مطالب مرتبط با کلیدواژه

فقه الحدیث


۸۱.

اعتبار و مفهوم سنجی روایات کاستی عقل زنان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۱۶ زمستان ۱۳۹۰ شماره ۴ (پیاپی ۶۲) 90 - 118

کلیدواژه‌ها: نقصان عقل عقل زنان اعتبار سنجی فقه الحدیث روایات مشکل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷ تعداد دانلود : ۱۲
احادیث کاستی عقل زنان در منابع حدیثی اهل سنّت و شیعه با شمار قابل توجّهی گزارش شده است. مصادر کهن و معتبر شیعی، آن را با سندهایی مرسل و ضعیف گزارش کرده اند. وضعیت سندها به گونه ای است که هیچ نوع خبر مستفیضی، حتّی مستفیض معنوی، شکل نمی گیرد. این گروه از روایات در کتاب های صحیح البخاری، صحیح مسلم و دیگر منابع معتبر حدیثی اهل سنّت گزارش شده اند و از منظر آنان صحیح به شمار می روند، اما حجیت را لازم برای استناد به شارع ندارند. از سوی دیگر، دلالت روایات نیز با ابهام مواجه است؛ برخی آنها را قضایای خارجی و ناظر به اشخاص خاص در دوره صدور دانسته اند، برخی نیز از واژه عقل به کار رفته در این روایات عقل تجربی را برداشت کرده اند و برخی دیگر روایات را ناظر به عقل نظری و یا عقل ابزاری دانسته اند. اما به نظر می رسد که این روایات ناظر به تفاوت زن و مرد در آفرینش باشد؛ یعنی تفاوت فطری آنها در حاکم بودن روح تعقّل یا روح احساس در حیطه امور مربوط به اداره جامعه و خانواده، و لحن نکوهش آمیز و یا همراه با تحقیر در برخی روایات نیز می تواند ناظر به قرار گرفتن زن در جایگاه مرد باشد.
۸۲.

روایات تفضیل در اصول الکافی، هم ساز یا ناسازگار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۱۷ تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۶۴) 57 - 89

کلیدواژه‌ها: روایات تفضیل اصول الکافی اختلاف الحدیث تعارض حدیث فقه الحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۲۲
دسته ای از اخبار و احادیث خاندان وحی (ع) از برترین ها در گفتار، رفتار و عبادات سخن می گویند. تعداد این قسم از روایات در اصول الکافی فراوان است و مهم ترین ویژگی آنها تبیین برتری امری با اسم تفضیل است که به سبب همین ویژگی، در نگاه نخست، ممکن است روایات با یکدیگر متعارض جلوه کنند. پژوهش حاضر میزان سازگاری یا ناسازگاری میان این دست از اخبار را مورد بررسی قرار می دهد. از مهم ترین یافته های تحقیق پیش رو، اثبات این نکته است که اختلاف میان روایات تفضیلی از نوع اختلاف بدوی یا ظاهری است که با تأمل در موضوع هر یک از روایات و یا کشف رابطه میان آنها با یکدیگر و نیز درک شرایط مخاطب و عناصر دیگری از این دست، قابل رفع خواهد بود.
۸۳.

تأثیر شناخت احکام حکومتی در فهم حدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۰ زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۷۸) 117 - 142

کلیدواژه‌ها: فقه الحدیث حکم حکومتی تعارض احادیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۱۱
فهم حدیث و حل تعارض مفهومی احادیث زمانی حاصل می شود که مقصود و جایگاه صدور روایت ها به درستی تببین شود. نخستین دستورات حکومتی اسلام، در حکومت پیامبر(ص) و امیر المؤمنین (ع)، متناسب با نیاز و وضعیت جامعه و مخاطبان آن زمان بیان شده است. در نگاه اول، این دستورات و راه های شناخت آنها باید شناسایی شوند. و در مرحله دوم، بر اساس تحلیل این احادیث، با شرایطی این دستورها نسبت به دیگر زمان ها و مخاطبان هم شامل خواهد بود. شناخت این نوع احادیث، در فهم برخی از احادیث، و نیز حل تعارض میان بسیاری از احادیث احکام تأثیر فراوان دارد.
۸۴.

