محمدرضا شایق

قرآن کریم کتاب هدایت و مایه رحمت و بشارت برای مسلمانان است. در طول تاریخ آیات و مضامین قرآنی ابزاری هنری و منبعی الهام بخش برای شاعران و ادیبان بودهاست. در مثنوی مولوی، استفاده، استشهاد و استمداد از مضامین و داستان های قرآنی چنان وسیع و پربسامد و متنوع است که فهم اکثر مطاوی مثنوی جز با شناخت مفاهیم قرآنی یا ممکن نیست و یا در صورت امکان، همه جانبه و کامل نمی تواندباشد. البته در مقابل، شناخت برخی حقایق باطنی و معنوی قرآن نیزبا کتاب مولوی ممکن تر به نظرمی رسد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی – تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته است، نشان می دهد مولوی درمثنوی در موارد متعدّدی به تحدّی قرآن پرداخته و مبارزه طلبی و عدم تحریف آن را به زبان نرم و لطیف عرفانی آراسته و تلطیف نموده و ردمی کند و گاه با زبانی ستیهنده و تند به دشمنان ومنکران قرآن می تازد. در کنار همه این موارد نباید فراموش کرد که بازتاب گسترده آیات قرآن کریم در مثنوی مولوی رابطه مستقیمی با جاودانگی این کتاب آسمانی دارد؛ , مولوی با انعکاس آیات قرآن کریم در مثنوی خود سبب جاودانگی این اثر و انتقال مفاهیم آن به نسل های آینده شده است و در نهایت نمود بارز آیات و مفاهیم و داستان های قرآنی در مثنوی مولوی به خوبی نشان می دهد که این شاعر به نوبه خود نقشی در جاودانه ساختن مفاهیم قرآن کریم و انتقال آموزه های آن به مردم ادوار تاریخی بعد از خود دارد.

موضوع تحریف قرآن از جمله مباحثی است که در صدر اول (قرن سوم و چهارم) میان عالمان اسلامی مطرح و به نقض و ابرام پیرامون آن سخن گفته اند و البته اجماع مرکب بر عدم تحریف به زیاده قائم است و آنچه موضوع خلاف است تحریف به نقیصه می باشد. خوشبختانه عموم علمای فریقین بر این باورند که این نسخه آسمانی از هر گونه دستبردی مصون مانده است و برای اثبات این حقیقت دلائل فراوانی از قرآن،روایات،گواهی تاریخ،تجربه انسانی و....ارائه نموده اند.در این مقال برآنیم تا این حقیقت را صرفاً از منظر آیه حفظ(حجر/9) از دیدگاه مفسران شیعه و سنی احراز نمائیم. ظاهر قوی و شبیه به نص این کریمه ی قرآنی بر مصونیت قرآن از تحریف گواهی می دهد،لکن بعضی از محققان سخنی برخلاف این ظاهر قوی گفته و مجالی برای تشکیک ایجاد کرده اند. آنچه در آیه مورد بحث،مهم و کلیدی است، این است که این آیه بظاهری قوی شاهد مصونیت قرآن از تحریف است و آنچه از تردید و تشکیک در این معنا از جانب قلیلی از محققان ایراد شده همه برخلاف ظاهر نص گونه آیه بوده و در این مقدار تردیدی وجود ندارد.پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ایی انجام شده است.

تدبّر، تفسیر و تأویل از مهم ترین راه های فهم قرآن است. بین این سه واژه - از نظر وظیفه مردم در برابر قرآن- رابطه عموم و خصوص و اخص برقرار است. عموم مردم از طریق تدبر، به گوهرهای موجود در قرآن دسترسی پیدا می کنند. مفسران با بهره گرفتن از ابزارهای تخصصی در سطحی بالاتر تدبر می کنند. تدبر در عرصه تأویل بخشی از قرآن کریم - حقیقت و باطن کلام الهی- در انحصار معصومان^ است. تدبر موضوعی شیوه ای نو در روش های فهم قرآن به شمار می رود. با بهره گیری از این فنّ می توان با مراجعه مستقیم به کتاب الهی، دیدگاه قرآن را درباره مسائل و موضوعات مختلف زندگی و معارف وحیانی استخراج کرد. در تحقیقات مفسّران، این مهارت همراه با تفسیر موضوعی - بدون ذکر عنوان تدبر موضوعی - و در خلال آن کاربرد داشته است. تدبر ترتیبی مقدمه و پیش نیاز تدبر موضوعی به شمار می رود.

ساختار ویژه قرآن اقتضا می نماید که به منظور دسترسی به نظر قرآن پیرامون موضوعات مختلف، باید نگرشی هماهنگ و جامع به آیات آن داشت. معارف قرآن کریم دارای مراتب و درجات مختلف است؛ تدبّر، تفسیر و تأویل از مهم ترین راه های فهم قرآن می باشد. بین این سه واژه ، رابطه عموم و خصوص و اخص برقرار است؛ عموم مردم از طریق تدبّر، به گوهرهای موجود در قرآن دسترسی پیدا می کنند، مفسّران با بهره گرفتن از ابزارهای تخصصی در سطحی بالاتر تدبّر می نمایند. تدبّر در عرصه تأویل بخشی از قرآن کریم - حقیقت و باطن کلام الهی- در انحصار معصومان(ع) است. تدبّر موضوعی شیوه ای نوین در روش های فهم قرآن محسوب می شود؛ فرآیندی است که با بهره گیری از آن می توان با مراجعه ی مستقیم به کتاب الهی، دیدگاه قرآن را درباره مسائل و موضوعات مختلف زندگی و معارف وحیانی استخراج نمود. در تحقیقات پژوهشگران و مفسّران، این مهارت توأم با تفسیر موضوعی - بدون ذکر عنوان تدبّر موضوعی - و در خلال آن کاربرد داشته است. این تحقیق به شیوه تطبیقی – تحلیلی با بررسی ارتباط و تفاوت تدبّر با واژگان قریب المعنی به تبیین ماهیت تدبّر موضوعی پرداخته است.

