سلیم بن قیس

مهدویت آموزه اصیلی است که پیشینه گزارش دهی از آن به دوران رسول خدا؟ص؟ بازمی گردد. این سخن به پشتوانه روایت هایی متعلق به صدر اسلام و گزارش های مندرج در کتاب هایی مانند کتاب سلیم بن قیس هلالی است. در این میان برخی از فقیهان امامی، نویسندگان اهل سنت و تعدادی از شرق پژوهان معاصر در اعتبار گزارش های سلیم بن قیس هلالی و اثبات مهدویت به واسطه آنها تردید نموده و نتایج تحقیق خود را «عدم وجود حقیقی سلیم بن قیس»، «جعل کتابی با نام وی توسط ابان بن ابی عیاش» و «غیرقابل اعتماد بودن نسخه های موجود» برشمرده اند. در این نگاشته نویسنده تلاش نموده تا با روش تحقیق آمیزه ای تلفیقی، روش داده پردازی توصیفی _ تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای شیعیان و اهل سنت، به بررسی شخصیت سلیم بن قیس و کتاب وی پرداخته و نتایج حاصله که شامل «اصالت شخصیتی با نام سلیم بن قیس»، «اصالت کتاب سلیم بن قیس» و «اعتبار گزارش های باقی مانده از وی درباره امام مهدی؟عج؟» است را ارائه نماید.

درباره وجود شخصیت سلیم بن قیس و نیز انتساب کتابی حدیثی به وی، اختلاف نظر و مناقشات متعددی وجود دارد؛ برخی، کتاب منسوب به سلیم را ساختگی دانسته اند و برخی دیگر معتقد هستند که وی کتاب حدیثی داشته است. بنابراین اکنون لازم است پژوهش مستقلی پیرامون ابعاد مختلف این کتاب، از جمله اسناد اصلی نسخه های خطی سلیم، که منقول از معمر بن راشد هستند، انجام شود. نتایج بررسی روایات هفتادگانه معمر در منابع شیعی، روشن نمود که: حدود نیمی از روایات معمر، که البته به فضائل اهل بیت(ع) مرتبط هستند، در منابعی وجود دارند که این منابع، از نظر اصالت یا انتساب به مؤلف و یا زمان تألیف، مخدوش هستند. همچنین (جدای از احادیث جعلی سلیم در کتاب الغیبه نعمانی)، هیچ حدیثی از معمر بن راشد به نقل از سلیم در منابع شیعه و سنی وجود ندارد. همچنین، هیچ حدیثی نیز از معمر به نقل از ابان بن ابی عیاش (تنها راوی کتاب سلیم) در منابع شیعی، وجود ندارد. از سوی آخر، با توجه به اینکه ابان بن ابی عیاش و معمر بن راشد و عبدالرزاق بن همام (راویان اسناد کتاب سلیم)، همگی از راویان عامه هستند؛ به نظر می رسد که اسناد معمر برای احادیث کتاب کنونی منسوب به سلیم، ساختگی باشند

از دیرباز، مناقشاتی درباره شخصیت سلیم و نیز صحت و اعتبار کتاب سلیم بن قیس در منابع شیعی وجود داشته است. موافقان اعتبار کتاب سلیم، بدون توجه به مشکلات محتوایی این کتاب، و نیز وضعیت نسخه هایِ خطی مشوش کتاب سلیم، اصرار دارند تا با بیان نظرات تأییدی دانشمندان و علمای پیشین و اسناد قابل قبول برای کتاب سلیم، نسبت به اعتبار این کتاب اقدام، یا وضعیت اعتبار آن را تصحیح یا پررنگ نمایند. در این میان، اسناد شیخ طوسی بر ابتدای یک مدل از نسخه های خطی کتاب سلیم، بسیار حایز اهمیت است؛ اما با توجه به ابهامات جدی موجود در سند منسوب به شیخ طوسی، و نیز با توجه به دلایل و قراینی که از آثار شیخ طوسی و منابع پیشینیان او وجود دارد، به نظر می رسد که اسناد نونویس موجود در یک نسخه خطی کتاب سلیم، سند و طریق شیخ طوسی نیستند و برخی افراد، دانسته یا نادانسته آن را به صورت جعلی در نسخه برداری های خود از کتاب منسوب به سلیم، آن را بر نسخه خطی متأخر کتاب سلیم افزوده اند.