بررسی تمثیل «خامه الزرع» در روایات شیعی و مفاد آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۹۴) 3 - 27

کلیدواژه‌ها: مؤمن خامه الزرع انعطاف پذیری فقه الحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۹
در توصیف مؤمن روایاتی گوناگون در اشکالی متنوع وجود دارد که یکی از آن ها تشبیه مؤمن به خامه الزرع است. هدف این پژوهش بررسی فقه الحدیثی این متون است. روش تحقیق کتاب خانه ای و از نوع تحلیل محتوا است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که این تشبیه یازده گزارش در منابع شیعی دارد که در سه موضوع متفاوت (ثبات ایمان، مواجهه با بلا و توانمندی مؤمن) صادر شده اند. به جز موضوع سوم، اعتبار احادیث موضوع اول و دوم بالا و مورد قبول است. مراد از این تشبیه نرمی و انعطاف پذیری مؤمن است، اما این ویژگی در موضوع ایمان و توانمندی، به معنای سست عنصری و صفتی منفی، و در بلاها به معنای پذیرش و تسلیم هوشمندانه و صفتی مثبت است. نتیجه پژوهش در حوزه فقه الحدیث این که یک تمثیل ممکن است در دو کاربست متفاوت، معنایی متضاد داشته باشد، و در حوزه عملی این که ویژگی انعطاف و سرسختی در انسان را باید مدیریت کرد.
۸۵.

نقش باورهای کلامی در ارزیابی و فهم حدیث؛ مطالعه موردیِ مواجهه قُرطُبی با حدیث منزلت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۹۴) 28 - 57

کلیدواژه‌ها: باورهای کلامی فقه الحدیث حدیث منزلت قرطبی خلافت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۱۶
روش قرطبی در ارزیابی و فهم حدیث منزلت، آسیب هایی را به همراه داشته است. گستردگی و کثرت این آسیب ها در کنار قطعیتِ صدور و سادگیِ الفاظ و عبارات این حدیث، فرضیه تأثیرِ پیش فرض های اعتقادی وی را بر فقه الحدیث او به ذهن متبادر می سازد. این فرضیه آنگاه تقویت می شود که دانسته شود وی با خودداری از فحص طُرق صدور این خبر، از تشکیلِ خانواده حدیثی نیز پرهیز نموده و با اصرار بر انحصارِ صدور حدیثِ منزلت به جریانی خاص، حجم انبوهی از مستندات را - که در فهم مقصودِ این خبر نقش داشته - به طور کلی نادیده گرفته است. افزون بر این، جزمیت پیشینی بر معنای مخالفِ حدیث، و شتاب در فهمِ عبارات و مقصود این خبر، تصویری را از این حدیث به دست داده که عِوضِ سازگاری با مواضعِ صدور و انطباقِ بر متن و معنای آن، تنها به پیش فرض های کلامیِ نویسنده آن شبیه است و نیازهای کلامی او را برآورده می سازد.
۸۶.

روایت «ما منا الا مقتول او مسموم» در ترازوی نقد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۹۴) 203 - 228

کلیدواژه‌ها: فقه الحدیث ارزیابی سندی ارزیابی متنی ما منا الا مقتول او مسموم شهادت امامان مسمومیت امامان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵ تعداد دانلود : ۱۵
یکی از روایاتی که در منابع سیره، تراجم و تاریخ امامیه بارها بدان اشاره و استناد شده، روایت «ما منا الا مقتول او مسموم» است. بر پایه این روایت، به شهادت همه امامان معصوم - حتی امامانی که شاهد تاریخی محکمی بر شهادتشان وجود ندارد - حکم شده است؛ در حالی که این روایت تاکنون از مسیر مداقه های سندی و متنی نگذشته و ارزیابی های معمولِ فنی در متن و مدلول آن صورت نگرفته است. این مقاله، ضمن ارزیابی درجه اتقان روایت فوق، میزان مدخلیت آن در اثبات شهادت امامان دوازده گانه را مورد مطالعه قرار داده است. یافته ها حاکی از آن است که این روایت، با وجود برخی اشکالات در بعضی از اسنادش، سندهای بی عیبی نیز دارد و گذشته از این، از نظر متنی نیز چندان غریب نمی نماید و تمامی اشکالات وارد بر متن آن، قابل پاسخ گویی است، اما این روایت به تنهایی در اثبات مسأله شهادت جمیع ائمه: کافی نیست.
۸۷.

