مطالب مرتبط با کلیدواژه

تفسیر موضوعی


۲۱.

مدل روششناختی مطالعة سبک زندگی اسلامی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: مفهوم تفسیر موضوعی تحلیل محتوا روش مدل سازی مفهوم پردازی باز مفهوم پردازی محوری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی فرهنگ سبک زندگی
تعداد بازدید : ۸۳۵ تعداد دانلود : ۸۸۳
برای مطالعه سبک زندگی با رویکرد اسلامی و استنباط وضعیت مطلوب آن، باید از قرآن استفاده کرد. به خصوص استنباطی که درصدد است به تولید نظریهای در باب سبک زندگی اسلامی بیانجامد، یعنی استنباط مدل مطالعه سبک زندگی اسلامی با استفاده از قرآن در مقام گردآوری، ساخت مدلمفهومی، نظریهپردازی،... بیشتر نیاز به استفاده از آیات قرآن دارند. اما از چه روشی میتوان در مقام نظریهپردازی از قرآن استفاده کرد؟ به عبارت دیگر مدل روششناختی مطالعه قرآن برای رسیدن به نظریة سبک زندگی اسلامی کدام است؟ برای پاسخگویی به این سؤال بین سه روش تفسیر موضوعی، تحلیل محتوا و مدلسازی ترکیب شده است که به مدل ترکیبی روششناختی یا «روش مدلسازی بر اساس منابع دینی» نامگذاری شده است. این تحقیق درصدد است ضمن توضیح هر یک از این سه روش، به مدلی ترکیبی برای نظریهپردازی در باب سبک زندگی اسلامی از قرآن دست یابد.
۲۲.

مطالعه تطبیقی روش شناسی تفاسیر موضوعی «موضوع محور» و مکتب اثبات گرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: روش شناسی علوم انسانی تفسیر موضوعی قرآن کریم پژوهش تطبیقی مکتب اثبات گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۸۵ تعداد دانلود : ۱۲۲۰
بررسی روش شناسی تفسیر موضوعی، نقش بسزایی در تعیین اقسام آن دارد. این پرسش که تفسیر موضوعی در بررسی تطبیقی با چه روش شناسی هایی قرار می گیرد و بر مبنای آن دارای چه ویژگی هایی است، محور این پژوهش قرارگرفته است.بر این اساس، نوعی از تفسیر موضوعی قرآن که در آن مفسران، آیات مربوط به یک موضوع را گردآوری و دیدگاه قرآن درباره آن را ارائه می نمایند، تفسیر «موضوع محور» نامیده شده و به لحاظ روش شناختی با یکی از مکاتب علوم انسانی به نام مکتب اثبات گرایی، مورد بررسی تطبیقی قرارگرفته و وجوه اختلاف و اشتراک آن ها آشکارشده است.این پژوهش به شیوه توصیفی -تحلیلی می کوشد تا ویژگی های «دیدگاه قرآنی»  در تفاسیر موضوع محور را در تطبیق با مکتب اثبات گرایی معرفی نماید. اثبات گرایان و مفسران «موضوع محور» قرآن کریم، از جهت مبانی مهمی مانند معناداری گزاره های دینی، واقع نمایی زبان قرآن و قلمرو واقع با یکدیگر اختلاف دارند. از سوی دیگر بر اساس ظرفیت های روش شناختی مکتب اثبات گرایی و جایگاه «نظریه» در آن، دیدگاه قرآنی مبتنی بر تفاسیر موضوع محور،«نظریه قرآنی»، می باید دارای ویژگی های مهمی مانند:  ابتناء بر آیات محکم، تبیین روابط علی و معلولی مبتنی بر اصول عقلی، جهان شمولی و قابلیت انتقال بین الاذهانی باشد.
۲۳.

