبستگی اسپیرمن آنها با نتایج حل مجدد مساله از طریق روش PROMETHEE سنجیده شده است.