انعطاف پذیری مؤمنانه در مواجهه با ابتلائات (تحلیل فقه الحدیثی روایت «خامه الزرع»)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۹۷) 67 - 92

کلیدواژه‌ها: ابتلاء حدیث خامه الزرع ایمان انعطاف پذیری فقه الحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۱۴
بر اساس آموزه های قرآنی و روایی از جمله مسائلی که همواره بشر را با چالش روبرو می کند تنوع ابتلائات و شیوه رویارویی با این سنت الهی است. در منابع روایی شیعی و سنی، در تشبیهی زیبا، خامه الزرع بودن مومن و یا به عبارتی انعطاف مومنانه به عنوان راهکار رویارویی پیروزمندانه در برابر حوادث خطیر و امتحانات الهی ارائه شده است. این مقاله با شیوه توصیفی-تحلیلی، با تاکید بر روایت خامه الزرع، انعطاف پذیری مومنانه را به عنوان یک نوع کنش رفتاری مطلوب از سوی انسان در موقعیت های ناخوشایند ابتلاء به نقمت پیشنهاد می کند. یافته های تحقیق حاکی از آن است که ایمان که نقش اساسی در سامان یافتن معرفت و عمل مومن دارد و او را در مسیر بندگی الهی نگه می دارد، در همین راستا عامل اصلی در انعطاف پذیری او در مواجهه با حوادث و ابتلائات است تا مومن در صحنه های خطیر آزمون ها نشکند و پیروزمندانه به حیات معنوی خویش ادامه دهد.
۸۸.

نسل دوم حدیث پژوهی؛ معنا، مبنا و روش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۶ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۰) 64 - 86

کلیدواژه‌ها: تولید علم علوم انسانی اسلامی فقه الحدیث حدیث پژوهی پژوهش معکوس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۱۵
از مسائل مهم، تولید علم و ضرورت نظریه پردازی بر مبنای منابع حدیثی است که اساس آن، کشف واقعیت است، نه توصیف و تجویز. سؤال این که آیا فقه الحدیث می تواند به تولید علم منجر شود؟ هدف این پژوهش بررسی امکان، مبنا و روش تولید علم از احادیث است. روش این پژوهش، تجزیه و تحلیل مطالعات بینارشته ای حدیثی و سپس تجربه آن در حدیث پژوهی بوده است. یافته پژوهش این که اولاً امکان تولید علم از حدیث (کشف واقعیت) وجود دارد؛ زیرا سخن معصوم بر اساس واقعیت ها صادر می شود و در لایه زیرین خود، آن را پنهان دارد؛ ثانیاً رویکرد محقق باید فهم مبنا و لایه زیرین حدیث باشد نه ظاهر آن؛ ثالثاً برای دست یابی به این هدف باید، افزون بر فقه الحدیث مرسوم، از نسل جدید فقه الحدیث استفاده کرد که مبتنی است بر راهبرد پژوهش معکوس، به منظور شناخت مبنای مؤلفه های هر حدیث و سپس کشف قانون پایه از طریق بررسی مناسبات مبناها با یکدیگر. نتیجه این که برای تولید علم و اسلامی سازی علوم انسانی، پس از طی مراحل نسل اول، باید مراحل دیگری نیز طی شود. بر این اساس، باید آموزش این روش در رشته های علوم حدیث و علوم قرآن و حدیث باید مورد توجه قرار گیرد.
۸۹.

بررسی مفهوم و اعتبار روایات اقبال و ادبار قلوب و رابطه آن با احادیث جهاد با نفس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۶ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۲) 3 - 24

کلیدواژه‌ها: احادیث شیعه فقه الحدیث اقبال قلوب ادبار قلوب جهاد با نفس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۲۱
در منابع روایی، احادیثی با عنوان اقبال و ادبار قلوب گزارش شده که انسان را به بهره بردن از نوافل در فرصتِ اقبال و ترک آن در هنگام ادبار دل ها سفارش می کند. از سوی دیگر، روایاتی تحت عنوان جهاد با نفس، انسان را به مبارزه حداکثری با نفس خود فرا می خواند که این دو دسته روایت متعارض به نظر می رسند. این نوشتار با روش توصیفی  - تحلیلی و با استفاده از شیوه گردآوری کتابخانه ای به بررسی صدوری - دلالی روایت اقبال و ادبار و تعارض آن ها با احادیث جهاد با نفس می پردازد. با بررسی های صورت گرفته می توان نتیجه گرفت که راهِ حل تعارض، استفاده از قاعده ورود و تمسک به روایاتی است که بیان گر راهکارهایی جهت درمان بیماری های روحی است.
۹۰.