تحلیل گفتمان موضوعی: تلفیقی از رویکرد گفتمانی تاریخی و تفسیر موضوعی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تحلیل گفتمان موضوعی رویکرد گفتمانی- تاریخی تفسیر موضوعی نقد درونی آرمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲۶ تعداد دانلود : ۴۷۸
امروزه، با بی اعتبار شدن معیارهای اخلاقی مشروع و مقبول اکثریت جامعه که در مسیر سنجش و ارزیابی گفتار و کردار نخبگان قدرت، به ویژه سلطه جویان، وجود دارد، حوزه تحلیل گفتمان مبتنی بر «نقد درونی» و وفادار به اصول مکتب فرانکفورت با چالش جدی مواجه شده است و برای رفع این معضل، سنت تفسیر موضوعی قرآن کریم اهمیت یافت. مفسر موضوعی به دنبال استخراج آرمان ها، راه حل ها، نظریه ها و ایده هایی است که به صورت پراکنده درباره موضوعات و معضلات فردی و یا اجتماعی خاصی در لابه لای آیات، مضامین و مفاهیم قرآن ارائه شده است. در این مقاله، رویکردی معرفی خواهد شد که با هدف تعمیم فلسفه تفسیر موضوعی به عرصه تحلیل گفتمان سیاسی/اجتماعی تدوین شده است. این بسته نوین که به اصطلاح آن را «تحلیل گفتمان موضوعی» می نامیم، با تلفیق نظریه ها و راهبردهای تحلیلی «رویکرد تاریخی- گفتمانی ووداک» و مراحل اجرایی «رویکرد تفسیر موضوعی شهید صدر» تدوین شده است. این بسته در سه بعد «مبانی نظری»، «ابزار تحلیل زبان» و «مراحل عملیاتی» توصیف شده است. همچنین، شیوه کار با نظریه بافت و نظریه استدلال به عنوان ابزار تحلیل به صورت منفرد بازنمایی شد. بااین حال، برای آشنایی با شیوه کار با این بسته خارج از حیطه تفسیر موضوعی، تبیین مراحل عملیاتی نیز با یک مطالعه موردی آزمایشی روی مثنوی معنوی همراه شد. تحلیل گفتمان موضوعی برای استخراج، تبیین و تدوین آرمان ها، عقاید و یا نظریه های نقادانه فرد/افرادی از مراجع و رهبران مذهبی/سیاسی که به نوعی مشروعیت کسب کرده اند، به عنوان مکملی برای نقد درونی و یا سرمشقی برای نخبگان قدرت توصیه می شود.
۲۴.

رابطه متقابل جامعه و ابتلاءهای اجتماعی پیامبران (تحلیل موردی داستان ابراهیم)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: سنت ابتلاء نهاد اجتماعی ابراهیم (ع) قوم ابراهیم (ع) زمینه اجتماعی تفسیر موضوعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۸ تعداد دانلود : ۲۴۸
طبق رویکرد قرآن کریم، حیات انسانی آمیخته با آزمون است و تعالی و تکامل انسانی رابطه ای متقابل با آن دارد. پیامبران اُسوه های عینی ابتلاء های الهی بودند و گزارش ابتلاء ایشان در قرآن با گزینشی هوشمندانه انجام شده است. برابر فرضیه این پژوهش، پدیداری ابتلای پیامبران رابطه ای متقابل با شرایط فردی و اجتماعی آنان دارد. بنابراین، آزمون پیامبران متناسب با گفتمان جامعه روزگار آنان بوده است و شناخت این گفتمان در تفسیر این ابتلاء ها امری ضروری است. از این رو، تحلیل شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه زیستی پیامبران، در تشخیص زمینه های اجتماعی ابتلاء ایشان کارآمد است و به دنبال آن، تصویری دقیق تر از چرایی، چگونگی و توجیه تنوع گونه های ابتلاء آنان در اختیار ما قرار می دهد. مسئله اصلی این پژوهش، تحلیل زمینه های اجتماعی مؤثر در پدیداری ابتلاء های قرآنی حضرت ابراهیم(ع) به منزله اُسوه عینی فرازمندی در آزمون های الهی است. بدین منظور، پس از تبیین چیستی ابتلاء و مؤلفه های آن، با بررسی فضای حاکم بر جامعه عهد ابراهیم(ع)، زمینه های پدیداری ابتلاء های وی را ذیل نهادهای اجتماعی مرتبط با آن تبیین می کند. این پژوهش، پیوند میان گونه ابتلاء و شرایط اجتماعی عصر ابراهیم(ع) را نشان می دهد و نسبت سنجی ویژگی های عصر پیامبران با ابتلاء ایشان را روشی برای تحلیل ابتلاء اجتماعی پیامبران در قرآن می داند.
۲۵.