خداوند برای هدایت همه اقشار مردم تنها یک قرآن نازل کرده و همگان را مکلف به تدبر در آیات آن اعم از ترتیبی یا موضوعی نموده است. برخی محققان تحقیق و تدبر موضوعی در قرآن را مختص عالمان و مفسران ذکر کرده اند. این پژوهش با جست وجو در روایات معصومان (ع) به ذومراتب بودن معارف قرآن اشاره کرده است؛ سپس دلایل قابل فهم بودن ظاهر قرآن کریم برای همگان را برشمرده و با درنظر داشتن هدف از نزول قرآن هدایت عموم مردم و عام بودن وظیفه تدبر در قرآن، انجام تدبر موضوعی توسط افراد غیرمتخصص را با کسب مقدمات لازم امکان پذیر می داند. ارتباط مستمر و انس با آیات قرآن موجب افزایش اطلاعات دایره المعارفیِ قرآنیِ قاری می گردد و وی را قادر می سازد با مدد گرفتن از نرم افزارهای قرآنی و جست وجوی کلیدواژه و جست وجوی موضوعی در معاجم الفاظ و اَعلام، در ظاهر قرآن کریم تدبر موضوعی داشته باشد. آموزش و ترویج روش صحیح تدبر موضوعی به عموم، انجام این فریضه همگانی را تسهیل می نماید.

یکی از مسائل مهم و مورد ابتلا در دستگاه قضایی مسئله تعزیر و از کلیدی ترین مسائل در مبحث تعزیر تعیین نوع مجازات تعزیری است. برخی از فقها معتقدند طبق قاعده «التعزیر بما یراه الحاکم» تعیین نوع مجازات تعزیری به حاکم واگذار شده است. برخی دیگر اختیار قاضی در این قاعده را منحصر در تعیین میزان مجازات می دانند نه نوع آن. ادله گروه اول برخی از سنخ استشهادات لغوی و برخی دیگر استناد به روایات صریح در این باب است. برخی هم مستند به احکام وارده ای است که لازمه آن اختیار حاکم است. در این نوشتار ضمن نقد این ادله، دلیل روایی بر نفی وسعت اختیار حاکم در این مورد اقامه شده است. افزون بر این حتی با فرض اختیار تام حاکم مجازاتی مثل زندان با برخی از اصول و قواعد کلی مثل کمتر بودن تعزیر از حد و نیز با قاعده وزر در تغایر است.

در عصر غیبت می توان از طریق برهان خلف نیز مشروعیت ولایت فقیه را اثبات کرد. با فرض خلف، یعنی فرض نفی حاکمیت فقیه در عصر غیبت، وضع از سه فرض خارج نیست: 1) حاکمیت طاغوت؛ بنابر نص کرایم قرآن و روایات، این فرض شرعاً ممتنع است. 2) عدم وجود حاکم: این فرض عادتاً ناممکن است و اگر ایجاد شود مستلزم اخلال نظام نوعی است. همچنین شرعاً جایز نیست. 3) حاکمیتی بین حق و باطل: این فرض محال است؛ زیرا اموری که به حق و باطل وصف شوند یا حق اند یا باطل و آنچه حق نباشد قطعاً باطل است؛ چراکه قرآن کریم فرموده فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلالُ ؛ واسطه ای بین حق و باطل وجود ندارد. بنابراین با ممتنع بودن هر سه فرض، هیچ راهی جز پذیرش حاکمیت فقیه وجود ندارد. اقامه برهان مستقیم برای اثبات ولایت فقیه سه مقدمه دارد: 1) تعطیل حدود الاهی در عصر غیبت با وجود امکان اقامه آن جایز نیست؛ 2) مجری این احکام باید احکام را بداند (فقیه باشد)؛ 3. مجری برای اجرا باید حق تصرف در اموال و نفوس داشته باشد (ولایت). مجموع این مقدمات وجود ولایت فقیه را واجب می کند.

مقاله حاضر به بررسی ریشه های آسیب در پوشش زنان جامعه اسلامی و جستجوی راه های درمان این مشکل برآمده است. در این تحقیق پیش فرض هایی به عنوان آسیب(از طریق حدس) محور قرار گرفته است. نکته مهم این نوشته آن است که بر خلاف تصوّر ابتدایی مبنی برعلیّت ضعف شدید دینی دربازه آسیب، در تحقیق معلوم شد که حد اقل 80% قشر آسیب دیده دارای اعتقادات دینی نسبتاً خوبی هستند و عمده آسیب ها از نواحی زیر وارد آمده است: -         ضعف تبلیغ صحیح احکام دین در جامعه به دلیل ناهماهنگی رسانه ای، -         خلل، انحراف و اشکال در اعتقاد به معاد نه بی اعتقادی، -         غرب باوری(و در حدّ معتنابهی غرب زدگی)، -         تأثیر شبکه های ماهواره ای، -         تأثیر منفی روانی و معنوی موسیقی لجام گسیخته، -         تأثیر الگو های غلط و تاثیرپذیری از جوّ غالب.