تحلیل گونه شناختی روایات غسل امام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۶ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۲) 142 - 156

کلیدواژه‌ها: فقه الحدیث روایات غسل امام نشانه های امامت واقفیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۱۸
شماری از احادیث امامیه به این مطلب اشاره دارند که غسل امام پیشین را فقط امام پس از او باید انجام دهد. از گام های مهم برای پژوهش درباره این احادیث، دسته بندی و گونه شناسی آن هاست تا نقاط ضعف و قوت آن ها را بهتر بشناسیم و ارزیابی دقیق تری نسبت به آن ها انجام دهیم. در این مقاله، این روایات از سه جهت تقسیم بندی شده اند: اضطراب ذکر غسل در آن ها، داشتن نشانه های جعل و اشاره به بقیه اعمال تجهیز غیر از غسل. با دقت در این تقسیم بندی ها آشکار شد که قرینه های مهمی برای عدم اعتماد ما به روایات غسل وجود دارد؛ چرا که احتمال جعلی بودنِ شماری از آن ها بسیار بالاست و شماری نیز دارای دو نقل متفاوت هستند که اشاره به مسأله غسل تنها در یکی از این دو نقل وجود دارد. همچنین در تعداد فراوانی از این روایات، برخی از امور دیگرِ تجهیز، مانند تکفین یا نماز میت و... نیز الزاماً توسط امام (ع) دانسته شده است که آشکارا با واقع تاریخی تجهیز معصومان: مخالفت دارد.
۹۱.

گفتمان پژوهی در مطالعات حدیثی؛ چیستی، راهکار و نمونه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۷ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۵) 193 - 214

کلیدواژه‌ها: گفتمان پژوهی گفتمان کاوی فقه الحدیث فضای صدور حدیث بافت تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۱۴
احادیث پرشمار منابع حدیثی کهن در یک موضوع، بازتاب گفت و شنودهایی است که میان اهل بیت با مخاطبان درباره امور مهم و ایدئولوژیک جامعه شیعی انجام گرفته است. از همین رو برای فهم احادیثی از این دست باید از رخدادهای عصر ائمه آگاهی داشت. گفتمان پژوهی، به عنوان مکملی در کنار دیگر راه کارهای فهم حدیث، بر کشف و بررسی خاستگاه احادیث به جای تحلیل موردی آن ها تاکید و ابعاد ناپیدای حدیث را نمایان می کند. پژوهش پیش رو ضمن ارائه چند نمونه، نمایی از برخی گفتمان های حاکم بر حدیث شیعه را به تصویر کشیده تا نشان دهد گفتمان پژوهی در بازگویی، رفع ابهام و آشکارسازی معنا و مقصود حدیث تا چه حد نقش آفرین است. افرون بر این فایده، تبیین این گفتمان ها می تواند گنجینه ای از داده ها و پیش دانسته ها را در اختیار سایر حدیث پژوهان نهاده و ایشان را در فرآیند فهم احادیث پر شماری پشتیبانی کند تا راهی میان بُر و بهره ور را در فقه الحدیث بپیمایند.
۹۲.

روش فهم خانواده حدیث؛ مطالعه موردی خانواده حدیثی «ایثار»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۹) 183 - 201

کلیدواژه‌ها: فقه الحدیث فهم حدیث فهم بیناحدیثی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸ تعداد دانلود : ۲۰
فهم حدیث به عنوان دومین منبع استنباط آموزه های دینی امری مهم قلمداد می شود. در فرآیند فهم حدیث، با مفهومی به نام خانواده حدیث مواجه هستیم که به جهت برخورداری از ویژگی هایی خاص چون «تعدد»، «تشابه و تناسب موضوعی»، «جامعیت» و ...، نیازمند فهم و توجه ویژه می باشد. از این رو لازم است به اقتضای ویژگی های خانواده حدیث، روشی ویژه برای فهم آن در نظر گرفته شود. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، تأمل در ویژگی های خانواده حدیث و نسبت سنجی میان احادیث هم خانواده به یافته هایی دست پیدا کرده است که به جهت نتیجه بخشی در فهم خانواده حدیث قابل توجه می باشد. این یافته ها نشان می دهد که فهم خانواده حدیث از روشی سه مرحله ای بدست می آید که عبارتند از: «فهم تک تک احادیث»، «فهم بیناحدیثی» و «جمع بندی و تحلیل مفاهیم بدست آمده». انجام این مراحل، نه تنها فهم درست، دقیق و جامعی از حدیث بدست می دهد؛ بلکه فراتر از آن، سؤال ها و مسائل جدید را پاسخی بروز ارائه خواهد کرد.