رسالت جهانی حوزه های علمیه با نگاهی به آیات قرآن کریم

کلیدواژه‌ها: کافة النّاس گستره تبلیغ دین تفسیر موضوعی معارف قرآن کریم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۲ تعداد دانلود : ۲۹۰
قرآن به عنوان کتابی آسمانی و هدایت گر جوامع مختلف بشری، گزاره هایی را درباره رسالت جهانی حوزه های علمیه در تبیین و تبلیغ دین، ارائه کرده است. بر پایه قرآن کریم که یکی از مهم ترین منابع معرفت شناسی است، می توان اصول تبلیغ جهانی اسلام را شناخت. اکنون پرسش این است که قرآن، چه تصویری را برای ارائه اسلام به مردم جهان ترسیم کرده و گستره مخاطبان آن چه کسانی هستند؟ این پژوهش درصدد گردآوری و ارائه آیات مرتبط با تبلیغ دینی بین المللی و لوازم آن به پژوهشگران است. بهره این تحقیق، آسانی دست یابی پژوهشگران به آیات مرتبط با تبلیغ جهانی اسلام بوده و پاسخ گویی به پرسش هایی درباره گستره تبلیغ اسلام از دیگر فواید آن خواهد بود. این نگاشته که برای نخستین بار فهرستی از آیات را در موضوع پیش گفته استخراج کرده، با چینشی فهرستی در دو بخش ارائه می شود؛ بخش نخست با عنوان آیات ناظر به رسالت جهانی حوزه های علمیه در امر تبلیغ» و بخش دوم با عنوان آیات ناظر به بایسته های تبلیغ بین المللی.
۲۶.

تفسیر موضوعی در «بحار الانوار»(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: تفسیر موضوعی بحار الانوار نگرش موضوعی به آیات گردآوری آیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۸ تعداد دانلود : ۶۲۴
با بررسی شمول و گستردگی موضوعات «بحار الانوار» از یک سو، و کامل بودن آیات هر باب از سوی دیگر، نظم و انسجام روش علامه مجلسی در ورود به تفسیر آیات روشن می گردد. بررسی محتوای باب هایی که هم دارای آیات و هم تفسیر هستند، نمایانگر توسعه و ابتکار ایشان در گردآوری آیات بر اساس موضوع بندی ابواب تفسیری در «بحار الانوار» است که در ذیل آن، با نقل از دانشمندان و مفسران و بررسی و نقد اقوال ایشان، مقدمات رسیدن به مرحلة بعد فراهم می شود. تحلیل، استنتاج و اظهار نظرْ اصلی ترین مرحله در تفسیر است که با پاسخ به شبهات از سوی مرحوم مجلسی و رفع تعارض ها با تکیه بر اصول تفسیری صورت گرفته است. از مجموع بررسی های صورت گرفته، وسعت و قوّت کار علامه مجلسی ثابت می شود. نگاه دقیق مرحوم مجلسی در ترجیح نظر برخی از مفسران با استناد به سیاق آیات، شهرت و احادیث و نقد برخی دیگر از نظرات تفسیری به سبب تناقض با مسلمات اعتقادی و احادیث و همچنین جلوگیری از تکلف در تفسیر، گواه این مطلب است. هرچند نمی توان گفت ایشان در زمان خویش به دنبال تفسیر موضوعی به شیوة کنونی بوده، اما عمق و دقت کار وی در «بحار الانوار» به گونه ای است که می تواند برای دانشمندان و صاحب نظران حوزة تفسیر موضوعی منشأ الهام و پیشرفت باشد.
۲۷.

فرایند نظریه پردازی قرآنی در حوزه تفسیر موضوعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: نظریه پردازی قرآنی تفسیر موضوعی فرایند نظریه پردازی مراحل نظریه پردازی تولید علوم انسانی اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶۸ تعداد دانلود : ۵۷۱
قرآن کریم،کامل ترین برنامهخداوند برای بشریت بوده وپیشرفت وسعادت انسان هادرسایه بهره مندی از هدایت آن است. برای بهره مندی از هدایت قرآن به دست آوردن نظر آن ضروری است.کشفنظر قرآن منوط به آشنایی با فرایند درست نظریه پردازی قرآنی و طی مراحل آن است. این تحقیق با هدف فراهم سازی زمینه استخراج صحیح نظریه قرآن در مسائل مختلف، فرایند نظریه پردازی قرآنی را بررسی می کند. گردآوری اطلاعات به روش مطالعهکتابخانه ای و فیش برداری و پردازش به روش توصیفی و تحلیلی است. بررسی نشان می دهد،فرایند نظریه پردازی قرآنی دوازده مرحله دارد کهعبارتند از:انتخاب مسئله، ایضاح مفاهیم کلیدی مسأله، تهیهساختار، آگاهی از پیشینه ودستاوردهایبشری درباره مسأله، به دست آوردن دیدگاه های مهمدر مسئله، مطالعه اکتشافیقرآن و استخراج آیات، ارائه فرضیه، دسته بندی و مرتب کردن آیات، تفسیر آیاتگردآوری شده در جایگاه خود، مشخص کردن حد دلالت آیات، استخراج نظریه، ارزیابی نظریه.
۲۸.

نظام هدایت و شاخصه های آن در قرآن کریم

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: خدامحوری رشد انسان امامت و هدایت کلام نقلی تفسیر موضوعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۹ تعداد دانلود : ۳۱۲
هدایت، برترین وظیفه حجج الهی علیهم السّلام است. همه گفتارها و رفتارهای ایشان ذیل مفهوم هدایت انسان جای می گیرد. نادیده انگاری این تکلیف در تحلیل رفتار حجّت های الهی، تحلیل گر را دچار سردرگمی می کند. قرآن کریم راه هدایت را تبیین کرده و می توان با کنارهم قراردادن آیات کریمه، فرایندی را برای آن تصویر کرد. این نوشتار بر آن است تا نظام واره هدایت را در قرآن کریم به تصویر بکشد. از این رو شاخصه های هفت گانه ای برگرفته از 309 آیه، طرّاحی کرده است. در بررسی مشتقات «هدایت» مباحث ادبی، تفسیری و اصولی مطرح شده و واژگان هم نشین مورد توجّه قرار می گیرد.
۲۹.

نقدی بر تفسیر موضوعی قرآن کریم با رویکرد اقتصادی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۴۶۶ تعداد دانلود : ۶۵۴
کتاب تفسیر موضوعی قرآن کریم با رویکرد اقتصادی برای دانشجویان رشته های علوم اقتصادی و در راستای پیوند قرآن با علوم انسانی در عرصۀ مسائل اقتصادی نگاشته شده است. تأکید بر شیوه های معتبر تفسیر قرآن با موضوع شناسی علوم اقتصادی ازجمله اهداف مؤلف این کتاب است. از سویی، توجه هم زمان به گزاره های اقتصادی قرآن و مسائل علم اقتصاد، ازجمله اقتصاد خرد و کلان، مالکیت خصوصی و دولتی، فعالیت های اقتصادی در زمینۀ تولید و توزیع و خدمات، برداشت های ساده و درعین حال کارآمدی از آیات اقتصادی به دست خواهد داد که مخاطب باتوجه به عنوان کتاب درپی آن هاست. باوجود چنین تلاش های رو به رشدی که این اثر در ادبیات تفسیر اقتصادی دارد، حالت گزارش گونۀ متن و حجم بالای آن فرصت بحث در بخش های مهم اقتصادی، ازجمله مسائل مالی روز و بحث ربا و مسائل متعدد بانکی و پولی، را گرفته است و در برخی موارد نیز دلالت های تفسیری کافی و مستدل نیست.
۳۰.

بررسی «انفاق در قرآن» بر اساس ترتیب نزول آیات(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: قرآن انفاق جامعه جاهلی تفسیر موضوعی رویکرد تاریخی در تفسیر ترتیب نزول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۴ تعداد دانلود : ۴۸۵
قرآن در یک دوره تاریخی و طی 23 سال، در پی مقتضیات مربوط به عصر رسالت پیامبر صلی الله علیها و آله نازل شده است. ازاین رو، یکی از شیوه های کارآمد در تفسیر قرآن، مطالعه آن با رویکرد تاریخی است. در این نوشتار که از شیوه تفسیر موضوعی و رویکرد تاریخی بهره برده، موضوع انفاق بررسی گردیده است. ابتدا با بررسی کتب تاریخی و اشعار جاهلی، وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم عصر نزول و فرهنگ حاکم بر آن جامعه در زمینه انفاق شناسایی شده؛ سپس با دقت در آیات مربوط به انفاق، بر اساس ترتیب نزول و زمان نزول، و سیر تدریجی و گام به گام قرآن برای فرهنگ سازی و قانون گذاری در این زمینه بررسی گردیده است. قرآن در طی23 سال نزول تدریجی، توانست ضمن بهره گیری از خصلت سخاوت و کرم اعراب، به تدریج رذایلی همچون فخرفروشی، تعصب، اسراف و... را از آن جامعه بزداید و به آن رنگ توحیدی و دگردوستی ببخشد.
۳۱.

التفسیر الموضوعی، تعریفه، أقسامه، مشروعیته، علاقته بأنواع التفاسیر الأخرى(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۲۰۸
التفسیر الموضوعی اتجاه جدیده فی الدراسات التفسیریه یحاول أن یفسر قضایا محدده فی القرآن الکریم یتمایز عن الطریقه السائده فی التفسیر طیله القرون التی سبقت القرن الرابع عشر الهجری والتی عرفت باسم طریقه التفسیر التجزیئی أو التسلسلی أو الموضعی. وسبب نشوء هذه الظاهره هو التطورات العظیمه التی حصلت فی واقع المسلمین على مختلف الصعد اجتماعیاً وسیاسیاً وثقافیاً وإصلاحیاً والتحدیات التی واجهت المسلمین فی مختلف مجالات الحیاه وتطلبت من علمائهم رداً وموقفاً سریعاً لا یستطیع انتظار الفراغ من تفسیر القرآن من أوله إلى آخره على طریقه التفسیر الترتیبی مما أضفى على التفسیر الموضوعی أهمیه وفوائد کثیره. ومع أن عقودا عدیده مرت على الکتابات التی تعرضت للتفسیر الموضوعی إلا أن تباینا لا زال یلقی بظلاله على عدد من القضایا المرتبطه بالتفسیر الموضوعی من قبیل المراد بالتفسیر الموضوعی بشکل دقیق. وعند إطلاقه على أی نوع من أنواعه یدل؟ بمعنى هل یدل على التفسیر الموضوعی فی القرآن کله أم على التفسیر الموضوعی للسوره أم على التفسیر الموضوعی للمفرده القرآنیه؟ ثم ما هو المراد من الموضوع وضوابط تحدیده وبحثه وهل یجب أن یکون کما یقول سماحه المجاهد الشهید السیّد محمد باقر الصدر من خارج النص أم أنه یمکن أن یکون الموضوع من النص بدایه ونهایه؟ ثم ما هی دلائل مشروعیه هذا النوع من التفسیر وکیف یجاب عن الإشکالات الکثیره التی وجهت إلى التفسیر الموضوعی والناشئه أساسا من عدم وضوح الجانب النظری للتفسیر الموضوعی أو من سوء ظن مسبق به وبمن تبناه.
۳۲.

ماهیّت تدبر موضوعی در قرآن

کلیدواژه‌ها: قرآن تدبر موضوعی تدبر ترتیبی تفسیر موضوعی تأویل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۵ تعداد دانلود : ۵۵۰
تدبّر، تفسیر و تأویل از مهم ترین راه های فهم قرآن است. بین این سه واژه - از نظر وظیفه مردم در برابر قرآن- رابطه عموم و خصوص و اخص برقرار است. عموم مردم از طریق تدبر، به گوهرهای موجود در قرآن دسترسی پیدا می کنند. مفسران با بهره گرفتن از ابزارهای تخصصی در سطحی بالاتر تدبر می کنند. تدبر در عرصه تأویل بخشی از قرآن کریم - حقیقت و باطن کلام الهی- در انحصار معصومان^ است. تدبر موضوعی شیوه ای نو در روش های فهم قرآن به شمار می رود. با بهره گیری از این فنّ می توان با مراجعه مستقیم به کتاب الهی، دیدگاه قرآن را درباره مسائل و موضوعات مختلف زندگی و معارف وحیانی استخراج کرد. در تحقیقات مفسّران، این مهارت همراه با تفسیر موضوعی - بدون ذکر عنوان تدبر موضوعی - و در خلال آن کاربرد داشته است. تدبر ترتیبی مقدمه و پیش نیاز تدبر موضوعی به شمار می رود.
۳۳.

اعتبارسنجی کاربست روش «نظریه زمینه ای» به مثابه تفسیر موضوعی قرآن با تأکید بر آرای شهید صدر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: روش تحقیق روش نظریه زمینه ای تفسیر موضوعی علم دینی شهید صدر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۹ تعداد دانلود : ۳۲۹
«نظریه زمینه ای»، از روش های کیفی است. این روش در پژوهش های اجتماعی تفسیری برای تحلیل متون و استخراج نظریه از داده های پژوهشی، در راستای ارائه نظریه درباره «موضوعات» اجتماعی و انسانی کاربرد دارد. محققان علوم انسانی دینی کاربست این روش را توسعه داده، برای تحلیل موضوعی متن قرآن و استخراج نظریه از آن به خدمت گرفته اند. از سویی، از دیدگاه شهیدصدر، روش اجتهادی معتبر برای اکتشاف نظریه های علمی قرآن، « تفسیر موضوعی» است، که هدف آن ارائه نظریه قرآن درباره «موضوعات» واقع زندگی بشری است. در واقع، از دیدگاه محققان دینی ای که روش نظریه زمینه ای را در رجوع به قرآن برگزیده اند، این روش همچون تفسیر موضوعی عمل می کند؛ چراکه با ارائه یک موضوع به قرآن، به هدف کشف نظریه قرآنی، می خواهد یک تحقیق قرآنی را به انجام برساند. بنابراین، کاربست نظریه زمینه ای در نظریه پردازی قرآنی، به مثابه تلقی این روش، به عنوان تفسیر موضوعی قرآن است. در مقاله حاضر، اعتبار این کاربست، با تکیه بر آرای شهیدصدر بررسی می شود. مسائل این تحقیق، در دو ساحت نظریه سازی بر اساس روش نظریه زمینه ای، و نظریه سازی بر اساس تفسیر موضوعی اجتهادی، مطرح میشود. بنابراین، در اعتبارسنجی و حلّ مسئله تحقیق، به فراخور، از مبانی و قواعد روش شناسی کیفی و روش شناسی اجتهادی بهره برده می شود. یافته اصلی این تحقیق را می توان از سنخ روش شناختی دانست. در این تحقیق نشان داده می شود که در هر پژوهش نظریه پردازانه، از جمله در پژوهش های علوم انسانی دینی و پژوهش های نظریه پردازانه قرآنی، روش تحقیق باید با رویکرد علمی معتبر و منبع معرفتی معتبر، متناسب باشد. بر این اساس، بهره مندی از روش های تحقیق علوم انسانی رایج، همچون روش نظریه زمینه ای، برای نظریه پردازی قرآنی از توجیه روش شناختی لازم برخوردار نیست.
۳۴.

ماهیّت تدبّر موضوعی در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: قرآن تدبر موضوعی تدبر ترتیبی تفسیر موضوعی تأویل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۳ تعداد دانلود : ۱۲۸
ساختار ویژه قرآن اقتضا می نماید که به منظور دسترسی به نظر قرآن پیرامون موضوعات مختلف، باید نگرشی هماهنگ و جامع به آیات آن داشت. معارف قرآن کریم دارای مراتب و درجات مختلف است؛ تدبّر، تفسیر و تأویل از مهم ترین راه های فهم قرآن می باشد. بین این سه واژه ، رابطه عموم و خصوص و اخص برقرار است؛ عموم مردم از طریق تدبّر، به گوهرهای موجود در قرآن دسترسی پیدا می کنند، مفسّران با بهره گرفتن از ابزارهای تخصصی در سطحی بالاتر تدبّر می نمایند. تدبّر در عرصه تأویل بخشی از قرآن کریم - حقیقت و باطن کلام الهی- در انحصار معصومان(ع) است. تدبّر موضوعی شیوه ای نوین در روش های فهم قرآن محسوب می شود؛ فرآیندی است که با بهره گیری از آن می توان با مراجعه ی مستقیم به کتاب الهی، دیدگاه قرآن را درباره مسائل و موضوعات مختلف زندگی و معارف وحیانی استخراج نمود. در تحقیقات پژوهشگران و مفسّران، این مهارت توأم با تفسیر موضوعی - بدون ذکر عنوان تدبّر موضوعی - و در خلال آن کاربرد داشته است. این تحقیق به شیوه تطبیقی – تحلیلی با بررسی ارتباط و تفاوت تدبّر با واژگان قریب المعنی به تبیین ماهیت تدبّر موضوعی پرداخته است.
۳۵.

بررسی تطبیقی روش معناشناسی قومی - فرهنگی در شناخت مفاهیم قرآنی

کلیدواژه‌ها: مفاهیم قرآنی معناشناسی ایزوتسو تفسیر موضوعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۳ تعداد دانلود : ۱۱۴
فهم دقیق معانی دقیق واژگان و مفاهیم قرآنی از دغدغه های مهم اندیشمندان قرآن پژوه به شمار می رود، اما مسائلی همچون اختلاف زمان نزول و زمان نگارش متون علمی در حوزه قرآن، اختلاف زبان مقصد و مبدأ، تغییرات معنایی صورت گرفته در واژگان قرآنی، قرآن پژوهان را به اتخاذ روش های گوناگونی برای دست یابی به معانی مفاهیم قرآن واداشته است. این پژوهش سه رویکرد کلی را بر اساس ترتیب تاریخی، بررسی نموده است. رویکرد معناشناسی قومی- فرهنگی، در مقایسه با رویکردهای دیگر، از مزیت های معنایی کل نگری، موضوع نگری، پرهیز از پیش داوری و فرآیندمداری، علاوه بر مزایای رویکردهای پیشین برخوردار است. این رویکرد توسط دانشمند ژاپنی، توشیهیکو ایزوتسو، در مطالعات قرآنی به کار گرفته شده است. در این پژوهش علاوه بر مقایسه رویکردها، پیش فرض ها و گام های عملی به-کارگیری روش معناشناسی قومی-فرهنگی و تطبیق آن بر مفاهیم قرآنی به گونه ای نظام مند بیان گشته است.
۳۶.

گونه های تجلی تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت(ع)

کلیدواژه‌ها: قرآن تفسیر موضوعی اهل بیت (ع) روش تفسیر اصول عقاید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۳ تعداد دانلود : ۱۵۹
به نظر می رسد در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم، اسلوب غالب بر تفسیر، تفسیر ترتیبی بوده است و مفسران تا قرن چهاردهم اقبال کمتری به تفسیر موضوعی داشته اند، این در حالی است که تفسیر موضوعی ممکن است از نظر اصطلاحی، اصطلاحی جدید باشد، ولی اصل و ریشه آن از زمان نزول قرآن و همراه تفسیر ترتیبی وجود داشته است. این مطلب از روایات پیامبر و معصومین که منشاء علم تفسیر هستند و بیانات ایشان به عنوان مرجعیت علمی و محک داوری مورد توجه است، قابل اثبات است از سویی عنایت اهل بیت به تفسیر موضوعی می تواند دلیلی قاطع بر صحت و اعتبار این سبک تفسیری باشد. در ا ین نوشتار که با روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای احادیث اهل بیت(ع) و بررسی سیر تاریخی تفسیر ومنابع موجود صورت گرفته این نتیجه حاصل شد که تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت (ع) در دو عرصه ظهورو نمود داشته است که یکی از دو عرصه نمود مربوط به بهره گیری گسترده اهل بیت از این روش و بیان معارف و اصول عقاید و احکام توسط معصومین(ع) به شیوه ی موضوعی است و عرصه دیگر نمود مربوط به آثاری است که توسط شاگردان و اصحاب معصومین(ع) به منظور بیان و تفسیر آیات به شیوه ی موضوعی در عصر اهل بیت(ع) و یا نزدیک به عصر ایشان تالیف شده است.
۳۷.

قرآن و مسئله ضرورت مطالعات میان رشته ای (با تاکید برآیه 91 سوره حجر)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: آیات بین رشته ای تفسیر موضوعی یکپارچگی قرآن بومی سازی علوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۸ تعداد دانلود : ۱۰۸
هدف : تبیین مبانی قرآنی ضرورت رویکرد مطالعات میان رشته ای در پژوهشهای دانشگاهی و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور. روش : به شیوه تدبر در آیات، روایات و نظرات مفسران بوده و استنادات آن کتابخانه ای می باشد. یافته ها : در معنی و مقصود از آیه « ... الّذین جعلوا القرآن عضین » احتمالات زیادی بین مفسران مطرح شده است . که یکی از آنها، جزیره ای دیدن موضوعات قرآن و نادیده گرفتن یکپارچگی آیات الهی می باشد. همان طوری که مسائل مختلف زندگی به مانند اعضای بدن، باهم ارتباط داشته و در یک دیگر تاثیر می گذارند. قرآن نیز برای انسان و کتاب زندگی اوست، لذا پرداختن به مسئله ای در قرآن با در نظر گرفتن سایر موضوعات مرتبط، به روشنایی و واقع بینی در فهم مسائل پژوهشی و نیز بومی سازی علوم کمک کرده و به نتایج مثبت و روشن تری منتهی می شود. نتیجه گیری : در این مقاله با استناد به جامعیت و یکپارچگی آیات قرآن و چند وجهی بودن سوره های آن در عین ضابطه مندی و معیار پذیری، بر ضرورت نگرش جامع گرایانه جهت مطالعات میان رشته ای تاکید شده است.
۳۸.

ارزیابی مبانی سبک تفسیر موضوعی تنزیلی

کلیدواژه‌ها: تفسیر موضوعی رویه موضوعی تنزیلی ارزیابی مبانی تنزیلی ترتیب نزول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۵ تعداد دانلود : ۱۲۵
محققان از منظرهای گوناگونی به تفسیر موضوعی پرداخته اند که حاصل آن ابداع شیوه های متفاوت در این سبک تفسیری است. یکی از رویه هایی که در عصر حاضر نظر جامعه علمی را به خود معطوف ساخته، سبک تفسیر موضوعی تنزیلی است. ازآنجاکه این رویه، مدعی کشف روش های نهادینه سازی آموزه های قرآنی است، بررسی میزان کارایی آن در این مقاله بررسی شده است. بدین منظور ابتدا به مبانی این رویه که عبارت است از «مشروعیت و جواز تفسیر به ترتیب نزول»، «امکان دستیابی به ترتیب نزول»، «حکیمانه بودن قرآن در محتوا و روش»، «انسجام آیات و سور»، «عدم تعارض تفسیر تنزیلی با قول توقیفیت آیات و سور در مصحف رسمی» و «گفتاری بودن کلام قرآن» اشاره می شود و سپس تحت عناوین «عدم مشروعیت تفسیر به ترتیب نزول»، «عدم تأثیر ترتیب نزول در فهم مراد الهی»، «عدم اطمینان به ترتیب سور»، «تغییر قرآن»، «دشواری یافتن محور اصلی هر سوره» به روش توصیفی - تحلیلی ارزیابی می شود که حاصل آن کارآمدی نسبی این رویه تفسیری است؛ هرچند نیازمند تنقیح و بازنگری جدی در برخی از مبانی آن است.
۳۹.

از موضوع، تا مسئله علم؛ در تفسیر موضوعی شهید صدر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تفسیر موضوعی شهید صدر نظریه قرآنی مسئله علم فرایند نظریه پردازی قرآنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۱۶۹
شهید صدر را می توان یکی از نخستین نظریه پردازان «چیستی نظریه قرانی» دانست که از طریق تفسیر موضوعی فرایندی روشمند برای این هدف (یعنی نظریه پردازی) ارائه داد. شناسایی موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که نادیده انگاشتن آن به منزله محو هویت تفسیر موضوعی و کنار گذاردن هدف آن، یعنی اکتشاف نظریه قرآنی است. این نوشتار ضمن بررسی فرایند تفسیر موضوعی در دیدگاه شهید صدر، به صورت خاص بر چگونگی شکل گیری موضوع در این نوع از تفسیر تمرکز می کند. سپس با تبیین نحوه شکل گیری «مسئله» در علوم اجتماعی نشان می دهد که «موضوع» در تفسیر موضوعیِ شهید صدر با «مسئله علم» قرابت دارد. در فرجام، نکته ای برجسته می شود که نشان می دهد شکل پیشرفته تری از آنچه امروزه بدان مسئله علم می گویند، در تقریر هویت موضوع، توسط شهید صدر مطرح شده است، که افراد انگشت شماری در طول تاریخ علم به این نکته توجه داشته اند و آن عبور از تبیین«قانون های علم» به تبیین«رفتارهای جزئی» است. این مطالعه، با روش تحلیلی مقایسه ای در پی رسیدن به عناصر و فرایندهای اصلی کشف «موضوع» و «مسئله» در دو رویکرد تفسیر موضوعی و تولید علم و از طریق مقایسه میان عناصر مشترک آن دو در این زمینه است.
۴۰.

بررسی آرای مفسّران بر مستندات قرآنی جامعیّت قرآن (مطالعه موردی: آیه ۸۸ سوره اسراء)

کلیدواژه‌ها: تفسیر ترتیبی تفسیر موضوعی قلمرو معارف قرآن اعجاز تحدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱ تعداد دانلود : ۱۱۷
جامعیت قرآن مجید از جمله مباحث بنیادین تفسیر و علوم قرآنی است که در فهم مراد و مقصود کلام خداوند متعال، بسیار تأثیرگذار است. پژوهشگران به منظور تبیین قلمرو معارف قرآن به آیاتی از قرآن استناد کرده اند. این مقاله، دیدگاه مفسّران را در خصوص جامعیت قرآن با استناد آنان به آیه ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً﴾(اسراء، 88) - که از جمله آیات مستند جامعیت قرآن است- به روش توصیفی- تحلیلی بررسی کرده و کوشیده است به این مسئله که کدام تفاسیر آیه را مستند جامعیت دانسته و چه نوع جامعیتی را مد نظر داشته اند، پاسخ مناسبی دهد. بررسی ها نشان می دهد که به رغم آموزه های دیرین مکتب اهل بیت مبنی بر جامع بودن قرآن، استفاده جامعیت از آیه مزبور، بیشتر از ناحیه مفسّران معاصر که رویکردی علمی- اجتهادی به قرآن داشته اند، صورت پذیرفته است.